Teorie popytowopodaowe wzajemnego popytu podobiestwa preferencji zrnicowania produktu

Teorie popytowo-podażowe / wzajemnego popytu, podobieństwa preferencji, zróżnicowania produktu 1

Teorie popytowo - podażowe próbują wyjaśniać istotę wymiany międzynarodowej z uwzględnieniem zarówno strony popytowej, jak i podażowej (jednoczesny import i eksport wytwarzanych produktów); wśród nich możemy wyróżnić: • teorię wzajemnego popytu • teorię podobieństwa preferencji • teorię zróżnicowania produktu. 2

Teoria wzajemnego popytu. Zgodnie z teorią wzajemnego popytu, bazującą na poglądach J. S. Milla, struktura realizowanej wymiany międzynarodowej jest powiązana zarówno z wielkością kosztów względnych (komparatywnych), jak i ze zgłaszanym popytem na dane towary. Teoria ta wyjaśnia strukturę handlu następująco: państwa słabiej rozwinięte, mało nowoczesne, które nie posiadają atrakcyjnej oferty eksportowej, zgłaszające duży popyt na wyroby importowane, odnoszą małe korzyści z wymiany; z kolei państwa lepiej rozwinięte, mające do dyspozycji nowoczesne technologie produkcyjne, wytwarzające szeroki asortyment nowoczesnych produktów i eksportujące te wyroby, zgłaszające mniejszy popyt na dobra importowane, odnoszą duże korzyści z wymiany handlowej. 3

Teoria podobieństwa preferencji, nazywana również teorią ujednoliconej struktury popytu, opracowana przez szwedzkiego ekonomistę Stefana Burenstama - Lindera, który w 1961 r. opublikował pracę pod tytułem Essay on Trade and Transformation / Essej o handlu i transformacji/. Teoria ta nie obejmuje całości wymiany międzynarodowej, lecz tylko międzynarodowy handel wyrobami przemysłowymi. Według S. B. Lindera bowiem międzynarodową wymianę surowców i płodów rolnych da się wytłumaczyć za pomocą teorii neoczynnikowych. 4

Jego zdaniem kraj eksportuje głównie takie artykuły, na które istnieje już popyt na rynku wewnętrznym. Określone zapotrzebowanie społeczeństwa gwarantuje podjęcie opłacalnej produkcji i prowadzenie skutecznej konkurencji z producentami identycznych lub podobnych dóbr zagranicznych. Linder zakłada, że ograniczone informacje o rynkach zagranicznych i duże ryzyko podejmowania produkcji eksportowej przy jednoczesnym dobrym rozpoznaniu potrzeb krajowych konsumentów decyduje o skierowaniu produkcji większości dóbr przemysłowych na rynek wewnętrzny. Dopiero reprezentatywny popyt wewnętrzny wyznacza możliwości eksportowe. 5

Zdaniem Lindera firmy szukające zbytu za granicą, w naturalny sposób będą poszukiwać rynków zbliżonych maksymalnie pod kątem popytu do rynku rodzimego czyli będą szukać rynku o reprezentatywnym popycie. Najczęściej będą to rynki bliskie geograficznie, gdzie popyt nie zawsze może być zaspokojony mimo rozwoju własnej produkcji, a zatem duża część produktów, na które istnieje zapotrzebowanie, może być przedmiotem importu i eksportu. 6

W związku z tym Linder wysuwa tezę, że intensywność handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi jest tym większa, im bardziej zbliżone są do siebie struktury popytu krajów – partnerów. Za kolejny czynnik podstawowy Linder uznaje poziom dochodu per capita i wysuwa tezę, że handel międzynarodowy artykułami przemysłowymi jest tym bardziej intensywny, im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych. Nabywcy zaspokajają zbliżone lub takie same potrzeby, kupując podobne lub wręcz te same produkty. Wobec tego im te popyty reprezentatywne w danych krajach będą bardziej zbliżone do siebie, będą się nakładać, tym zakres i intensywność wymiany handlowej między nimi będzie większa. Sytuacja taka występuje najczęściej w wymianie handlowej pomiędzy państwami wysoko rozwiniętymi i uprzemysłowionymi, gdzie istnieją niewielkie różnice w PKB w przeliczeniu na mieszkańca. 7

Kolejną teorię popytowo-podażową – teorię zróżnicowanych produktów opracowali P. S. Armington, G. C. Hufbauer, H. Hesse Zgodnie z tą teorią, zróżnicowania produktów, rozmiary i struktura obrotów handlowych są pochodną postępującej dywersyfikacji produktów przemysłowych i w mniejszym stopniu usług. Dotychczas w teoriach klasycznych badano wymianę międzynarodową towarami jednorodnymi. Jednak współczesna wymiana takimi towarami, szczególnie pomiędzy krajami wysoko uprzemysłowionymi, traci na znaczeniu. Zyskuje natomiast wolumen obrotów dobrami zróżnicowanymi, będącymi substytutami, służącymi do zaspokajania podobnych lub takich samych potrzeb. Zróżnicowanie produktów dzieli się na dwa rodzaje: zróżnicowanie ze względu na kraj ich pochodzenia oraz zróżnicowanie w wyniku konkurencji monopolistycznej 8 dywersyfikacji popytu i polityki przedsiębiorstw

Konkurencja monopolistyczna to teoretyczna forma rynku zaproponowana i pierwotnie analizowana przez amerykańskiego ekonomistę Edwarda Chamberlina, a później rozwinięta przez angielską ekonomistkę Joan Robinson. Posiada cechy zarówno monopolu jak i konkurencji. Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się tym, że na rynku współzawodniczy wiele przedsiębiorstw i nie istnieją bariery wejścia ani bariery wyjścia, podobnie jak w konkurencji. Z drugiej strony produkty wytwarzane przez firmy są niejednorodne, dzięki czemu krzywa popytu na produkt każdej z firm jest malejąca. Jest to cecha charakterystyczna dla monopolu i różni się od konkurencji doskonałej, gdzie krzywa popytu jest pozioma. Mimo że firmy produkują zróżnicowane produkty, zakłada się, że struktura ich kosztów jest jednakowa. Model konkurencji monopolistycznej jest często częścią składową bardziej skomplikowanych modeli ekonomicznych. Przykładowo wykorzystuje się go zazwyczaj przy formułowaniu endogenicznych modeli wzrostu gospodarczego. 9

dywersyfikacja - rozgałęzienie, urozmaicenie produkcji, rozszerzanie jej na różnorakie, odległe od siebie dziedziny, zwłaszcza po to, aby straty poniesione w jednej móc wyrównywać zyskami osiągniętymi w innej branży 10

Zróżnicowanie ze względu na kraj jest tezą P. S. Armingtona, który twierdził, że inwestorzy i konsumenci traktują zazwyczaj identyczne produkty z różnych krajów jako odmienne / tzw. teza Armingtona /. Takie zachowanie ma uzasadnienie zarówno racjonalne, jak i wynikające z czynników politycznych, psychologicznych, kulturowych itd. 11

• Drugie zróżnicowanie przyjmuje, że przedsiębiorstwa działające w warunkach konkurencji monopolistycznej i dążące do osiągnięcia swoich celów poprzez maksymalizację zysku przez elastyczną reakcję na dywersyfikacje wymagań konsumentów, starają się oferować coraz szerszą gamę produktów. Wyroby te są zróżnicowane jeżeli chodzi o jakość, wygląd, styl, parametry techniczno-użytkowe, koszt wytworzenia. Zróżnicowanie rzeczywiste lub pozorne jest również wynikiem zastosowania odmiennych technik marketingowych lub wynikiem subiektywnych odczuć konsumentów. Teoria zróżnicowanie produktów ma charakter dynamiczny co ma wyraz w tym, że im wyższe dochody tym preferencje nabywców są coraz bardziej zróżnicowane. Bogacących się konsumentów stać na coraz droższe towary, wyróżniające się na tle konkurencji dodatkowymi atrybutami. Wzrost dochodów pociąga za sobą wzrost siły nabywczej, zwiększenie chłonności rynku, zmianę preferencji konsumentów a co za tym idzie powoduje pojawienie się nowych, zróżnicowanych towarów. 12

Wśród teoretyków ekonomii istnieją różnice w klasyfikacji teorii popytowo-podażowych. O ile teoria podobieństwa preferencji i teoria zróżnicowanie produktu znajduje się we wszystkich zestawieniach to teoria wzajemnego popytu, która bazuje na poglądach J. S. Milla nie zawsze jest wymieniana. Natomiast teoria handlu wewnątrzgałęziowego jest często klasyfikowana jako oddzielna teoria handlu międzynarodowego. 13

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego Definicja teorii handlu wewnątrzgałęziowego została sformułowana przez H. G. Grubela i P. J. Lloyda „ … zajmuje się ona analizą istoty i efektami ekonomicznymi zjawiska równoległego importu i eksportu produktów w ramach tych samych gałęzi przez poszczególne kraje. Zasadnicza różnica miedzy teorią klasyczną a teorią handlu wewnątrzgałęziowego polega na tym, że przedmiotem rozważań tej drugiej są przede wszystkim wyroby będące bliskimi substytutami w sferze konsumpcji, produkcji lub w obu tych sferach łącznie”. 14

Równoległy import i eksport produktów tej samej gałęzi, ma istotny wpływ na rozmiar i strukturę międzynarodowych obrotów handlowych, zwłaszcza artykułów przetworzonych, które przynoszą znaczne korzyści ekonomiczne. Współczesny handel wewnątrzgałęziowy odbywa się głównie pomiędzy krajami wysoko uprzemysłowionymi, o zbliżonych strukturach popytu i poziomie PKB, czyli USA, Europą Zachodnią i Azją Południowo-Wschodnią. 15

Główne przyczyny stałego wzrostu znaczenia handlu wewnątrzgałęziowego w gospodarce światowej to : -zbliżenie się do siebie wielu państw pod względem rozwoju gospodarczego, zwłaszcza jak uwzględni się parytet siły nabywczej wynikające z tego stopniowo postępujące ujednolicenie gustów nabywców w różnych krajach, prowadzące do nakładania się popytu. -liberalizację w gospodarce światowej -strategie firm w liberalizującej się gospodarce 16

H. G. Grubel podzielił handel wewnątrzgałęziowy na : • 1/ handel produktami jednorodnymi, • 2/ handel produktami zróżnicowanymi. 17

Ad. 1 / Jeżeli chodzi o handel produktami jednorodnymi H. G. Grubel wyróżnia : a/ handel przygraniczny – występujący najczęściej i dotyczący określonych towarów np. piasku, wody, węgla. Spowodowany jest głównie dążeniem do minimalizacji kosztów transportu czy utrwalonymi przyzwyczajeniami. b/ reeksport – przywóz określonych wyrobów w celu ich szybkiego wywozu po przeprowadzeniu zabiegów o charakterze produkcyjno-handlowym np. uszlachetnianie, sortowanie, pakowanie/ c/ handel cykliczny – powodowany specyficznymi cyklami w popycie lub w podaży wynikającymi z odmiennej koniunktury lub zmienności warunków atmosferycznych np. import i eksport określonych owoców w danym okresie roku. Może to dotyczyć również obrotu towarów o określonym cyklu życia produktu lub luki technologicznej np. import innowacji, a następnie podjęcie produkcji i eksport. Do tej grupy zalicza się też równoległy import i eksport będący wynikiem odmiennego rozkładu szczytów energetycznych, czyli inaczej mówiąc nierównomiernego zapotrzebowania sąsiadujących ze sobą krajów lub regionów na energie elektryczną w poszczególnych okresach w roku. d/ handel towarami strategicznymi np: gaz, węgiel, ropa naftowa. 18

• • • H. G. Grubel i P. J. Lloyd wskazują na następujące przyczyny rozwoju handlu produktami jednorodnymi w : różnicach kosztów transportu między producentem i nabywcą opóźnieniu miedzy momentem produkcji i konsumpcji zróżnicowaniu produktów dążeniu przedsiębiorstw do osiągania korzyści ze skali produktu i zbytu luce technologicznej i przechodzeniu wyrobów przez poszczególne fazy podziale pracy między poszczególnymi filiami wielkich przedsiębiorstw transportowych. 19

Ad. 2 / Jeżeli chodzi o handel produktami zróżnicowanymi H. G. Grubel wyróżnia obroty trzema grupami towarów będących substytutami w : • produkcji, w sensie możliwości ich wytwarzania przy wykorzystywaniu zbliżonych nakładów czynników wytwórczych i zbliżonej technologii np. gazolina, parafina • konsumpcji np. tłuszcze zwierzęce i roślinne • zarówno produkcji, jak i w konsumpcji np. handel samochodami. 20

Kolejnym etapem w rozwoju teorii handlu wewnątrzgałęziowego było przyjęcie założenia, że teoretyczna analiza handlu wewnątrzgałęziowego nie jest możliwa z innej perspektywy niż mikro-ekonomiczna gdyż podstawowymi podmiotami uczestniczącymi w wymianie są przedsiębiorstwa, a nie państwa. Przedsiębiorstwa określają charakter, kształt i kierunek wymiany wewnątrzgałęziowej, a wprowadzenie polityki liberalnej pozwoliło na dostęp do wielu zamkniętych dotąd rynków narodowych. 21

Krugamn P. wyróżnia handel międzygałęziowy / Interindustry trade/ i wewnątrzgałęziowy /intra-industry trade/. Handel międzygałęziowy rozwija się zgodnie z zasadą kosztów względnych / zawsze korzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie produkcji, w której dany podmiot ma stosunkową przewagę w wydajności nad innymi podmiotami, natomiast nie korzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie gdzie tej przewagi nie ma /. Natomiast podstawową przyczyną rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego jest dążenie firmy do osiągania korzyści ze skali produkcji i zbytu. 22

W modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z trzema czynnikami: • zróżnicowaniem dóbr • korzyściami skali • konkurencją niedoskonałą. 23

Podsumowując należy przedstawić korzyści wynikające z handlu wewnątrzgałęziowego: • wzrost dostępności towarów dla konsumentów. Towary oferowane są w większej liczbie odmian, wariantów, przez wytwórców z kraju i zagranicy, na rynkach krajowych i zagranicznych. Konsumenci mając zdecydowanie większy wybór przez co popyt na odmienność i różnorodność jest lepiej zaspokojony co przekłada się na wzrost zamożności ich i danych państw. 24

• spadek kosztów produkcji w porównaniu do gospodarki zamkniętej/ autarkia/. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa prowadzi do wydłużenia serii produkcyjnych, przekładającego się n uzyskiwanie korzyści skali i obniżkę kosztów przeciętnych. Korzyści skali uzyskuje się w okresie krótkim i długim. W wyniku tego ceny towarów powinny spadać na wszystkich rynkach i jednocześnie powinien rosną wolumen sprzedaży. 25

• wzrost rozmiarów rynku na poszczególne towary. Są one oferowane w większej liczbie odmian docelowych oraz wytwarzane bardziej wydajnie. Rosną rozmiary tzw. mikrorynków również na nowe typy produktów, a w następstwie powiększają się rozmiary globalnego rynku zbytu we wszystkich krajach-partnerach. Do wymiany włączane są kolejne państwa o podobnym PKB i strukturze popytu. Rośnie wymiana międzynarodowa i poprawiają się warunki dostępu do rynków eksportowych. • zmniejszenie wpływu handlu na podział dochodów miedzy podstawowe czynniki produkcji, gdyż korzyści z wymiany mogą uzyskiwać wszystkie czynniki produkcji. 26

LITERATURA: Jan Rymarczyk „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” Wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2006 Józef Misala” Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania” Wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Warszawa 2005 Stanisław Flejterski Piotr T. Wahl „ Ekonomia Globalna. Synteza” Wyd. DIFIN Warszawa 2003 A. Zielińska-Głębocka „ Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej. ” Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego 1997 27

Konkurencyjność 28

Konkurencyjność - zdolność konkurowania, czyli prowadzenia działań dążących do osiągnięcia takich samych lub zbliżonych celów, o które w tym samym czasie i w takim samym otoczeniu zabiegają inne podmioty gospodarcze. Konkurencyjność można zdefiniować, jako umiejętność planowania, kreowania i sprzedawania produktu bardziej atrakcyjnego od produktów konkurencji. 29

• • Rodzaje konkurencyjności według kryterium: Działań lub skutków, można wyróżnić konkurencyjność czynnikową i wynikową. Konkurencyjnośćczynnikowa wyróżnia zalety przedsiębiorstwa, jakie zapewniają mu długookresową przewagę konkurencyjną, są to takie elementy jak: zdolność eksploatowania zasobów firmy, szybkość odpowiedzi na przeobrażenia zachodzące na rynku. Konkurencyjność wynikowa wskazuje skutki konkurowania, są nimi: udziały i pozycja przedsiębiorstwa na rynku, wyniki sprzedaży, wyniki finansowe. Przedziału oceny, który wyodrębnia konkurencyjność operacyjną i systemową. Konkurencyjność operacyjna obejmuje umiejętności techniczne, które ułatwiają funkcjonowanie przedsiębiorstwa na danym rynku. Natomiast konkurencyjność systemowa stanowi o przewadze konkurencyjnej, to szeroki zakres działań przedsiębiorstwa, które prowadzą do ulepszenia i unowocześnienia procesów firmy. Momentu oceny konkurencyjności, wyróżnia się konkurencyjność ex post oraz ex ante. Pierwsza z nich bada poziom konkurencyjności, jaką podmiot zdążył już osiągnąć, natomiast konkurencyjność ex ante skupia się na 30 możliwościach, jakie podmiot najprawdopodobniej osiągnie w przyszłości.

• Obszaru występowania, koncentruje się wyróżnieniu rynków, na których działa badany podmiot • Stron relacji rynkowych, wskazuje konkurencyjność opartą na “wejściach” i “wyjściach”. Konkurencyjność oparta na wejściach dotyczy działań przedsiębiorstwa związanych z pozyskiwaniem zasobów. Konkurencyjność oparta na wyjściach to zdolność adaptacji oferowanego dobra na rynku zbytu. 31

• • • Czasu obserwacji, dzieli się na konkurencyjność statyczną i dynamiczną. Pierwsza z nich odzwierciedla stan i możliwości danego podmiotu względem jego konkurentów. Konkurencyjność dynamiczna wskazuje potencjał przedsiębiorstwa i jego zdolność do przystosowania się do przemian zachodzących na rynku. Poziomu, w którym dokonuje się porównania ze sobą planowanych wyników z faktycznym rezultatem. Na podstawie wyników porównania wyróżnić można trzy rodzaje konkurencyjności, są nimi: konkurencyjność normalna, mniej niż normalna, więcej niż normalna. Konkurencyjność normalna ma miejsce, wtedy, gdy faktyczne rezultaty pokrywają się z oczekiwanymi efektami. Konkurencyjność mniej niż normalna występuje, gdy faktyczne wyniki są niższe niż planowane przez interesariuszy. Konkurencyjność więcej niż normalna, pojawia się, wtedy, gdy faktyczne wyniki są wyższe niż oczekiwania interesariuszy. Strony rynku, w którym konkurencyjność bada się w zależności od strony podażowej i popytowej. Konkurencyjność podażowa odnosi się do wszystkich dążeń producentów mających na celu pozyskanie konsumentów. Konkurencyjność popytowa ma miejsce, wtedy, gdy na rynku występuje niedobór podaży w stosunku do popytu. W celu pozyskania dobra konsumenci zabiegają o przychylność przedstawicieli podaży. 32

• • Przewaga konkurencyjna Konkurencyjność jest właściwością przedsiębiorstwa warunkującą możliwość osiągnięcia przez nie przewagi nad podmiotami działającymi w tej samej branży na rynku. Może się ona przejawiać w: możliwości zaoferowania niższej ceny, wyższej jakości lub innych atrakcyjnych cech produktu bardziej korzystnych od rywali, umiejętności utrzymania i powiększania udziałów w rynku, zdolności do podnoszenia wewnętrznej efektywności/sprawności funkcjonowania przedsiębiorstwa, zdolności do skutecznego realizowania celów na rynku. 33

• • Konkurencyjność międzynarodowa W teorii makroekonomii funkcjonuje pojęcie konkurencyjności międzynarodowej, która analizę przenosi do poziomu ponadnarodowego badając i porównując konkurencyjność gospodarek poszczególnych krajów. Według definicji OECD konkurencyjność międzynarodowa oznacza zdolność firm, przemysłów, regionów, krajów lub ponadnarodowych ugrupowań do sprostania międzynarodowej konkurencyjności oraz do trwałego zapewnienia wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynników produkcji i wysokiego poziomu zatrudnienia. Jest to zdolność gospodarki do osiągania możliwie największych korzyści z uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy. Korzyści te związane są z kształtowaniem się międzynarodowej pozycji konkurencyjnej. Ogólnie można stwierdzić, że konkurencyjność międzynarodowa to zdolność oraz motywacja danej gospodarki do długookresowego rozwoju gospodarczego w warunkach gospodarki otwartej. 34

• • Bibliografia Faulkner D. (1996) Bosman C. , Strategie konkurencji, Gebethner i s-ka, Warszawa. Leśniewski M. (2015) Konkurencyjność miękka przedsiębiorstw, Difin, Warszawa. Łongiewska-Wijas E. (2012) Przedsiębiorczość szansą rozwoju regionu. T. 1, Polityka wsparcia i kreowania przedsiębiorczości [w: ] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 97. Łyżwa E. (2014) Innowacyjność przedsiębiorstw a konkurencyjność regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce. Marciniak S. (1995) Makro i mikroekonomia dla inżynierów, PWN, Warszawa. Nowacki R. (red. ) (2010) Innowacyjność w zarządzaniu a konkurencyjność przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa. Stefaniuk T. (2014) Model partnerstwa uczelni wyższych z podmiotami otoczenia konkurencyjności [w: ] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo. Humanistycznego w Siedlcach, nr 100, s. 181 -191. 35