5 MAVZU XALQARO TURIZMNI RIVOJLANTIRISHDA MARKETING IZLANISHLARINING ROLI

5 -MAVZU XALQARO TURIZMNI RIVOJLANTIRISHDA MARKETING IZLANISHLARINING ROLI

Reja 6. 1. Xalqaro turizmda marketingning mohiyati va ahamiyati. 6. 2. Xalqaro turizm bozorda talab va taklifni o‘rganish. 6. 3. Xalqaro turizmning rivojlanishi va aholini ish bilan ta’minlanishi. 6. 4. Qo‘shni davlatlar va MDH davlatlariga sotiladigan turistik mahsulotlar guruhi. 6. 5. Turizm marketingi xizmatlarining iqtisodiy tahlili. 6. 6. Turizm marketingida axborot manbalarini qo‘llash usullari. 6. 7. Turistik xizmatlarni rivojlantirish stategiyasi.

Xalqaro turizmda marketingning mohiyati va ahamiyati. Turistik mahsulotning o‘ziga xos bu xususiyatlari fransuz mutaxassislari R. Lankar va R. Olle Ba’zi mutaxassislar turizmdagi marketing tushunchasiga global ma’noda yondashishadi Xalqaro turistik tashkilot turizmda marketingning uch vazifasini ajratadi Mijozlar bilan aloqa o‘rnatish Rivojlanish sotish uchun yangi imkoniyatlar Nazorat xizmatlarni bozorga kirib borishi D. K. Ismayevga tegishli ta’rif Nemis mutaxassislari V. Riger, P. Rot, A. Shrand

Turistik mahsulot Turizmda marketing – bu, taklif qilinayotgan xizmatlar boshqa xizmatlar bilan uzluksiz kelishuvi tizimidir Birinchi g‘oya quyidagicha: Marketing – bu Ikkinchi g‘oya muhim ahamiyatga ega bo‘lib marketing bitta harakat bilan tugallanmaydi Uchinchi g‘oya kelishuv hisoblanadi To‘rtinchi g‘oya, haqiqatan ham taklif qilayotgan firma xizmatni o‘zida namoyon etish Beshinchi g‘oya, marketing sotib oluvchilar talabini qondirish Oltinchi g‘oya, marketing, foydani ko‘paytirish Turizm, JTT (Jahon turizm tashkiloti) ta’rifi

Xalqaro turizm bozorda talab va taklifni o‘rganish Hamkorlik ishlab chiqarishning va turizm mahsulot sotilish Turizm marketingining tarkibi, shuningdek, firmaning talab va taklif bozoridagi o‘rni Marketingning vazifasi – bozor talabining miqdori Talabning turli holatlariga firma marketingining turli strategiyalari to‘g‘ri keladi Tezkor foyda olish strategiyasi Sekin-asta foyda olish strategiyasi Bozorga tez (keng qamrovda) kirib borish strategiyasi Bozorga sekin-asta kirib borish strategiyasi Strategik turistik marketingning asosiy yo‘nalishlari

Strategik marketing sayyohlik bozorini tahlil qilish 1. Bozorda o‘zini yaxshi tutmaslikning sabablari 2. “Tirik qolish” strategiyasi 3. Erishilgan darajani mu’tadillashtirish strategiyasi 4. Tanlab o‘sish strategiyasi

Turistik marketingning qoidalari Turizmda strategik marketingning maqsad va vazifalari Agar marketingning umumiy asoslarini sayyohlik sohasining fazilatlariga nisbatan o‘zlashtirishga harakat qilinsa 1. Oshib o‘tuvchi taklif qoidasi. 2. Daromadni mo’tadillashtirish qoidasi 3. Talabgorlar guruhini (auditoriyasini) barqarorlashtirish qoidasi

davomi 4. Talabning qismini kengaytirish qoidasi 5. Taklif bozorini kengaytirish qoidasi 6. Ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida ikki tamonlama ishonch qoidasi 7. Ishonchli hamkorlik qoidasi

Xalqaro turizmning rivojlanishi va aholini ish bilan ta’minlanishi. Xalqaro turizm va ichki turizm Xalqaro turizmning rivojlanishi bilan ayrim mamlakatlar Ko‘pgina mamlakatlarda turistlar ko‘payishi bilan Xalqaro turizm valyuta hisobida foyda keltiribgina qolmay Xalqaro turistik munosabatlar to‘la majmua bo‘lib

Ko‘pgina mamlakatlarda turizm industriyasi Turizm industriyasini harakatsiz tovarlar chiqarish va xizmat ko‘rsatish turlarini o‘z ichiga olgan korxonalar tashkil etadi. Ularga asosan quyidagilar kiradi: 1. Joylashtirish bo‘yicha o‘z xizmatini taklif etadigan korxonalar, mehmonxonalar, kempinglar, ijaraga beriladigan uylar, pansionatlar, dam olish uylari va boshqalar. 2. Turistik sayohatlar tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi turistik firmalar. 3. Turistik sayohatlar bilan shug‘ullanuvchi transport tashkilotlari. 4. Turizmindustriyasi uchun mutaxassislar tayyorlovchi o‘quv yurtlari. 5. Axborot va reklama xizmatlari. 6. Turizm bo‘yicha boshqaruv idoralari va ilmiy tekshirish muassasalari. 7. Turistik talabga muvofiq tovar ishlab chiqaruvchilar. 8. Ishlab chiqarilgan tovarlarni sotuvchi savdo korxonalari.

O‘zbekistonda xalqaro turizm sohasini rivojlantirish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish lozim: O‘zbekiston mutaqil davlat sifatida xalqaro turizm tashkilotiga a’zo bo‘lishi kerak Turistik bozorni vujudga keltirish. Turizmni rivojlantirishda chet el kapitalidan foydalanish darkor Turistik soha bilan shug‘ullanuvchi xususiy shaxs va korxonalarga ma’lum imtiyozlar-yengilliklar berish joizdir.

Turistlar sonini ko‘paytirishga taalluqli ayrim muammolarni aniqlab ko‘raylik Turist, ichki va chet el turisti, sayyoh, ziyoratchi kabi tushunchalar Turistik tashkilotlar Ziyorat va ziyoratchi tushunchasi Ichki turistlar deganda, ko‘pchilik mutaxassislar faqat rezidentlarining davlat ichida qilgan ziyoratini tushunadilar Turist deb, bir joydan ikkinchi joyga borib, bir kundan ortiq yashagan va turistik xizmatlardan foydalangan fuqaroga aytiladi Turizmni yaxshilash uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish kerak

Qo‘shni davlatlar va MDH davlatlariga sotiladigan turistik mahsulotlar guruhi Importni kamaytirish Xozirgi jaxon moliyaviyiqtisodiy sharoitida yangi iqtisodiy mexanizm tashkil qilish va quyidagi aniq tadbirlarni amalga oshirishni talab qiladi: milliy xunarmandchilik bo‘yicha kichik korxonalar ochish turistlar bo‘sh vaqtini o‘tkazishi uchun sog‘lomlashtirish markazlari reklama (e’lon qilish) faoliyatini kengaytirish suvenir mahsulotlari, sport inventarlari turizm iqtisodiga kapital qo‘yilmalarni jalb qilish turizm sohasidagi korxonalar tashqi iqtisodiy faoliyatini erkinlashtirish mavjud material – texnik bazani rekonstruksiyalash

Iqtisodiy imtiyozlarga moliyalashtirish va kreditlash, soliq solish, turli xaq to‘lashlardan ozod qilish kabi imtiyozlar kiradi Qo‘shimcha daromad solig‘iga berilgan imtiyozni hisobga olib Turizm rivoji uchun ishlab chiqarish Qurilish uchun eng kam foizli (yiliga 20%) Turizm sohasini yer, mulk va transport solig‘idan ozod qilish Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlanadigan insitutlarni tashkil etish Davlat byudjeti hisobidan e’lon (reklama) bo‘yicha marketing tadbirlari Agar turistlar turfirmalardan qo‘shimcha xizmatlar sotib oladigan bo‘lsa Xususiy va nodavlat korxonalariga imtiyozlar berish Turistlarga turli xizmatlar ko‘rsatish uylariga, profilaktoriy va sanatoriylarga soliq imtiyozi berish Ketayotgan turistlarni viza va bojxona to‘lovlari hamda mamlakat ichidagi to‘lovlardan ozod etish

Quyidagi tadbirlarni alohida ko‘rsatib o‘tish kerak: Domiy harakatdagi Toshkent-Samarkand, Buxoro-Toshkent turpoyezdini qayta tiklash. Xaftada ikki marta Sayohat tashkil qilish maqsadga muvofiq: juma, seshanba. Dam olish kunlari uchun marshrutlar ishlab chiqish: Kumushkon, CHimyon, YAngiobod, SHoximardon, Zomin va boshqalar. Yoshlar uchun maxsus «YOshtur» lar tashkil qilish, yoshlar startlari, festivallari, konsert va sport tadbirlari uyushtirish. Aloxida qizikishga ega bo‘lgan va ishchi axoliga foydali kasaba uyushmalari turlarini tashkil etish. Yozgi mavsum va mexnatkashlarning ta’tilini hisobga olib, dam olish va da’volash dasturini ishlab chiqish lozim. Respublika «Ta’limiy mexnat» markazini ochish, o‘qitish, malaka oshirish, yangi uslublar va boshqalar.

davomi O‘zbekiston bo‘ylab O‘zbekiston diniy qo‘mitasi yordamida diniy tur tashkil etish. Sport turizmiga qiziquvchilar uchun sport qo‘mitasi yordamida «sport-tur» uyushtirish. Mutaxasislar orasidan tur- operatorlar kengashini tuzish va oyda 2 marta ichki va xalqaro turizmning muommolarini xal qilish. Respublika ichida zarur mintaqaviy bunday tashkilotlar tuzish kerak. Yirik shaharlarda barcha firmalarning turmahsulotlarini sotadigan markazlashtirilgan turfirmalar tuzish. 10 -12 shaharda o‘zbek, rus va ingliz tillarida xizmat ko‘rsatadigan ekskursiya byurolarini tashkillashtirish. O‘qitish, ishga joylashtirish bilan shug‘ullanuvchi maxsus to‘rtashkilotlar tuzish.

Xalqaro turistlarning talabini baholash ko‘pgina mamlakatlarda quyidagicha ifodalanadi: bir kunlik turish bahosi 50 AQSH dollaridan oshmagan o‘rtacha mehmonxonalar yoki xususiy uylarda joylashish; toza, qulay va shinam xonalarda uxlash, toza vannalarda cho‘milish; turistik ob’yektlarning go‘zalligidan baxra olish; xalqlarning tarixi, arxitekturasi, madaniyat va san’atini o‘rganish; faol xordiq olish-konkida uchish, baliq ovi, otda sayr qilish va x. k. ; mamlakatda ishlab chiqilgan, milliy va xalk iste’moli mollarini harid qilish; teatr, bar va klublarga borib, dam olishni ko‘ngilli o‘tkazish; o‘z xavfsizligini sezgan holda qo‘rkmay sayyoxat qilish; hamma joyda turistlarni tabassum bilan kutib olish va yaxshi xizmat ko‘rsatish; milliy taomlar va ichimliklar iste’mol qilish

Turizm marketingi xizmatlarining iqtisodiy tahlili Marketing sof nazariy emas, balki ko‘p jihatdan amaliy fandir Tizimli tahlil Kompleks yondashuv Dasturiymaqsadli

Marketing tadqiqotlari metodlari tizimi Umumilmiy metodlar Tizimli tahlil Kompleks yondashuv Dasturiy-maqsadli rejalashtirish Tahliliy-prognostik metodlar Metodologik usullar o‘zlashtirilgan bilim sohalari Chiziqli dasturlashtirish Sotsiologiya Aloqa nazariyasi Ehtimolliklar nazariyasi Psixologiya Tarmoqqa oid rejalashtirish Amaliy o‘yinlar metodlari Ekologiya Iqtisodiy-matematik metodlar Ekspertiza usulida baholash metodlari Estetika Marketing tahlili metodlari SWOT-tahlil Segmentatsiya Pozitsiyalashtirish Raqobatbardoshlik darajasiga baho berish

Tahliliy-prognostik metodlar Ehtimolliklar nazariyasi metodlari Iqtisodiymatematik metodlar Tarmoqqa oid rejalashtirish Marketingda ekspertiza usulida baholash metodlari

Marketing tadqiqotlarida bilimning boshqa sohalaridan o‘zlashtirilgan metodik usullar Sotsiologiya va psixologiya Sotsiologik metodlar (so‘rov) Psixologik testlar, motivatsion tahlil

Turizm marketingida axborot manbalarini qo‘llash usullari Axborot taraqqiyotining uzoq o‘tmish yo‘li Axborot sohasida sub’yekt ko‘p rollarda namoyon bo‘ladi Bugungi kunda to‘planib borayotgan barcha axborot oqimlarini qayta ishlash Axborotlar tushunchasida eng muhim narsa –

Axborot nazariyasi Aloqa kanallari bo‘yicha axborot uzatish Axborotlarni shovqindan tozalash va ortiqcha ma’lumotlardan xoli qilish Axborot nazariyasida axborotlarning o‘lchov birligi va usuli Axborotlarning nazariyasi tarkibiy jihatdan axborot jarayonlariga bo‘linadi

Axborot texnologiyalarini tashkil etgan usullar va shakllanish vositalari Mehmonnovozlik industriyasi korxonalarida axborotlar oqimi Turizm industriyasiga keyingi ikki-uch o‘n yilliklarda ilmiy-texnika taraqqiyoti Turistik soha zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish Hozirgi vaqtda kompyuter tizimidagi u yoki bu ma’lumotlarni olish

Turoperatorlik tizimi turfirma faoliyatida turmahsulotlarni shakllantirish, texnologik – topoligik asosida 1. Bir-biriga ulangan hisoblash tarmoqlarida yaratilgan tizimlar 2) 1 -punktda yozilgan, programma komplekslarini o‘z ichiga olgan tizimlar 3) amaldagi foydalanishda bo‘lgan yoki yangi tashkil qilingan global telekommunikatsiya tarmoqlaridagi turoperatorlik tizimlari

Turistik xizmatlarni rivojlantirish stategiyasi Firmaning muvafaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi Sotish kanali (yoki distribyutsiya kanali) Turistik xizmatlarni ishlab chiqaruvchidan to so‘ngi istemolchigacha O‘zining tadbirkorligi spetsifikasi bo‘yicha malakali turoperator Sotish tarmoqlarini shakllantirish

Yetti marketing tadbirlari ketma-ketligi product ------► Tur mahsulot (tur) planning ------► Talab asosida rejalashtirilgan plase ------► Kerakli joyda taklif etilgan people ------► Ma’lum iste’molchilar segmendga taklif etilgan prices ------► Ma’qul narxlarda promotion------► To‘g‘ri taqdim qilingan va realizatsiya qilingan process ------► Sifatli bajarilgan xizmat ko‘rsatish bilan

Turistik tashkilotlar amaliy ortida sotish kanallaiini shakllantirishning ikki yo‘nalish ajratiladi Sotishning ichki kanallari Sotishning tashqi kanallari

Turoperatorlik firmalarining ko‘p yillik amaliy faoliyatlarida turmahsulotni sotishning turli yo‘llaridan foydalaniladi. Ular orasida quyidagilarni ajratishimiz mumkin: xususiy sotishlar byurosini tashkil etish (savdo nuqtalari); vositachi turagentlik tarmoqlarini tashkil etish; yirik tashkilot va korxonalar bilan aloqa o‘rnatish; maxsuslashtirilgan magazinlardan foydalanish; pochta orqali turlarni sotish.

Turistik mahsulotni sotishning asosiy shakllari tavsifnomasi Xususiy sotishlar byurosi Xaridorlarga sotuvda mavjud turlar Turoperator o‘z moliyaviy imkoniyatlari va bozordagi operatsiyalari hajmi Yirik turoperatorlar filiallari