8 MAVZU TURIZM SOHASIDAGI XALQARO HAMKORLIK Reja 8

8 -MAVZU TURIZM SOHASIDAGI XALQARO HAMKORLIK

Reja 8. 1. Jahon hamjamiyatida turizm. 8. 2. Turizm sohasida turistik almashuv va hamkorlikning jahon hamjamiyatidagi roli va ahamiyati. 8. 3. Jahon turizm tashkilotining xalqaro hamkorlikda tutgan o‘rni.

Jahon hamjamiyatida turizm O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotining shakllanishi Jahon bozorlarida turim sohasidagi keskin o’zgarishlar Turizm industriyasi millionga yaqin ishchi va xizmatchilarni ish joylari bilan ta’minlab Bu sohada ish bilan ta’minlanish boshqa sohalarga qaraganda ikki barobar tez o‘smoqda

Turizm industriyasi Ichki va xalqaro turizm rivojlanishi Turizm industriyasida boshqaruvning rivojlanishiga ijtimoiy-iqtisodiy, texnik va texnologik omillar Iqtisodiyot beradigan daromadlarsiz turizmning ommaviyligiga erishib bo’lmaydi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida fuqarolarning dam olish xuquqlari belgilab qo’yilgan

Jahon turizmini boshqarish sohasi bo‘yicha turizm tashkilotlari oldiga ikkita o'zaro bog‘liq vazifa qo’yiladi: - bozor munosabatlarini butunlay amaliyoga kiritish ya’ni turizm menejmentiga bozor iqtisodiyoti mazmunini singdirish; - turizm sohasidagi “nou-xau” yangiliklarini yangi asr sharoitiga moslashtirish, ya’ni dunyodagi shu yo‘nalishda bo‘lgan uzgarishlarni maksimal ravishda xisobga olish.

Turizm rivojlanishi jarayonida, bu tushunchaning turli talqinlari paydo bo‘ldi. Turizm tushunchasiga ta’rif berish uchun avval uning jarayon sifatida belgilarini ajratib olish kerak. 1. Joy o’zgartirilishi. Bu yerda muloxaza oddiy muxitdan tashqarida bo‘lgan joyga yo‘l safari xaqida bormoqda (uydan ish joyigacha bo‘lgan yo‘l safari bundan istisno). 3. Ziyorat manzilgoxidagi manbadan mexnat tulovi. 2. Boshqa bir joyga kelib Safarning acosiy maqsadi, joylashish. Bu yerda asosiy shart ziyorat manzilgoxidagi joylashish joyi doimiy yoki uzok manbadan tulanadigan mexnat muddatga mujallanmasligidan faoliyatini amalga oshirishdan iborat (joylashish 12 oydan iborat emas (bunday shaxslar oshmasligi kerak). sayyoxlar emas balki migrantlar xisoblanadi).

Turizmda munosabatlar Aloqalar va voqea-xodisalar bilan birgalikda odamlarning yo‘l safari Uzoq muddatga mo’ljallanmagan joylashuvi va ularning mehnat faoliyati “Turizm” so’zi “Grand. Tour” (Katta sayoxat) iborasidan kelib chiqqan Turizm shu jumladan turkorxonalar va birinchi navbatda turizm tashkilotchilari va vositachilari faoliyatidan iborat

Turizm sohasida turistik almashuv va hamkorlikning jahon hamjamiyatidagi roli va ahamiyati Turistik safarlar sonining ortishi Transport vositalarining rivojlanishi 1921 boshlab Millatlar ligasi 1995 yil mart oyida Kadis shaxrida

Davlatlar turizm rivoji uchun katta ahamiyatga molik quyidagi muammolarni yechishda yordam berishlari zarur: • turistik rasmiyatchilikni tartibga solish va turistlar xavfsizligini oshirish; • turizm infratuzilmasi, shu jumladan transport va kommunikatsiyalarni rivojlantirish; • turistik tashkilotlar raxbarlari va xizmatchilarini ukitish uchun sharoitlar yaratish; • turistik ob’yektlar va safar manzillarida ekologik normalarga rioya qilishni ta’minlash; • turistlar xuquqlarini ximoya qilish; • turistik firmalar uchun imtiyozli solik tizimini ta’minlash; • turizmda kabul qilingan xalqaro mezonlar va normalar asosida ob’yektiv statistika xisoboti va nazoratini amalga oshirish imkoniyatini beradigan iqtisodiy va statistik mexanizmlardan foydalanish; • turizm uchun foydali bo‘lgan mamlakat timsolini shakllantirish yo‘li bilan milliy turmaxsulotlarni chet-el bozorlariga olib kirish.

Turizm rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashning iqtisodiy va ma’muriy mexanizmlari • soliq imtiyozlari, subsidiya va dotatsiyalar; • turizm rivojini va turistik xizmatlar iste’molchilarining xuquqlarini ximoya qilishni qo‘llab-quvvatlovchi milliy konunchilik va normativ xujjatlari; • mamlakatga kirish va undan chiqish paytida pasport va viza cheklashlarini kamaytirish; • narxlarni qisqartirish va boshqa turli xil imtiyozlar berish yo‘li bilan nomavsumiy turizmni rabatlantirish; • ijtimoiy turizmni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash; • turistlar xavfsizligiga kuyiladigan talablarni kuchaytirish; • davlat tomonidan atrof-muxitni muxofaza qilish, madaniy va tarixiy merosni asrab-avaylash bo‘yicha va boshqa choratadbirlarni kuchaytirish.

Bir qator mamlakatlar Ispaniya va Gretsiya soliqlar amortizatsiya ajratmalari Ba’zi mamlakatlarda korxonalar faoliyatining dastlabki yillarida ularni daromad soligidan ozod etish Mehmonxonalar uchun asbob-uskunalar va sayohat uchun transport vositalarini import qilish paytida bojxona to’lovlari bo‘yicha imtiyozlar

Yevropa Ittifoqi mamlakatlari Turizm va mehmonxona faoliyati Germaniya va Lyuksemburgda o’rtacha KKS miqdori 15% qilib belgilangan Daniya va Shvetsiyada maksimal KKS miqdori 25%ga teng

Yevropa mamlakatlari Ispaniyada joylashtirish Avstriyada joylashtirish Gretsiyada joylashtirish Fransiyada turizm faoliyati

Yevropaning ba’zi mamlakatlarida turistik tashkilotlar Ko’pchilik hollarda turistik firmalar valyuta daromadi Davlat tomonidan shuningdek yangi turistik ob’yektlarning qurilishi Atrof-muxitning tez sur’atlar bilan ifloslanib ketayotganligi Turizm sohasidagi davlat siyosati Mamlakatlarda turizmda atrof-muxitni ximoya qilish

XXI asr uchun ish dasturi Reja uzoq muddatli dasturlarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan uch asosiy qurolga urg’u beradi: -odamlar va atrof-muxitni ximoya qilishni nazarda tutuvchi yangi tavarlar ishlab chiqish yoki amaldagi choralarni kuchaytirish; -narxdan, tayzik utkazish mexanizmi sifatida foydalanish; -turizm industriyasida ishlab chikarish jarayonlari va maxsulot tozaligini kafolatlash uchun muljallangan dasturlarni yaratish.

XXI asr uchun ish dasturizm bo‘yicha davlat idoralari oldiga quyidagi asosiy masalalarni qo‘yadi: -nazorat kiluvchi iqtisodiy va boshqa tizimlarni kamaytirish; -turizmning iqtisodiyotga, jamiyatning ijtimoiy va madaniy xayotiga va atrof-muxitga ta’sirini baxolash; -turizm sohasida xizmatchi kadrlar tayyorlash; -turizmning uzoq muddatli barkaror tarakkiyotini rejalashtirish, -rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o’rtasida ma’lumot almashish; -jamiyat barcha kismlarining turizmni rivojlantirishda katnashuvi; -yangi turmaxsulot tushunchasi; -amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijalarini baxolash; -xalqaro faoliyatda xamkorlik urnatish.

Dasturning birinchi vazifasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: -dastur maqsadlarini amalga oshirish -turizmning xususiy va davlat tarmoqlari o’rtasida xamkorlik -turizm tarmogiga soliq va to’lovlar solish -tovar va xizmatlar uchun turizm bilan bog‘liq ekologik xarajatlarni xisobga oluvchi narxlar Ikkinchi vazifa o’z ichiga turizm taraqqiyoti jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy xayoti uchun oqibatlarini baholashni oladi

Turizmda kadrlar tayyorlash va rejalashtirish dasturi Maktablarning o‘quv rejalariga turizm ekologiyasi bo‘yicha o‘quv kursini kiritish Kadrlarni nazariy va amaliy jixatdan tayyorlash Turizmni rivojlantirishni rejalashtirish sohasida yetakchi mas’uliyat davlatga yuklanadi Davlat idoralari turizmning tartibsiz rivojlanishini oldini olish

Davlat idoralari vazifalariga yangi qurilishlarni nazorat qilish ham kiradi Qurilishda yangi ish joylarini tashkil qilish Davlat tomonidan nazorat qilinuvchi chora-tadbirlar tizimigina turizmning uzoq muddatli to‘g‘ri va samarali rivojlanishini ta’minlashi mumkin O‘zbekiston Respublikasida turizm iqtisodiyotning ustivor tarmoqlaridan biri deb tan olingan

Turistik faoliyatning davlat tomonidan nazorati quyidagicha amalga oshiriladi: • turizm sohasidagi munosabatlarni tartibga solish va takomillashtirish • turistik maxsulotni ichki va jaxon turizm bozorlariga olib chiqish • turistik faoliyatni standartlashtirish va litsenziyalashtirish • O‘zbekiston xududida mamlakatga kirish, chiqish va istiqomat qilish • turizmni rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlarini yaratish va amalga oshirish • turistlarning xuquq va manfaatlarini ximoya qilish • sarmoyalar, soliq va bojxona nazoratini o’rnatish • turizm faoliyatini kadrlar bilan ta’minlashni qo‘llabquvvatlash

Jahon turizm tashkilotining xalqaro hamkorlikda tutgan o‘rni Shunday zamonlar bo‘lganki fan va texnologiyalar xozirgi kunlarda qo’llanilayotga n qamrovlarda tadbiq etilishi haqida tasavvur ham qila olishmagan Eng rivojlangan mamlakatlard a kapital qo’yilmalar yiliga Turizm iqtisodiyotiga kompyuter texnologiyalari katta foyda keltira boshlagan tarmoq Amadens, Gabriel, Sabre, World. Spar, Apollo va boshqalar kabi eng yirik tizimlar

Turizmda axborot texnologiyalari Yil sayin aviachiptalar va mehmonxonalarga avvaldan buyurtma berish tizimidan foydalanayotgan turistik firmalarining soni ortib bormoqda Jahonning barcha mehmonxonalarida xonaga buyurtma berish qisqa vaqt davomida ish joyini tark etmagan xolda buyurtma berish shartlari Tizimga kiruvchi agentliklar xozirgi kunda Alean tizimininng qatnashchilari qimmatbaxo dasturiy ta’minotni sotib olishlariga xojat yo‘q

Axborot tizimlariga murojaat Yangi texnologik urush tufayli turistik xizmatlar bozorini tizimlashtirish jarayoni jadal ravishda kechmoqda Axborot tizimlariga murojaat qilish qiymati pasaydi 2 -3 kishidan iborat turistik agentligiga avvallari foydalanish qimmatga tushgan Turistik biznes texnologiyalari bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash xajmi ortishi

Rahbariyat oldida kapital qo’yilmalar va texnologiyalardan maksimal samara olish masalasi turibdi, Buning uchun kamida beshta muhim tarkibiy qismlar: 1) Kompaniyaning maqsadi va strategiyasini aniqlash; 5) Fan va boshqaruvning umumiy xamkorlik qirralarini aniqlash. 3) IITning kamrovini belgilash; 2) Ilmiy izlanishlar va tadkikotlar (IIT; inglizcha R&D, ruscha NIOKR)ning axamiyatni aniqlash; 4) IITning natijalarini baxolash;

Kompaniyaning maqsadlari va strategiyasi bozorlarning umumiy taxlili va istiqboli Mukammal va muvaffaqiyatli strategiyalarga ega kompaniyalar Maxsulotni birinchi navbatda xizmat sifati real (xayotiy) texnologik resurslarga asoslangan xolda kompaniyaning umumiy maqsadlari va strategisini belgilash Tadqiqotlar bo’limi kompaniya o’sishining optimal darajasi va yo‘nalishi

Turistik firmaning maqsadlari va strategiyasidan kelib chiqqan holda uch yo‘nalish bo‘yicha tadqiq qilish mumkin -ma’lumotlar olish maqsadida fundamental tadkikotlar olib borish (Afinaning «Xolidey-In» mehmonxonasi bu xildagi tadkikotlarsiz modernizatsiya bo‘yicha muvaffaqiyatli tadbirlarni amalga oshira oladi); -faoliyat ko‘rsatayotgan biznes mikyosida IIT yangiliklaridan foydalanish; -tadqiqotlar natijalaridan yangi ish tashkil etish maqsadida foydalanish;

ITTning o’lchamlari. Tadkikorlar uchun qanday miqdorda sarmoya sarflash zarurligi tarmoqning ilmiy sigimi qanchalik katta bo’lsa, sarmoyalarning tadqiqotlardagi ulushi xam shuncha ko’p bo‘ladi

ITTni baxolash Raxbariyat oldida turgan quyidagi savollarga murojaat qilsak: Raxbariyat va fanning hamkorligi. Turizmning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki Turli mamlakatlardan kelgan va turli sayohatlar