SALII VE GVENL ETM SEMNERLER TEHLKE TANIMLAMA VE

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİM SEMİNERLERİ

TEHLİKE TANIMLAMA VE RİSK DEĞERLENDİRME ÖZKAN ÖZGÜR İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI ÇEVRE MÜHENDİSİ

Eğitimin Amacı İşletme ve işyerlerine risk analizi yaparak; Tehlikelerin Belirlenmesi, Risklerin Değerlendirilmesi ve Risklerin Kabul Edilebilir Seviyelere Çekilmesi

TEHLİKE TANIMLAMASI, RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE RİSK KONTROLÜ

RİSK ANALİZİ YASAL BİR ZORUNLULUK MUDUR ?

§ 1475 Sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılmış olan tüzük ve yönetmeliklerden farklı olarak 4857 sayılı İş Kanunu’na yönetmeliklerdeki göre en büyük çıkartılmış ve en tüm önemli yeniliklerden biri de, işverenlere işyerlerinde “Risk Değerlendirme”’si yapma ve alınan sonuçlara göre gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini belirlenme zorunluluğunun getirilmiş olmasıdır.

§ 4857 sayılı İş Kanunu’nun 78. maddesine göre çıkartılan yönetmeliklere göre işveren; § Sağlık ve Güvenlik yönünden Risk Değerlendirmesi yapmakla, § Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar vermekle, YÜKÜMLÜDÜR.

Risk Değerlendirmenin Amacı Risk değerlendirme çalışmaları ile § Risklerin sınıflandırılması, § Önlemlerle ortadan kaldırılabilecek risklerin belirlenmesi ve § Ortadan kaldırılması hedeflenmektedir.

Risk Analizinin ve Yönetiminin Yararları 1. İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını sağlar. 2. İşyeri yönetiminin ve çalışanlarının İSG konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar. 3. Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile organizasyon ya da işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak tedbirler belirlenir. 5. İşletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin büyüklüğünün hesaplamasına ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini sağlar. 6. İşyerinde yanlış güvenlik tedbirleri alınmış olabilir, ya da insanlarda yanlış güvenlik bilinci oluşmuş olabilir, tüm bu tedbirlerin ve güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar. 7. İşyerinde yasal yükümlülükler ve İSG politikası çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını sağlar. 8. İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini sağlar.

Tehlike ve Risk Kavramı

Somut Tehlike Risk F Yaralanma, hastalık, hasar, zarar F Tehlikenin oluşma olasılığı ile bu olasılık gerçekleştiğinde meydana getirme potansiyeli olan ortaya çıkabilecek sonucun kaynak ya da durumdur. ciddiyet derecesidir. RİSK SEVİYESİ = Tehlike Ortaya Çıkarsa Yaratabileceği Şiddet X Ortaya çıkma Olasılığı

Bu durumda: Köpek balığı; Tehlike midir ? Risk midir?

§ Bu durum için köpek balığı sadece bir TEHLİKEDİR. § Suya girerseniz köpek balığı bir RİSK olur. RESİMDE BAŞKA TEHLİKE VAR MIDIR ?

Diğer tehlikeler nelerdir? §Hindistan cevizi §Hava Durumu §Güneş §Yağmur §Rüzgar §Deniz §Ağaç §Mevsim §Korsanlar §Gel-git

Risk Değerlendirmenin Temel Adımları İşlerin Sınıflandırılması Tehlikenin Tanımlanması Riskin Belirlenmesi Riskin Tolere Edilebilirliğine Karar Verme Gerekli İse Riskin Kontrol Altına Alınması İçin Faaliyet Planı Hazırlanması Faaliyet Planının Yeterliliğinin Gözden Geçirilmesi

İşlerin Sınıflandırılması § Rutin ve rutin olmayan işler (işletme, bakım, yönetim faaliyetleri) ve çalışanlara sağlanan olanaklar (ulaşım, yemek, banyo) belirlenmelidir.

İŞ SÜREÇLERİNDE İŞYERİ TANIMLAMADA RİSK DEĞERLENDİRME SAĞLIK YÖNÜNDEN RİSKLER GÜVENLİK YÖNÜNDEN RİSKLER

SAĞLIK YÖNÜNDEN RİSKLER TOZLAR GAZLAR BULAŞICI HASTALIKLAR GÜRÜLTÜ TİTREŞİM BİYOLOJİK KANSOREJEN MUTAJEN

GÜVENLİK YÖNÜNDEN RİSKLER PATLAMA YANGIN ELEKTRİK MEKANİK DÜŞME İŞ MAKİNALARI KİŞİSEL KORUYUCULAR MAKİNA KORUYUCULARI AYDINLATMA

TEHLİKELER NASIL BELİRLENİR ?

§ İş Sağlığı ve Güvenliği’ne ilişkin hukuki ve diğer şartlar, § Ön gözden geçirme sonuçları, § Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, § Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri, işyerindeki gözden geçirme ve iyileştirme faaliyetleri § İSG politikası , § Kaza ve olay kayıtları, § Uygunsuzluklar, § Denetim sonuçları, § En iyi uygulamalar hk. bilgiler, § Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza ve olaylar, § Elektrik kullanımı,

§ § § § Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkında bilgiler, Saha planları, Radyasyon kaynakları, Proses akış şemaları, Makine, ekipman v. b. bilgiler, Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt ürünler), Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri, Verilerin izlenmesi, Kimyasal ve biyolojik maddeler, Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS), Yöntemler, görevler, İnceleme Raporları, Profesyonel destek, uzmanlık Tıbbi/ilk yardım raporları, Sağlık Riskleri

İşvereni Maddi ve Manevi Olarak Kayba Uğratan İş Kazası ve Meslek Hastalıklarını Meydana Getiren Nedenler

1. Fiziksel Tehlikeler § § § Titreşim Gürültü Yetersiz havalandırma Aşırı Isı, nem ve hava hareketleri Yetersiz veya aşırı aydınlatma

2. Kimyasal Tehlikeler § Toksik gazlar, organik sıvıların buharları, ergimiş haldeki metal gazları § Radyasyona maruz kalma (X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler, kızılötesi ve mor ötesi ışınlar § Asitler, Bazlar nedeniyle yanma § İnert tozlar, fibrojenik tozlar, kanserojenik tozlar, alerjik tozlar toksik tozlar,

3. Elektrikle Çalışma İle Meydana Gelen Tehlikeler § Topraklaması yapılmamış tezgahlar veya el aletleri § Topraklamanın belli periyotlarla kontrolünün yapılmaması § Elektrik ve aydınlatma tesisatının periyodik kontrolünün yaptırılmaması § Yıpranmış ve hatalı onarılmış el aletleri § Yetkisiz kişilerin müdahale etmek istemesi § Kırık yıpranmış el aletleri § Koruyucu baret, eldiven, çizme, ıstaka veya tabure gibi kişisel koruyucuların bulunmaması § Zeminin yalıtılmaması § Yüksek gerilim ile çalışmada gerekli kurallara uyulmaması

4. Mekanik Tehlikeler § Makine ve tezgahın ezen, delen, kesen, dönen operasyon koruyucusunun bulunmaması § Preslerde çift el kumanda kullanılmaması § Preslerde ayak pedalı koruyucusu olmaması § Transmisyon kayışlarının koruyucusunun takılmamış olması § Makine ve tezgahı tehlike anında durduracak stop butonunun ya da swich’nin bulunmaması § Yetersiz ve uygun olmayan makine ve koruyucu teçhizat § Yetersiz uyarı sistemleri § Düzensiz ve dağınık işyeri ortamı § Makinelerin, kaldırma aletlerinin, kazanların, kompresörlerin vb. gerekli bakım ve periyodik kontrollerinin yapılmaması

5. Tehlikeli Yöntem ve İşlemler § § § § § Makine veya tezgahlarda çalışırken koruyucu teçhizatın devre dışı bırakılması Baret, gözlük, siper, maske vb. kişisel koruyucuların kullanılmaması Aşırı yük kaldırma 3 m’den yüksek malzeme istifleme Etiketlenmemiş veya yetersiz etiketlenmiş malzeme Gereken uyarı, ikaz işaret ve yazılarının konmamış olması Güvenlik kartı olmayan kimyasalla çalışma İşe yeni başlayan işçiye çalıştığı işle ve iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim vermeden çalıştırma Belli aralıklarla işçilere iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden araçların çalıştırılması veya durdurulması Elektrik kesilmeden teçhizat üzerinde onarım Onarım esnasında şalter veya beklenmedik bir harekete karşı güç düğmesinin emniyete alınmamış olması Çalışır haldeki teçhizatın yağlanması, temizlenmesi, ayarlanması, Depo ve konteynırların tam olarak boşaltılıp temizlenmeden üzerinde onarım ve kaynak yapılması Yüksekten atlama Parlama, patlama ve yangın ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatının exproof olmaması Parlama patlama tehlikesi olan yerlerde sigara içilmesi Yükleme ve boşaltma işlemlerinin uygun yöntemle yapılmaması Malzemelerin, makinelerin ve teçhizatın uygun yerleştirilmemesi

6. İşyeri Ortamından Kaynaklanan Tehlikeler § § § § İşyeri zemini Yetersiz Geçitler Yetersiz Çıkış yerleri Yetersiz iş alanı Düzensiz işyeri Merdivenlerde korkuluk olmaması Duşların ve tuvaletlerin çalışır durumda veya temiz olmaması

RİSK DEĞERLENDİRME METEDOLOJİLERİ

Kriterler What if…? PHA JSA Check List HAZOP FMEA/ FMECA Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Orta Çok fazla Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim çalışması Tim Liderinin Tecrübesi Orta düzey deneyim Çok fazla deneyim Orta Düzey Deneyim Çok fazla deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Kalitatif Basit prosedürlü işler Her sektöre uyar Kimya endüstrisi Elektrik/ Makina Hizmet Özellikle kişilerin görev tanımları iyi yapılmışsa başarı sağlanabilir. Çeklistlerin uzman kişilere hazırlatılma sı halinde başarı oranı değişir. Özel Bir Branşa Yönelik Uygulama Başarı Oranı Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Birincil risk değerlendirme yöntemidir. Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Oldukça zor bir yöntemdir, yüksek tecrübe ve takım üyelerinin yüksek performansını gerektirir. Analiz öncesinde, FTA yapılması başarı oranını artırır.

Güvenlik Denetimi FTA ETA L Tipi Matris X Tipi Matris Neden – Sonuç Analizi Gerekli Döküman İhtiyacı Çok Az Çok fazla Tim Çalışması Bir Analist ile Yapılabilir Tim çalışması Orta düzey deneyim Çok fazla deneyim Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif/ Kantitatif Basit prosedürlü işler Her sektöre uyar, ancak özellikle kimya sektöründe kullanılır Basit prosedürlü işlerde uygulanabilir, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Kriterler Tim Liderinin Tecrübesi Kalitatif/ Kantitatif Özel Bir Branşa Yönelik Uygulama Başarı Oranı Her sektöre uyar Risklerin belirlenmesi aşamasında tek başına yeterli değildir. Tüm sektörlerde rahatlıkla uygulanır, tim liderinin tecrübesine göre başarı oranı değişir. Yüksek tecrübe ve takım üyelerinin yüksek performansını gerektirir. Risklerin belirlenmesind e çok etkili bir yöntemdir

RİSKLERİN BELİRLENMESİ L TİPİ MATRİS ÖRNEĞİ Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi

§ En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD. Askeri standardı MIL_STD_882 -D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksimini geliştirilmiştir. karşılamak maksadıyla

5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) § Özellikle sebep-sonuç kullanılır. ilişkilerinin değerlendirilmesinde § Bu metod basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. § Bu tür işletmelerde özellilkle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. § Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır.

OLASILIK 5 İş yapıldığı sürece (çok yüksek olasılık) 4 Her gün (yüksek olasılık) 3 Haftada bir (orta dereceli olasılık) 2 Ayda bir (küçük olasılık) 1 Yılda bir (çok küçük olasılık)

Şiddet Derecesi Olası Sonuç (Derecesi büyük olan dikkate alınır. ) İnsana Yönelik Tesis / Ekipmana Yönelik Zararın maliyeti 100. 000 $’a eşit veya 100. 000 $’dan büyüktür. 5 Ölümlü kaza 4 Büyük yaralanma Zararın maliyeti 50. 000 ila 100. 000 $ arasındadır. 3 Orta dereceli yaralanma Zararın maliyeti 20. 000 ila 50. 000 $ arasındadır. 2 Hafif yaralanmalar Zararın maliyeti 1. 000 ila 20. 000 $ arasındadır. 1 Kayıpsız olaylar Zararın maliyeti 1. 000. $’dan azdır.

Riskin Derecelendirilmesi Şiddet Olasılık 1 2 3 4 5 1 Çok hafif seviye risk 1 Düşük seviye risk 2 Düşük seviye risk 3 Düşük seviye risk 4 Düşük seviye risk 5 2 Düşük seviye risk 4 Düşük seviye risk 6 Orta seviye risk 8 Orta seviye risk 10 3 Düşük seviye risk 6 Orta seviye risk 9 Orta seviye risk 12 Yüksek seviye risk 15 4 Düşük seviye risk 4 Orta seviye risk 8 Orta seviye risk 12 Yüksek seviye risk 16 Yüksek seviye risk 20 5 Düşük seviye risk 5 Orta seviye risk 10 Yüksek seviye risk 15 Yüksek seviye risk 20 Çok yüksek seviye risk 25

Riskin Tolere Edilebilirliğine Karar Verme Risk Seviyesi Faaliyet ve Zamanlama Çok hafif risk Ek bir faaliyet, dokümantasyon ve kayıt tutulması gerekmemektedir. Düşük seviye risk Tolere edilebilir risk. Ek kontroller gerekmiyor. Çabalar mali olarak daha etkin çözümlere veya iyileştirmelere yoğunlaştırılmalıdır. Önlemlerin mevcudiyetinden emin olmak için izleme gereklidir. Orta seviye risk Risk seviyesini azaltmak için çaba harcanmalıdır. Fakat önleme maliyeti dikkatle ölçülmeli ve sınırlandırılmalıdır. Risk azaltma önlemleri belirlenen en kısa zaman periyodunda uygulanmalıdır. Şiddeti çok yüksek olabilecek orta seviye riskler söz konusu olduğunda; daha iyi önlemler alınabilmesi için olasılık değerlendirmesi bir kez daha yapılmalıdır. Yüksek seviye risk Çalışma risk azaltılmadan başlatılmamalıdır. Riskin azaltılması için dikkate değer kaynak ayrılması gerekebilir. İşin bu riske rağmen devam etmesi gerekiyorsa acil önlemler alınmalıdır. Çok yüksek seviye risk Tolere edilemez. İş, risk azaltılıncaya kadar başlatılmamalı veya devam ettirilmemelidir. Sınırsız kaynak kullanımı durumunda bile riskin azaltılması mümkün değilse; iş hiç başlatılmamalıdır.

Gerekli İse Riskin Kontrol Altına Alınması İçin Faaliyet Planı Hazırlanması è Eğer mümkünse tehlikelerin tümü yok edilir veya risk, kaynağında yok edilir. Örneğin; tehlikeli bir madde yerine güvenli bir madde kullanılır. è Eğer tehlikenin yok edilmesi mümkün değilse, risk azaltılmaya çalışılır. Örneğin; daha düşük voltajlı elektriksel cihazların kullanımı è Mümkünse işin yapılışı bireylere uygun hale getirilir. Bireylere adapte edilir. Örn: bireylerin fiziksel ve zihinsel kapasiteleri dikkate alınır. è Önlemlerin iyileştirilmesi için teknik gelişmelerden yararlanılır. è Önlemler tüm ilgili taraflar (çalışanlar, müteahhitler, toplum, tedarikçiler, müşteriler, ziyaretçiler) dikkate alınarak belirlenir. è Önlemlerin teknik ve yazılı tarafları dikkate alınır. è Ekipmanların güvenli bir şekilde çalışması için gerekli bakım çalışmaları planlanır. è Risk önleme çalışmaları riskin seviyesini azaltmak için yetersiz olduğunda kişisel koruyucu ekipman kullanımı planlanır.

Faaliyet Planının Yeterliliğinin Gözden Geçirilmesi a) Revize edilen kontroller risk seviyelerinin tolere edilmesini sağlar mı ? b) Yeni tehlikeler oluşur mu ? c) Mali olarak en etkin çözüm seçildi mi ? d) Revize edilen önleyici kontrollerle ilgili ihtiyaçlar ve bu kontrollerin uygulanabilirliği hakkında etkilenen kişiler neler düşünüyorlar ? e) Revize edilen kontroller pratikte uygulanabilecek mi? İhmal edilmeyecek mi ? (Örn : işin yapılması baskısı olduğunda)

TEHLİKENİN TANINMASI

RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

RİSKİN KONTROLU

çok etkin kişisel koruyucular uyarılar, ikazlar Prosedürler, talimatlar, eğitim yönetsel önlemler mühendislik kontrolleri eliminasyon Kontrol Hiyerarşisi az etkin

Risk değerlendirme ekibinde kimler yer almalıdır? Ekipte ; § İş Güvenliği Mühendisi, § İşyeri Hekimi, § İşletmenin geçmişini bilen yönetim sorumlusu, § Operasyonel deneyimi olan teknik eleman, § Bakım elemanı ve § Çalışanlar bulunabilir.

Risk değerlendirmesi çalışmaları ne zaman yapılır ? § İşyerinde, daha önce hiç risk değerlendirmesi yapılmamış olması ve çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek aşağıda belirtilen önemli değişikliklerin olması durumunda, risk değerlendirmesi yapılması gereklidir: a) Yeni bir makine veya ekipman alınması, b) Yeni tekniklerin geliştirilmesi, c) İş organizasyonunda veya iş akışında değişiklikler yapılması, d) Yeni hammadde ve/veya yarı mamul maddelerin üretim sürecine girmesi, e) Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılması, f) İş kazası veya meslek hastalığı meydana gelmesi, g) İş kazası veya meslek hastalığı ile sonuçlanmasa bile yangın, parlama veya patlama gibi işyerindeki iş sağlığı ve güvenliğini ciddi şekilde etkileyen olayların ortaya çıkması.

Revizyon No: TEHLİKE TANIMLAMA VE RİSK DEĞERLENDİRME PROGRAMI Tarih: Sayfa No: PROSES / FAALİYET KONTROL ÖNCESİ TEHLİKE VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ TEHLİKE VE RISK KONTROLU KONTROL SONRASI TEHLİKE VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ SIRA NO PROSES / FAALİYET TANIMI 1 2 3 4 5 TEHLİKE TANIMI RİSK TANIMI OLASILIK ETKİ (A) (B) RİSK (A*B) ÖNCELİK SIRASI PLANLANAN FAALİYETLER İLGİLİ DOKUMAN EĞİTİM / BİLİNÇLENDİRME PERFORMANS DEĞ. RİSK ÖNCELİK SIRASI

(ÇEŞİTLİ RİSKLERE BAĞLI ORTALAMA ÖMÜR KAYBI) RİSK OÖKGÜN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Kadın değil erkek olmak Kalp hastalığı Bekar olmak (ABD)’de beyaz değil siyah olmak Sigara (günde 1 paket) Kömür madeninde çalışmak Kanser 15 kilo fazla ağırlık Yoksul olmak Tüm kazalar Madencilik yada inşaat işçiliği (sadece kazalar) Motorlu taşıt kazaları İş kazaları (ortalama) Küçük arabalar (normal ölçüye göre) Hız limitinin saatte 15 Km arttırılması Yüksek radyasyonlu yerlerde çalışmak (18 -65 yaş arası) Ateşli silahlar Diyet içecekleri (ömür boyu günde bir tane) Tüm elektriği nükleer enerjiden elde etmek Uçak düşmesi 2800 2100 2000 1600 1100 980 900 700 435 320 200 74 50 40 12 11 2 1, 5 1 21 Ömür boyu bir nükleer santralin yakınında yaşamak 0, 03