TRAUMA IN DE KLAS LOP OOSTENDE 24 april

TRAUMA IN DE KLAS LOP OOSTENDE, 24 april 2018 Evie Monteyne

INHOUDSTAFEL 1 Solentra 2 Aanspreken van veerkracht 3 Cultuursensitief onderwijs 4 Traumasensitief onderwijs 2

1 Voorstelling Solentra Ontstaansgeschiedenis Ondervertegenwoordiging van bepaalde doelgroepen in de Kinder- en Jeugdpsychiatrie (PAika) Oververtegenwoordiging van bepaalde populatie bij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Ø Toename van gezinnen met een migratiegeschiedenis Ø Prevalentie van psychische problemen: allochtone kinderen = autochtone kinderen

Voorstelling Solentra: werking Doelgroep Ø Vluchtelingen Ø migrantenkinderen Ø en hun families Doel Toegankelijk en doeltreffend maken van hulpverlening (psychiatrie)

Voorstelling Solentra: Aanbod Telefonische helpdesk Diagnostiek Psychiatrisch consult Therapie Supervisie en intervisie Vorming en opleiding Onderzoek Community-gerichte en etnotherapeutische benadering

2 Aanspreken van veerkracht Waarom is school belangrijk voor kinderen met een vluchtverhaal? Na de vlucht is de school de eerste stap op weg naar een normaal leven School is een plaats waar vluchtelingenkinderen tot rust kunnen komen School zorgt voorspelbaarheid en houvast Leerkracht: steunfiguur die natuurlijke veerkracht kan vergroten Als leerlingen zich veilig voelen op school, hebben zij een lagere kans op posttraumatische stress, depressie en angsten 6

2 Aanspreken van veerkracht Veerkracht capaciteit om verder te blijven leven en te ontwikkelen ondanks ongunstige levensomstandigheden (Rutter, 1985) 7 Opleiding Inadequate copingmechanismen 9 -6 -2021

(H)Erkennen van moeilijke omstandigheden, en van het weerstaan ervan Respecteren van de achtergrond van gedrag ipv nadruk op pathologie Versterken van protectieve factoren Gevoel van macht en controle ipv passiviteit en onmacht Belangrijke rol weggelegd voor de school! 8 titel 9 -6 -2021

Om wat kan je lachen? Om welke van je fouten kan je lachen? Op wat van jezelf ben je trots? (Wie ben je? Hoe zie je jezelf? ) Wat wil je veranderen? Waarom? En hoe kan je dit doen? Wat kan je goed? Wat zijn jouw competenties? Waar ben je sterk in? Wat kan je niet goed? Wat zou je willen kunnen? Waarom doe je dit? Waar wil je naartoe? Wat zijn jouw dromen voor het leven? Hoe kijk jij tegen het leven aan? Hoe geef je zin aan het leven? Ben je gelovig? Ongelovig? Welke mensen staan rondom jou en hoe geven ze steun? Wat is de kracht van je netwerk? Vind je dat goed of niet goed? Welke rol speel jij in de groep? Is dit wat jij wilt? VAARD IGHEDE N Project Vluchtelingen en Trauma 9

2. 2 Cultuursensitief onderwijs 10

Definition Pinto Culture is a frame of reference from which we interpret and evaluate the world (behaviour) around us. Culture is translated in behaviour but not all behaviour is determined by culture Definition Hofstede Mental programming that takes place in early childhood. Culture constitutes symbols; heroes, rituals and values Definition of Hoffman and Arts Culture as a collective system (product and feature): common world of experiences, values and knowledge that features a certain social entity and that is constructed through time: language, knowledge, values and norms, symbols, rituals and heroes 11

Culturele dimensies vb individualisme vs. Collectivisme vb machtsafstand vb tijd Drie stappenmodel (Pinto) cfr casus storend gedrag 12

4 Traumasensitief onderwijs 4. 1 Wat is trauma 4. 2 Herkennen van signalen van trauma 4. 3 Omgaan met symptomen van trauma in de klas 13

4. 1 Wat is trauma 14

15

16

4. 2 Herkennen van signalen van trauma Herbeleven ◦ ◦ ◦ Indringende gedachten Beelden, gevoelens en herinneringen Nachtmerries Flashbacks Repetitief spel Vermijden ◦ Intern : pijnlijke herinneringen, gedachten en gevoelens ◦ Extern: plaatsen, mensen, objecten 17 Negatieve gedachten en stemming ◦ Zich belangrijke dingen over het trauma niet kunnen herinneren ◦ Persisterende negatieve verwachtingen of overtuigingen m. b. t. tot zichzelf, anderen, de wereld, zich vervreemd voelen van de anderen ◦ Persisterende negatieve emotionele toestand (angst, schaamte, schuld) Hyperarousal ◦ ◦ Woede-uitvallen Prikkelbaarheid Roekeloos, zelfdestructief gedrag concentratieproblemen

Het preverbale kind (tot 3 jaar) • Zintuigelijke herinneringen uitgedrukt door angsten of spel Peuters • Beperkte verbalisatie • Cognitieve verwarring • Toename van angstig hechtingsgedrag • Regressie Lagere school • Agressief gedrag • Onderdrukt gedrag • Psychosomatische klachten • Toename van inconsistent en overmoedig gedrag • Obsessioneel herhalen 18 Adolescenten ≈volwassenen • Slaapproblemen • Concentratie- en geheugenproblemen • Verhoogde prikkelbaarheid

• Concreet in de klas: • • • 17 Vermoeidheid Zwak, lichamelijke ongemakken Prikkelbaar Geraakt niet op gang met opdrachten Zweet veel en vlug Zegt op voorhand dat hij/zij het niet kan Weent vlug, angstig gedrag Zucht veel, ademhalingsproblemen Eet te veel/weinig Concentratieproblemen, zenuwachtig Onrustig Voelt zich ongelukkig

• Verder: • • • 18 Regressief gedrag Agressiviteit Rusteloosheid, emotionele instabiliteit Slaapproblemen Separatieangst Bedplassen Veel wenen Teruggetrokken gedrag /isolement van activiteiten/vriendjes Psychosomatische klachten Leer- en concentratieproblemen Identiteitsproblemen Hechtingsproblemen (moeilijk hechten, moeilijk vertrouwen)

Casussen 21 Casus Jana (7 jaar, Afghanistan)

4. 3 Omgaan met traumagerelateerde reacties in de klas Gefaseerd behandelmodel Stabilisatie Traumaverwerking Integratie Belangrijke rol weggelegd voor de school bij de behandeling van trauma 22

Veiligheid = basisvoorwaarde! Vaak overactief stresssysteem kleine dingen doen alarmbellen rinkelen ongepast gedrag Niet omdat ze dit willen, maar niet anders KUNNEN warmte en vertrouwen heel belangrijk, pas daarna leren Rol van de school = vergroten gevoel van veiligheid en verlagen van stress 23

Wat kan je doen om school een veilige plek te maken? Ruimtelijk: rustige, gestructureerde omgeving Relationeel: betrouwbare, veilige, kalme leerkracht en een veilige klasgroep; bouwen aan vertrouwensrelatie Kind specifiek: controle en veerkracht vergroten, talenten versterken Taal: duidelijke communicatie Tijd: routine, structuur, rituelen 24

Wees je ervan bewust dat je een leerkracht blijft en geen therapeut, hulpverlener of redder! Blijf van het traumaverhaal af! EMDR, NET, TS CBT, … Wat als de leerling spontaan zijn/haar verhaal brengt? 25

In kaart brengen van triggers Trigger = prikkel gelinkt aan traumatische gebeurtenis, die lichaam in fight/flight/freeze modus brengt Voor ons neutrale prikkels Ook gedachten, overtuigingen en gevoelens Vaak subtiel Gevoelens van machteloosheid, herinneringen, beelden of lichamelijke sensaties 26

27

Emotie- en stressregulatie Hoe kan je als leerkracht helpen? 28 S Stoppen stoppen, diep en langzaam ademhalen Bewust maken door te benoemen wat je ziet gebeuren. Samen ademhalen (langer uit dan in). O Oriënteren rondkijken en omgeving opnemen, hartslag en ademhaling voelen, aandacht richten op iets van nu Bewust maken van het hier en nu door te benoemen van de omgeving, zijn lichaam, ademhaling en hartslag. S Steun zoeken iets zoeken wat je helpt om rustig te worden Samen op zoek gaan naar stressbestrijders

Storend gedrag vb agressief reageren, roepen, anderen of zichzelf pijn doen Gedrag om controle te houden vb opdracht weigeren, feedback negeren, spel bepalen Minder opvallend gedrag vb. afwezig, moeilijk concentreren, verstarren Wat doe je niet? Straffen Roepen Terechtwijzen 29

30 Wees kalm Behoud oogcontact met de leerling – tenzij dit echt onprettig is voor de leerling Spreek de leerling bij naam aan met een duidelijke stem Benoem wat je doet Bv. “Ik ga nu mijn hand op je schouder leggen. ” Creëer sterke sensorische stimuli, Bv. Leg iets koud op hun arm, produceer stille/luide geluiden (fluisteren, klappen) Reoriënteer door naam, plaats en tijd te benoemen. Herhaal indien nodig Bv. “X, je bent in België, je bent op school, in les Y, vandaag is het dinsdag 6 juni 2017, mijn naam is…” Stimuleer ‘de denker’ of de zintuigen Bv. Denker: “Benoem alle rode dingen die je ziet. Hoeveel stoelen staan er in het lokaal? ” Bv. Zintuigen: glas water aanbieden, met een balletje naar elkaar gooien, tegen een muur duwen, … Wanneer de leerling terug in het hier en nu zijn, leg je kort uit wat er is gebeurd Bv. “Je was even ver weg, nu ben je terug, dat is goed. ”

Belangrijk om begrip te tonen ≠ grensoverschrijdend gedrag tolereren Connect before you correct Consequenties ipv straffen Time in ipv time out Ongepast gedrag = hulp vragen voor gepast gedrag 31

Contact Evie. monteyne@uzbrussel. be solentra@uzbrussel. be www. solentra. be 32 08/09/2015