Ot tosh kasalligi Xoletsistitlar diagnostikasi va davolash Xalqaro

O‘t tosh kasalligi. Xoletsistitlar, diagnostikasi va davolash

• Xalqaro 6 - xirurglar kongressida berilgan malumotga ko‘ra, dunyoda 10% ga yaqin aholida o‘t tosh kasalligi bilan zararlanishga moyillik bor ekan. Bu kasallikga chalinuvchilarning ko‘pchiligini rivojlangan davlatlar aholisi va katta yoshli ayollar tashkil qiladi. • Faqatgina AQShning o‘zida har yili 1 mln. , Rossiyada 200 ming, O‘zbekistonda esa 5 minga yaqin xoletsistektomiya bajariladi. • O‘t tosh kasalligini davolashga qilinadigan sarf harajatlar Fransiyada yiliga 800 mln. yevroni tashkil qiladi.

Tarixiy ma'lumotlar • O‘t toshlarini birinchi marta qadimgi mashxur olim Galen (Cl. Galenus) autopsiya qilish vaqtida aniqlagan. 1341 y. Gentile da Foligno esa Padueda ayol murda tanasini balzamlash paytida o‘t qopi bo‘yinchasida yashil tosh borligini aniqlagan. XV asrning ikkinchi yarmida mashxur Florensiyalik shifokor uzoq vaqtlardan beri jigar sanchig‘i xuruji bilan og‘rigan ayol murdasini autopsiya qilish vaqtida, o‘t qopida yong‘oq o‘lchamidek qora tosh borligini aniqlagan. • Abu Ali Ibn Sino – o‘t tosh kasalligini boylar kasalligi deb nomlagan • 1882 C. Langenbuch dunyoda birinchi xoletsistektomiyani bajargan. • Rossiya birinchi xoletsistektomiya 1889 y. Yu. F. Kosinskiy tomonidan bajarilgan. • O‘zbekistonda birinchi laparoskopik xoletsistektomiya 1994 yil fakultet va gospital xirurgiya kafedrasi klinik bazasida bajarilgan.

O‘t pufagi sintopiyasi 1 – O‘t pufagi 2 – 12 - barmoqli ichak 3 – Jigar o‘ng bo‘lagi

O‘t pufagi va o‘t yo‘llari 1 – o‘t pufagining tubi, 2 - tanasi, 3 – bo‘yinchasi, 2 - jigarga birikkan qismi, 5 - o‘ng va 6 - chap o‘t yo‘llari, 7 - o‘t pufagi yo‘li 8 – umumiy o‘t yuli 9 - sfinkter Oddi, 10 - Fater so‘rg‘ichi, 11 – me'da osti bezi yo‘li (Virsung).

O‘t ishlab chiqarish fiziologiyasi • Bir kecha - kunduz mobaynida jigar ± 1 litr safro ishlab chiqaradi. • O‘t suyuqligi o‘t yuliga doimiy ajralib turadi. • Sfinkter Oddi qisqa-rganida - 12 barmoqli ichakka safro ajralishi to‘xtaydi. • O‘t pufagi yuli orqali o‘t pufagiga quyiladi. • O‘t qopi devori o‘t suyuqligidan suvni aktiv so‘rib oladi.

O‘t pufagi fiziologiyasi • Me'dadan ovqat 12 barmoqli ichakka tushganda xoletsistokinin garmoni ishlab chiqariladi. • Xoletsistokinin gormo-ni o‘t pufagining qisqa-rishini kuchli stimulyatori bo‘lib, sfinkter Oddini bo‘shashtiradi. • So‘ng o‘t pufagi qisqarib konsentratsiyalangan o‘t suyuqligi 12 barmoqli ichakka tushadi.

O‘t suyuqligining tarkibi O‘t suyukligi – asosiy tarkibiy qismi suv bo‘lib, uning tarkibida safroning muhim komponentlari mujjasamlangan bo‘ladi. • Safroning tarkibi: • Suv • O‘t kislotalari (safroning asosiy funksional komponen-ti) • Letsitin (fosfolipid) • Xolesterin (yog‘) • Bilirubin (safroga rang beruvchi pigment) • Oqsil (proteinlar) • Elektrolitlar (kaliy, natriy, kalsiy, xlor ion-lari).

Tosh (konkrement) hosil bo‘lishining sabablari • O‘t yo‘llarining infeksion yallig‘lanishi, • Safro tarkibida xolesterin miqdorining ortishi. • Modda almashinuvi jarayonining buzilishi • O‘t yo‘llarida safroning dimlanishi. • Tauroxol kislotasi Xolesterin O‘t kislotalari

Xolesterinli o‘t toshi

Qora pigmentli o‘t toshi

Jigarrang pigmentli o‘t toshi

O‘t tosh kasalligining kechish bosqichlari • 1. Fizik va ximik jarayon (litogen o‘t suyuqligi) bosqichi - klinik manzara yo‘q. • 2. Latent (belgisiz) kechim - o‘t pufagidagi tosh bezovta qilmaydi, ular boshqa sabablarga ko‘ra tekshiruvlarda topiladi. • 3. Yaqqol namoyon bo‘lgan klinik manzara. O‘tkir xoletsistit, xoledoxolitiaz, Fater so‘rg‘ichi stenozi, mexanik sariqlik, o‘tkir xolangit, o‘tkir pankreatit va boshqalar rivojlanishi.

O‘TKning sub'ektiv belgilari: • • O‘ng qovurg‘a ravog‘i ostidagi og‘riq, Ko‘ngil aynishi, Og‘izda achchiq ta'm sezgisi, Jig‘ildon kaynashi, zarda bo‘lish, Qayt qilish (qusish), Og‘riqlarni ovqatlanishga bog‘liqligi, Qorinning dam bo‘lishi.

O‘TKda og‘riq lokalizatsiyasi O‘ng qovurg‘a ravog‘i ostida, Epigastral sohada

O‘TK diagnostika usullari • Duodenal zondlash • Ultratovushli tekshiruv (UZI) • Kontrast rentgenografiya (xoletsisto-, xolangiografiya) • Kompyuter tomografiya (KT) • Laparoskopiya • Magnit-rezonans tomografiya (MRT).

O‘t pufagining normal manzarasi (UZI) 1. 2. 3. 4. O‘t qopi bo‘shlig‘i O‘t qopi devori O‘t qopi yo‘li Jigar to‘qimasi

O‘t pufagidagi toshlar (UZI)

Xoletsistografiya 1. O‘t qopi soyasi 2. Umumiy o‘t yo‘li soyasi 3. Umurtqa pog‘onasi 4. Kovurg‘alar

Xoletsistografiya (o‘t qopida ikkita yirik tosh) 1. O‘t qopi 2. Toshlar 3. Qovurg‘a Salbiy tomonlari - Organizm uchun nur zarari, - Bemorni tekshiruvga tayyorlashning lozimligi, - Kontrast moddani doimo ham o‘t yo‘llarida to‘planmasligi, faoliyati buzilgan o‘t qopiga kontrast modda yig‘ilmaydi.

Kompyuter tomografiya

ERPXG- endoskopik retrograd pankretikoxolangiografiya ATJOXGAntegrad teri va jigar orqali xolangiografiya

Teri va jigar orqali xoletsisto-, xolangiogafiya

Diagnostik laparoskopiya

O‘TK asoratlari • • O‘tkir xoletsistit, Xoledoxolitiaz, Mexanik sariqlik, O‘tkir pankreatit, Xolangit, O‘tli tarqalgan peritonit, Jigar yetishmovchiligi, Jigar va diafragma osti sohasining abssesslari.

Konservativ davolash (muolaja) usullari: Davolash usuli Kamchiligi, salbiy tomoni Medikamentoz litolitik muolajalishi. Medikamentoz • davolash muddati (1 -4 yil) • samaradorligi 50% • qarshi ko‘rsatmalarning kengligi (atigi 20% bemorlarga ko‘rsatilgan • Qarshi ko‘rsatmalarning kengligi: • Toshning 2 smdan katta bo‘lmlishi yoki 1 smli 3 dona tosh borligi, • Xoletsistit belgilari borligi, • Kalsinozlangan yoki pigmentli toshlar, • Bir dona tosh o‘rnida ko‘plab tosh fragmentlarining paydo bo‘lishi.

Davolash usuli Kamchiligi • Teri orqali kontaktli ximik litoliz Usulni qo‘llab bo‘lmaydi: - pigmentli yoki kalsinatli toshlarda - surunkali xoletsistit belgilari bo‘lishi - gemokoagulyasiyada buzilishlar bo‘lishi - o‘t qopi o‘rni kichik bulsa - o‘t qopi anomaliyalari - Preparat 12 b. ichakga tushsa eroziv duodenit rivojlanishi • O‘t qopi yo‘lini kateterlash orqali kontaktli ximik litoliz - Muolaja texnik jixatdan qiyin - Xamma bemorlarga xam qo‘llab bo‘lmaydi - Fater so‘rg‘ichini kateterlash bilan bog‘liq asoratlar (pankreatit va x. ) - Bemor va vrach nurlanishi

O‘TK operativ davolash usullari • • • Ochik usulda xoletsistektomiya, Laparoskopik xoletsistektomiya, Xoledoxolitotomiya, Papillosfinkterotomiya, Xoletsisto- va xolangiostomiya, Xoledoxoduadenoanastomoz.

Laparoskopik xoletsistektomiya • O‘t qopi punksiyasi • O‘t yo‘lini kesish • Elementlarni ajratish • O‘t yo‘lini klipslash • Arteriyani ajratish • Xoletsistektomiya

Ochiq usuldagi xoletsistektomiya

Ochiq xoletsistektomiya

Bo‘yinchasidan va tubidan xoletsistektomiya

Xoledoxoduodenostomiya • Yurash usuli • Flerken • Finsterer

Transduodenal papillosfinkterotomiya va papillosfinktroplastika

Transduodenal papillosfinkterotomiya va papillosfinktroplastika

UASh vazifalari: 1. O‘t yo‘llari va o‘t qopining tekshirish usullari to‘g‘risida tushunchaga ega bo‘lish. 2. Xoletsistitlarning zamonaviy tasnifini bilish. 3. O‘t tosh kasalligi va surunkali toshli xoletsistitlarning diagnostikasi. 4. Differensial diagnostikaning muxim jihatlarini. 5. O‘t tosh kasalligi bilan og‘rigan bemorlarni jarroxlik statsionarlariga yuborish. 6. Jarroxlik amaliyotlaridan keyingi reabilitatsiya.