TARIMSAL YAPILARIN TASARIMI 3 HAFTA TARIMSAL LETME MERKEZNN

TARIMSAL YAPILARIN TASARIMI 3. HAFTA TARIMSAL İŞLETME MERKEZİNİN PLANLANMASI Prof. Dr. Metin OLGUN Doç. Dr. Havva Eylem POLAT

l Tarım işletmesi: Tarımsal üretimin bir bütün olarak yürütüldüğü birimlerdir. l Bir tarım işletmesi bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretildiği ve değerlendirildiği bir fabrikaya benzetilebilir. l İşletme merkezi: Çiftçi ailesinin yaşadığı ve tarla dışı hizmetlerin planlanıp yürütüldüğü yerdir. l İşletme merkezi tarımsal üretimdeki tüm girdilerin başlangıcı, çıktıların ise dönüş yeridir.

İşletme merkezinde işletmenin faaliyet alanlarına göre birbirinden farklı yapı ve tesislere gereksinim vardır. l Tarımsal yapı: Kırsal alanda bulunan ve tarımsal faaliyetlerde kullanılan her türlü yapı ve tesise denir.

Tarımsal yapıları diğer yapılardan ayıran ve planlanmasında göz önünde bulundurulması gereken en önemli özellikler aşağıdaki gibi özetlenebilir: l Bitkisel ve hayvansal ürünleri olumsuz çevre koşullarına karşı korumalıdır. l İşletmede yürütülen işleri kolaylaştırmalı, zamandan ve işgücünden tasarruf sağlamalıdır. l Bina içerisinde yetiştiriciliğin çeşidine bağlı olarak gerekli tüm iklimsel koşulları sağlamalıdır. l Bina tipi ve yapı malzemeleri yönünden yöre ve iklim koşullarına uyumlu olmalı ve sahibine gurur vermelidir. l Tarımsal yapılar çok yönlü kullanıma uygun olmalıdır.

Bir İşletmede bulunabilecek yapılar: l. Konutlar, l. Hayvansal üretim yapıları, l. Bitkisel üretim yapıları, l. Koruma ve depolama yapıları (Ürün, aletekipman), lÜrün değerlendirme ve pazarlama yapıları ve l. Diğer yapılardır (Alt yapı tesisleri, işletmelerin ortak kullandığı yapılar İşletmenin tipine, büyüklüğüne ve çevre koşullarına bağlı olarak, bu yapılardan hepsi ya da bir kısmı işletmede bulunabilir.

Kırsal konutlar l Çiftçi ailesinin yaşadığı, tarımsal faaliyetlerin planlandığı ve kontrol edildiği yapılardır. Bu konutların kentsel konutlardan en önemli farkı, yalnızca yaşama alanı olarak değil kırsal alana ilişkin gelenek-göreneklere ve tarımsal faaliyetlere uyumlu planlanmasıdır.

Hayvansal üretim yapıları l İşletmede yetiştirilen hayvanların barındırıldığı yerlerdir. Süt ve besi sığırı ahırları, koyun ve keçi ağılları, tavuk ve diğer kanatlı hayvan kümesleri, tavşan ve at barınakları, su ürünleri yapıları gibi yetiştiriciliğin cinsine bağlı olarak farklı özelliklerdeki yapılardır.

Bitkisel üretim yapıları l Meyve, sebze, çiçek seraları ile tüneller, mantar üretim tesisleri gibi bitkisel üretimin kapalı ortamlarda yapılmasına olanak veren yapılardır. Bu yapılar planlanırken yetiştirilecek bitkinin çeşidine göre uygun iç iklimsel koşullar oluşturulmalıdır.

Koruma ve depolama yapıları l İşletmede üretilen ürünlerin tüketilmeye ya da pazara gönderilinceye kadar bozulmadan depolandığı ve korunduğu ürün koruma ve depolama yapıları ile tarımsal üretimde kullanılan her türlü alet, makine ve araçların dış iklimsel koşullardan korunduğu ve bakımlarının yapıldığı alet ve makine koruma yapılarından oluşmaktadır. Tahıl depoları, meyve ve sebze depoları, kaba ve yeşil yem depoları ürün koruma ve depolama yapıları olarak adlandırılır. l Alet ve makine koruma depoları ise hangar, yakıt deposu ve bakım onarım ünitelerinden oluşur. l Bunların yanında, hayvancılık faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan gübre ve diğer atıkların depolanmasında kullanılan gübre depoları da bu grupta değerlendirilebilir.

Ürün değerlendirme ve pazarlama yapıları l İşletmedeki koruma ve depolama yapıları ile ilişkili olarak yıkama, ayıklama, paketleme, sınıflama işlemleri ile ürünlerin işlendiği ve pazara hazırlandığı yapılardan oluşmaktadır. l Ürün değerlendirme ve pazarlama yapılarının ilk yatırım maliyetleri yüksek olduğundan küçük işletmeler için ekonomik değildir. Çoğunlukla birden fazla işletmenin gereksinimlerini karşılayacak biçimde tek bir tesis olarak kurulurlar.

Diğer yapı ve tesisler l Anlatılan yapılar dışında kalan ve tarımsal faaliyetlerde gerekli olan tüm tesislerdir. Bunlar; içme ve kullanma suyu ve atık su tesisleri, biyogaz tesisleri, sulama ve drenaj sistemleri, tarla içi yolları, toprak ve su koruma yapıları, çitler olarak sayılabilir. Kesimhane gibi köyün ortak olarak kullandığı yapılar da bu gruba girebilir.

Tarımsal yapı ve tesislerden beklenen işlevler: l Bitkisel ve hayvansal ürünleri olumsuz çevre koşullarına karşı korumalıdır. l İşletmede yürütülen işleri kolaylaştırmalı, zamandan ve işgücünden tasarruf sağlamalıdır. l Bina içerisinde yetiştiriciliğin çeşidine bağlı olarak gerekli tüm iklimsel koşulları sağlamalıdır. l Bina tipi ve yapı malzemeleri yönünden yöre ve iklim koşullarına uyumlu olmalı ve sahibine gurur vermelidir. l Tarımsal yapılar çok yönlü kullanıma uygun olmalıdır.

İşletmede öngörülen tarımsal yapılara yapılacak olan yatırıma etki eden faktörler l İşletmenin tipi l İşletmenin büyüklüğü l Beklenen verimlilik l Gelir durumu l İklim koşulları

İşletme Merkezinin Planlanması İLKELER: l İşletme merkezi planlanırken işletmenin bugün ve gelecekteki durumu göz önüne alınmalıdır. Planlamada yapılan hataların düzeltilmesi kurulmuş bir işletmede hem zor hem de oldukça pahalı olmaktadır. l İşletme merkezindeki yapılar yeterli büyüklük ve sayıda olmalı ve uygun bir şekilde düzenlenmelidir. Yangın, koku, uçucu haşere, toz ve gürültü gibi istenmeyen durumlara karşı yeterli koruma sağlanmalıdır. l İşletme merkezinde faaliyet alanları ile çiftçi ailesinin yaşam alanları ayrılmış olmalıdır. İşletme merkezi mevcut mali olanaklar içerisinde en iyi çevre koşullarını oluşturabilecek biçimde planlanmalıdır.

1. İşletme Merkezi Yerinin Seçimi l İşletme yerinin seçimine etkili faktörler: - Mevcut yollar ve yollara bağlantı olanakları, - İşletme merkezinin araziye göre konumu, - Topoğrafik koşullar, - Su kaynaklarının durumu ve temini, - Elektrik temini, - Toprak ve drenaj koşulları, - Yön ve manzara durumu, - İklimsel koşullar, - Atık su ve gübre yönetimine uygunluğu, - Komşu işletmelere olan etkisi, - Yasal düzenlemeler.

Mevcut yollar ve yollara bağlantı olanakları l İşletmenin ulaşım olanakları ile işletme merkezini bu yollara bağlayacak servis yollarının uzunlukları ve maliyetleri göz önünde tutulmalıdır. l İşletme merkezinin ana yollara yakın bir yerde olması tercih edilmelidir.

İşletme merkezinin araziye göre konumu l İşletme merkezinin araziye göre yerinin seçilmesinde tarlaların yeri ve dağılışı göz önünde bulundurulmalıdır. l İşletme merkezinin yeri, bütün tarlalara ve faaliyet merkezlerine kolayca erişebilecek biçimde seçilmelidir. l Tarladan işletme merkezine, işletme merkezinden tarlaya, çalışma yerlerine gidiş ve gelişleri kısaltmak amacıyla; işletme avlusunun işletme arazisi ortasında yerleştirilmesi uygun olabilir. l Bu durumda işletme merkezinin ana yola özel bir yolla bağlanması gerekecektir. l İşletme merkezinin, arazinin bir köşesine yerleştirilmesi durumunda köşedeki tarlalara olan uzaklık artar.

İşletme merkezinin araziye göre konumu l İşletme merkezinin ana yola yakın ve arazinin yol kenarındaki sınırın ortasına yakın bir yerde seçilmesinin birçok yararları vardır. - Bu düzenleme, işletme avlusunun gelişmesine üç yönde olanak verir. - Tarlalara olan uzaklık kısalır. - İşletme sahibi ek bir yol yapım masrafından kurtulur. - İşletmede üretilen ürünlerin taşınması kolaylaşır. l Avlunun ana yol ya da ikincil yol kenarından seçilmesi, yoldaki trafiğe ve yolun durumuna bağlıdır.

İşletme merkezinin araziye göre konumu

Topoğrafik koşullar l İşletme avlusu kurulacak yerin yüksekçe ve drenaj koşullarının iyi olması istenir. l Bu durum arazinin kolayca denetimine ve görünümünün güzel olmasına olanak verir. l İşletme avlusundaki binalar çevresinde drenaj koşullarının iyi olması insan ve hayvan sağlığı, depolanan ürünler ve binaların ömürleri bakımından da önemlidir. l Gelecekteki genişleme olanakları da dikkate alınarak yeterli alan bırakılmalıdır. Akarsulara yakın, köşeli, engebeli topoğrafyadan ve gelecekteki genişlemeyi engelleyecek yerlerden kaçınılmalıdır.

Su kaynaklarının durumu ve temini l Günümüzde çağdaş tarım işletmelerinin su tüketimleri her geçen gün artmaktadır. l Bu nedenle, işletmenin gereksinimi olan içme ve kullanma suyunun, işletme merkezindeki bir kaynaktan sağlanması daha uygun olacaktır. l Suyun uzaktan getirilmesi veya pompa sistemlerinin kullanılması su maliyetlerinin artmasına yol açar.

Elektrik temini l Modern tarım işletmelerinde, - üretim kapasitesinin artması, - tarımsal faaliyetlerde mekanik ve elektronik sistemlerin kullanımının yaygınlaşması, - aydınlatma gereksinimlerinin karşılanması için işletme merkezinin kurulacağı yerde veya yakınında yeterli ve güvenilir düzeyde elektriğin bulunması gerekmektedir.

Toprak ve drenaj koşulları l İşletme merkezinde, yeşil alanlar, meyvelik, rüzgar siperleri v. b. tesislere de yer verilmektedir. Bu tesislerin hepsi yetişme ve gelişme bakımından verimli topraklara gereksinim gösterir. l Bu nedenle, işletme avlusunda iyi ve fakir topraklar elverişli bir oranda bulunmalıdır. l Kumlu ve çakıllı topraklar, bitki gelişmesine uygun olmaları, yapılar için iyi bir zemin oluşturmaları nedeniyle elverişlidirler. l Yer altı ve yerüstü drenaj koşulları dikkate alınması gereken faktörlerin başında gelir. l Doğal drenaj olanaklarına sahip yerler tercih edilmelidir. Ancak çoğu yerlerde drenaj tesislerinin kurulmasına gereksinim duyulur.

Yön ve manzara durumu l Binaların konumu, yıl boyunca güneş ışınlarından iyi bir şekilde yararlanılacak biçimde seçilmelidir. l Bu amaçla özellikle konut ve hayvan barınaklarındaki geniş pencereli yüzleri güneye bakmalıdır. l Ayrıca güneş ışınlarından kışın yararlanma, yazın ise korunma açısından arazinin güney veya güneydoğuya eğimli olması tercih edilebilir. l Yüzey drenaj koşulları da dikkate alındığında arazi eğimi % 2 -6 arasında olmalıdır. l Binaların yönlendirilmesinde diğer bir etken de görünüş ve manzaradır. l Özellikle konutun, kır yaşamının tüm güzelliklerinden yararlanabilecek bir görüşe sahip olması önemlidir.

İklimsel koşullar l En önemli iklim faktörleri hakim rüzgarlar, güneş etkisi ve yağışlardır. l Soğuk kış rüzgarlarından korunma, serinletici yaz meltemlerinden yararlanma olanakları göz önünde tutulmalıdır. Hakim rüzgar yönleri yöresel koşullara ve topoğrafik yapıya bağlı olarak oldukça farklılık gösterir. l Hakim rüzgarların yönü, işletme yapılarının düzenlenmesine ve rüzgar siperlerinin yeri ve büyüklüğüne etki edeceğinden, avlunun seçiminde göz önünde bulundurulmalıdır. l İşletme avlusu, hakim rüzgarlar evden diğer binalara esecek biçimde yönlendirilmelidir.

İklimsel koşullar l İşletme avlusunda ağaçlar, çitler ve yapay rüzgar siperleri uygun biçimde düzenlenirse, hem kış rüzgarlarından korunma hem de yazın gölge sağlama bakımından yararlı olur. l Güneşin aydınlatma ve ısıtma etkisi binaların yer seçiminde ve yönlendirilmesinde önemlidir. l Yağmur ve kar yağışı işletme merkezinde drenaj ve erozyon sorununa neden olabilir. Rüzgar perdelerinin tesisi ise karın yol açabileceği sorunları en aza indirir.

Atık su ve gübre yönetimine uygunluğu l İşletme merkezi yerinin seçiminde konut ve diğer yapılardan elde edilecek atık suların uzaklaştırılması ve hayvancılık tesislerinde gübre yönetiminin nasıl yapılabileceği dikkatli bir şekilde incelenmelidir. l Bu unsurların işletme merkezinden yeterli uzaklıkta olması, yaşama alanında uygun çevre koşullarının yaratılması yönünden yararlı olacaktır.

Komşu işletmelere olan etkisi l Çevredeki diğer işletmelere olan mesafesi ve bu işletmelerle olan bağlantı koşulları çok iyi bir şekilde etüt edilmelidir. l Tarım işletmelerinde toz, koku ve ses kontrolünün yapılması çok önemlidir. l Bu tür arzu edilmeyen unsurların ortaya çıkmasına neden olabilecek yapılar, işletmelerde uygun bir şekilde yerleştirilmelidir.

Yasal düzenlemeler l Belirli bir yerde tarım işletmesinin kurulması sırasında yasal düzenlemeler de dikkate alınmalıdır. l Kırsal alan gelişimi, ülkesel ya da yöresel kanuni düzenlemeler, hava ve su kirliliği gibi çevre koruma kanunları bunlar arasında sayılabilir.

2. İşletme Merkezinde Faaliyet Alanlarının Düzenlenmesi l Bir tarım işletmesinde bulunabilecek faaliyet alanları: - Yaşam alanları, - Hayvansal üretim alanları, - Bitkisel üretim alanları, - Ürün koruma, depolama ve işleme alanları, - Alet ve makine koruma ve servis alanları, - Kimyasal madde, gübre depolama ve işleme alanları, - Yakıt depolama alanları

3. İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Binaların düzenlenmesinde göz bulundurulacak temel faktörler: - İş ekonomisi - Faaliyetin büyüklüğü - Yönetim gereksinimleri - Potansiyel kirlilik - Genişleme gereksinimi - Yangından korunma - Estetik - Uygun havalandırma gereksinimi önünde

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l İş ekonomisi: Çiftçinin günlük uğraşlarının büyük bir bölümü işletme avlusunda geçtiğinden binalar arasındaki yürüme uzaklığının en az düzeye indirilmesi avlunun kullanışlılığında en önemli etkenlerden biridir. l Avluda her gün yapılan işlerle, yılın bir bölümünde ya da mevsimlik olarak yapılan işler arasında bir ayrım yapmak gerekir. l İşletme avlusunda var olabilecek ikinci derecede binalar ilişkili oldukları binalara kolay erişilecek biçimde düzenlenmelidir.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Ürün depolama yapıları tarladan gelen yollar yakınına yerleştirilmelidir. l Ancak binalar arasında bırakılan mesafelerin çok az olması, insan ve araç trafiği, yangın kontrolü, gelecekteki genişleme, güneşlenme ve hava hareketleri yönünden sorunlar yaratabilir. l İşletme merkezinde yapıların bir avlu çevresinde düzenlenmeleri, en uygun ve randımanlı olanıdır. l Avlunun genişliği, tarım alet ve makinelerinin hareketini kısıtlamamalıdır. l Bu amaçla kullanılacak genişlik en az 20 m, uzunluk ise işletmenin tipi ve büyüklüğüne bağlı olarak 30 -60 m kadar olabilir. l Avluyu ana yola bağlayan yolun genişliği en az 5 m olmalıdır.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Faaliyetin büyüklüğü: Faaliyetin büyüklüğü arttıkça ses, koku, toz ve trafik sorunu da artar. Bu nedenle, konut ve diğer çiftlik faaliyetlerinin yürütüldüğü binalar arasında daha fazla mesafe bırakılmalıdır. l Yönetim gereksinimleri: Daha fazla işgücüne gereksinim duyan binalar konuta daha yakın yerleştirilmelidir. l Potansiyel kirlilik: İşletmede kirliliğe neden olabilecek yapı ve tesisler su kaynaklarından en az 15 m, tercihen 30 -90 m mesafede olmalıdır.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Yangından korunma: İşletmede depolanan yataklık, ot, saman gibi maddelerin yanma dereceleri yüksek olduğundan işletme avlusunda her zaman yangın tehlikesi söz konusu olabilir. l Bu nedenle, olası bir yangının bir yapıdan öbürüne sıçramasının önlenmesi amacıyla hakim rüzgarlar dikkate alınarak binalar arasında yeterli açıklık bulundurulmalıdır. (en az 10 m, tercihen 15 -25 m ) l Yanıcı maddeler ayrı bir yerde depolanmalıdır. l Koşulların uygun olması durumunda işletme avlusunda bir yangın havuzunun yapılması düşünülmelidir.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Genişleme gereksinimi: Zaman içerisinde işletmedeki binaların genişletilmeleri gerekebilir. Bu nedenle, işletme avlularının bu genişlemelere uyacak esneklikte planlanmaları zorunludur. l Binaların kapasitelerinin artırılması, uzunluklarının artırılması ile sağlanır. l Bu açıdan işletme avlusunda yapılar zamanla uzatılabilecek şekilde düzenlenmelidir. l Estetik: İşletme avlusundaki binalar arasında hatlar, renkler, kullanılan malzeme ve boyutlar bakımından bir uyumun sağlanmasına özen gösterilmelidir.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Havalandırma gereksinimleri: Özellikle doğal havalandırma sisteminin kullanıldığı bitkisel ve hayvansal üretim yapıları, hava hareketlerinin engellenmemesi için diğer yapılardan en az 15 m, tercihen 25 m mesafede bulunmalıdır. l Biyogüvenlik ve hastalık etmenlerinin yayılma riskini en aza indirmek için bu mesafeler daha da artırılabilir.

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l İşletme avlusunun yeri seçildikten sonra, kağıt üzerinde işletme avlusunun tam bir planı (durum planı) hazırlanmalıdır. l Avlu planlarının geliştirilmesinde işletme merkezini oluşturan binalar ya toplu ya da dağınık olarak yerleştirilebilir. l Bina çeşitliliğinin ve büyüklüklerinin az olduğu küçük tipteki işletmelerde binaların toplu yerleşimi yaygındır. l Toplu yerleşimde, yapılar bir avlu içerisinde birbirine yakın veya bitişik olarak inşa edilir. İşgücünden ekonomi sağlanır, inşaat maliyeti düşüktür. Buna karşın yangın riski, genişleme olanağının olmaması ve sağlık koşullarının yetersizliği en önemli sakıncalarıdır.

Binaların toplu düzenlendiği işletme merkezi

İşletme Merkezinde Binaların Düzenlenmesi l Dağınık yerleşimde, ise binalar birbirinden yeterince ayrılmışlardır. Yangın tehlikesi kolayca önlenebilir ve daha uygun sağlık koşulları sağlanabilir. Binaların genişleme olanağı vardır. l Bu tip düzenlemede işletme avlusu için daha geniş bir alana gereksinim duyulur ve binalara yapılan yatırım yüksektir. l Bu tipin en önemli özelliği her türlü topoğrafik koşullarda kolaylıkla uygulanabilen avlu düzeni karakteri göstermesidir.

Binaların dağınık düzenlendiği işletme merkezi

4. İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi l İşletme merkezinin planlanması sırasında, - Planlamada amaçlar ve öncelikler ortaya konmalıdır, - İşletme merkezi alanını, eğimini, mevcut binaları, alt yapı hizmetlerinin durumunu, yolları ve diğer önemli fiziksel durumunu gösteren ölçekli bir harita temin edilmeli veya çizilmelidir. - Bina ve tesis gereksinimi, ek hizmet gereksinimi, trafik akımı, yem temini yöntemleri, işletme ailesinin istekleri belirlenmeli, işletme merkezi içerisinde bina yatırımları için gerekli alanlar dikkate alınmalıdır. - Plan ve projelerin çizilmesi için gerekli araç ve gereçler temin edilmelidir.

İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi 1. Avlu yerinin topoğrafik haritası (1/200 -1/500) çıkarılır. (Eş yükseklik eğrileri, yollar, mevcut binalar, bitki örtüsü, su kaynakları, hakim rüzgarlar, yön) 2. İşletme merkezi harita üzerinde kuşaklara ayrılarak, işletmeye girişi sağlayan servis yolu, konut ve servis avlusu gösterilir. Konut işletmenin en yüksek ve havadar kısmında, ana yoldan en az 30 m içerde olmalıdır. Yolun yoğunluğuna göre bu değer 50 -60 m’ye kadar çıkarılabilir. 3. İşletmenin tipine göre belli başlı yapı grupları, konutla olan ilişkileri de göz önüne alınarak avlu etrafına yerleştirilir.

İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi l Tarım işletmelerinde hayvan barınakları en önemli yapı gruplarındandır. Çift sıralı ahırlar avluda güney-kuzey doğrultusunda, tek sıralı ahırlar ise doğu-batı doğrultusunda yerleştirilir. l Hayvan barınaklarını yanında silo ya da yem depoları olmalıdır. Yem depoları ile hayvan barınakları arasında 15 -20 m’lik bir açıklık bırakılması uygundur. l Koku, sinek ve gürültünün önlenmesi için hayvan barınakları, konuttan en az 30 -60 m uzakta yapılmalıdır.

İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi l Tavuk kümeslerinin normal olarak konuttan 30 m uzaklıkta olmaları yeterlidir. Kümeslerin ön cephesinin güneye bakması uygundur. l Alet ve makine hangarları ahırlar yakınına yapılabilirse de yangın tehlikesi ve gürültüye karşı bir önlem olarak, bu binaların hayvan barınaklarından en az 15 m uzaklıkta olması önerilir. Bu yapılar için yer seçiminde işletme merkezinin tarla yolu ile olan yakın ilişkisi göz önünde bulundurulur.

İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi 4. Belli başlı işletme yapı grupları avluda yerleştirildikten sonra, yollar, elektrik ve telefon hatları, su ve atık su boruları, drenaj alanı ve drenaj hatları da proje üzerinde belirtilmelidir. 5. Bu aşamada, işletme merkezinin kesin vaziyet planı tanımlanır. Binaların yerleri saptandıktan sonra, her bina ölçek dahilinde vaziyet planı üzerine geçirilir. Avluda bahçe, meyvelik, çitler, rüzgar siperi gibi eklentileri yerleştirilir. Rüzgar siperlerinin uzunluk ve genişlikleri rüzgarın şiddet ve yönüne bağlı olacaktır. Normal koşullarda 10 -20 m genişlik yeterlidir. Bazı durumlarda 50 -60 m’ye çıkarılabilir.

İşletme Merkezi Planlarının Geliştirilmesi l Yeni kurulan işletmelerde hangi binalara öncelik verileceği işletmenin şekline ve gereksinmelerine bağlıdır. l İnşaatta işletme evine ve ana binalara öncelik verilmelidir. l Plan üzerinde gösterilen ikinci derecedeki yapılar belki hiç gerçekleşmeyebilir. l Ancak, iyi bir planda, gelecekteki gelişmeler de doğruya en yakın bir biçimde yer almalıdır.