LABORATUVAR GVENL LABORATUVARDA GVENL ALIMA KURALLARI GVENL Laboratuvarda

LABORATUVAR GÜVENLİĞİ

LABORATUVARDA GÜVENLİ ÇALIŞMA KURALLARI

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Laboratuvarda gereksiz yere acele edilmemelidir. Ø İskelelerin, tezgahların vs. üzerine çıkılmamalıdır; eğer gerekliyse merdiven kullanılmalıdır. Ø Yüksek raflara gerektiğinden fazla uzanılmamalıdır. Ø Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve batıcı aletler taşınmamalıdır. Ø Bedensel şakalar ve el şakaları yapılmamalıdır. Ø Yanıcı gazlar kullanılırken çalışılan bölge asla terk edilmemelidir. Ø Güvenlik için laboratuvarın sürekli temiz ve düzenli tutulması sağlanmalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Personelin iş güvenliği için uygun giysi ve donanım kullanması sağlanmalıdır. Laboratuvarda mutlaka laboratuvar önlüğü ile çalışılmalıdır. Laboratuvar önlüğü yanmayan kumaştan, normal uzunlukta ve uygun bedende olmalıdır. Kimya Laboratuvarlarına, özel koruma gözlüğü ve laboratuvar önlüğü olmadan girilmemeli ve sürekli olarak kullanılmalıdır. Tehlikeli deneyler için de ayrıca maske kullanılmalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Laboratuvarda çalışırken uzun saçlar toplanmalı veya yanmaz bone içine alınmalıdır. Ayakkabılar laboratuvarda çalışmaya uygun olmalı, burnu açık ayakkabı giyilmemelidir. Laboratuvara giren öğrenciler makyajsız olmalı, kimyasal madde kalıntısı biriktirecek olan tırnaklar kesilmiş olmalı, kimyasal çözücü buharlarının etkisinden dolayı Lens takılmamalıdır. Ø Çalışma sonunda dağınıklıkları toparlamak, atıkları atmak ve temizlik yapmak için vakit ayırılmalıdır. Temiz ve düzenli bir işyerinde çalışanların moral düzeyi yükselir, verim artar, kaza riskleri ve yangın zararları azalır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Kimyasalların deri ile temas süresini arttıracağından, yüzük, künye, kolye, bilezik gibi takılar laboratuvarda çalışmaya başlamadan önce çıkarmalıdır. Ø Ellerde açık yara, kesik, çatlak vs. varsa çalışmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapatılmalı ve yapılacak işe uygun eldiven giyilmelidir. Ø Laboratuvardan çıkınca eller mutlaka yıkanmalıdır. Ø Laboratuvarda bulunan hiçbir malzeme deney dışı amaçlar için kullanılmamalıdır. Ø Laboratuvarda asla cep telefonu kullanılmamalıdır. Ø Laboratuvarda, başkalarının dikkatini dağıtıcı hareketler yapılmamalı ve oyun oynanmamalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Kimyasalın/çözeltinin alındığı şişenin kapağı derhal üzerine yerleştirilip kapatılmalıdır. Ø Kimyasal maddelerinde kapaklarının açık kalmamasına özen gösterilmeli ve kapaklar asla karıştırılmamalıdır. Ø Şişe kapakları hiçbir zaman alt tarafları ile bankonun üzerine konulmamalıdır. Konulduğu takdirde, kapak yabancı maddelerle kirlenebilecek ve tekrar şişeye yerleştirilmeleri durumunda, bu yabancı maddelerin şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edeceği ve saflığını bozacağı göz önüne alınmalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Bütün kimyasal malzemeler belirli saflıkta üretilir. Deney yaparken tehlike ve kazalara sebep olmamak için kimyasallar içinde bulunduğu ambalaj ya da şişelerin için aktarılırken temiz spatül veya pipet kullanılmalıdır. Aynı spatül, veya pipet temizlenmeden başka bir kimyasal için kullanılmamalıdır. Ø Laboratuvarda hassas deneylerde kullanılan, kalibrasyonları üretim aşamasında yapılmış ölçekli cam malzemeler hiçbir zaman etüvde kurutulmamalıdır ve yüksek sıcaklığa ısıtılmamalıdır. Sıcaklık cam malzemelerin genleşerek kalibrasyonunun bozulmasına sebep olur.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Kimyasal maddeler asla koklanmamalı ve tadına bakılmamalıdır. Kimyasal maddelere kesinlikle çıplak elle dokunulmamalı, tartma ve aktarma işlemlerinde uygun malzemeler kullanılmalıdır. Ø Laboratuvarda, teknisyen ve/veya ilgili/sorumlu gözetimi olmadan hiçbir şekilde kimyasal malzemelerin yeri değiştirilmemelidir. Ø Uçucu (düşük kaynama noktasına sahip maddeler; eter, aseton, alkol vs. ) ve yanabilen maddeler açık aleve yakın tutulmamalıdır. Bu gibi yanıcı maddelerin buharlarının alev kaynağına ulaşıp yangına sebep olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Ø Katı ve sıvı atıklar kesinlikle lavabolara dökülmemeli, etiketlerle belirlenmiş ve laboratuvar görevlilerinin gösterdiği uygun atık kaplarına atılmalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Derişik asitlerle çalışırken son derece dikkatli olunmalıdır. Asitler genelde derişik konsantrasyonda bulunmaktadır ve deneylerde seyreltilmeleri gerekmektedir. Seyreltme işlemi için asit yavaşça su içerisine dökülmelidir. Tersi yapıldığı takdirde açığa çıkan yüksek sıcaklık nedeniyle patlama veya püskürme meydana gelecektir. Ø Deneyler sırasında kullanılmış olan kaplar kesinlikle kirli bırakılmamalıdır. Kirli kalması içindeki maddelerin kuruyup yapışmasına sebep olmaktadır. Temizleme işlemi bittikten sonra kaplar ve diğer malzemeler yerlerine yerleştirilmeli, deney masası temizlenmelidir.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Laboratuvarda kullanılan organik çözücüler, sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitler ile, bromür, hidrojen kükürt, hidrojen siyanür, klorür gibi zehirli gazlar ile mutlaka çeker ocakta çalışılmalıdır. Ø Çok büyük tehlike yaratabileceği göz önünde bulundurularak, kimyasal maddeler gelişigüzel birbirine karıştırılmamalıdır. Çünkü, bazı kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açabilirler ya da toksik ürünler oluşturabilirler. Birbiriyle reaksiyon verebilen bu maddeler her zaman ayrı yerlerde muhafaza edilmelidir.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Laboratuvarda deney esnasında ısıtma işlemi uygulanıyorsa, ısıtma sürece deney gözetiminiz altında olmalıdır, deneyin başından ayrılmamak gerekmektedir. Hiçbir reaksiyon sistemi reaksiyon koşulları üzerinde aşırı ısıtılmamalıdır. Ø Balon, erlenmayer, beher ve şişelerin basınca karşı dayanma dirençleri az olduğundan soğumaya bırakıldığında, kapak veya mantar ile kapatılmamalıdır. Kapatıldığında, kabın soğuma esnasında içinde oluşan basınç nedeniyle çatlayıp kırılabileceği bilinmelidir. Ø Laboratuvarda kullanılan kimyasal madde ambalajları üzerindeki yazılı olan etiketler kesinlikle koparılmamalı, karalanmamalı ve hiçbir şekilde bozulmamalıdır. Etiketleri bozulmuş ambalajlar, en kısa zamanda teknisyene veya ilgili/sorumlu personele bildirilmelidir.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmemeli (özellikle sigara), çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağza herhangi bir şey alınmamalıdır. Laboratuvar tezgahlarının üzerine herhangi bir yiyecek ya da içecek maddesi konulmamalıdır. Ø Yemekhane ve sigara salonlarına numuneler de dahil olmak üzere hiçbir kimyasal madde sokulmamalıdır. 5727 SAYILI KANUNLA KAPALI ALANLARDA SİGARA İÇMEK KESİNLİKLE YASAKLANMIŞTIR. *Laboratuvar çalışmalarından sonra, ellerinizin kimyasal maddeler ile kirlenmiş olması ihtimalini düşünerek, ellerinizi yıkamadan sigara içmeyiniz (sigara, karbon tetraklorür ya da kloroform gibi klorlu maddelerin zehirlilik düzeyini arttırır). Ø Metalik yapılı laboratuvar araçları nemli bırakılmamalıdır, nemli kaldıklarında paslanabilirler.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi halde, şişenin ağzından akan damlaların, etiketi ve üzerindeki yazıyı bozacağı bilinmelidir. Şişenin ağzında kalan son damlaların da, şişenin kendi kapağı ile silinmesinin en uygun yöntem olduğu bilinmelidir. Ø Laboratuvarda yangın söndürücülerin yeri ve nasıl kullanılacağı öğrenilmelidir. Ø Laboratuvarda görevli kişiye danışmadan deney bırakılıp gidilmemelidir. Ø Kimyasal maddeler ve numuneler kişisel çalışma masalarına konulmamalıdır. Ø Gelip-geçilen ve doğrudan güneş alan yerlerde kimyasal madde şişeleri (boş bile olsa) bulundurulmamalıdır.

İŞ GÜVENLİĞİ Ø Deney esnasında beklenmeyen bir durum ortaya çıktığında laboratuvardaki ilgiliye/sorumluya hemen haber verilmelidir. Ø Laboratuvarda yapılan deneyler sona erdiğinde, kullanılan elektrikli malzemelerin fişi çekilmeli ve gaz vanaları kapatılmalıdır. Ø Etiketi bulunmayan hiçbir şişe, beher vs. ’nin laboratuvar ortamında kesinlikle bulundurulmaması gerekmektedir. Ø Kimyasallar düşme tehlikesi olan yerlere bırakılmamalıdır. Ø Fincan, termos, kahve makinası gibi içecek amaçlı kullanılan malzemelerin kimyasallardan tamamen uzak bir yerde kapalı dolaplarda muhafaza edilmesi gerekmektedir. LABORATUVARDA TEK BAŞINA ÇALIŞILMAMALIDIR !!!

CAM MALZEMELER VE GÜVENLİK Laboratuvar malzemelerinin çoğu camdır. Camın üstün nitelikleri yanında kırılma gibi dezavantajları da vardır. Laboratuvar kazalarının çoğu cam malzemelerin neden olduğu kazalardır.

CAM MALZEMELER VE GÜVENLİK Cam malzeme kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar: Ø Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin, oldukça ince ve kırılmaya hassas malzemeler olduğu değerlendirilirse, kesinlikle elde gelişigüzel kuvvet uygulayıp cam malzemelerin kırılmasına sebep olunmamalıdır. Ø Cam malzemeler laboratuvarda eğik yüzeylere konulmamalı ve cam malzemenin konulduğu masa üzerinde kum tanesi gibi ince partiküller bulunmamalıdır. Ø Cam malzemelerin kırık uçları yaralanmaya neden olacağından kırık malzemeler laboratuvar çalışmaları sırasında kullanılmamalıdır.

CAM MALZEMELER VE GÜVENLİK Ø Cam malzemelerin temizlenmesi sırasında eldiven ve gözlük takılmalı, camın kırılıp yaralanmaya sebep olmamasına dikkat edilmelidir. Ø Cam kaplarda bekletilen kimyasal artıkları toksik olmayan çözücülerle (örneğin; aseton, etanol) çalkalanıp alınmalı ve yıkama çözeltisi uygun atık madde şişelerine dökülmelidir. Ø Çözücüler ile yıkanan malzemeler, patlama tehlikesi nedeniyle, kurutulmak üzere etüv içine konulmamalıdır. Ø Cam malzemeler niteliği bilinen veya bilinmeyen kimyasal maddelerle kirlenebilir. Daha sonra kullanan kişinin güvenliği açısından kirlenmiş kaplar ve malzemeler hemen temizlenmeli ve içerisinde kimyasal madde bırakılmamalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Laboratuvarda giysilerin, ten ve dış organların korunması için mutlaka bir laboratuvar önlüğü giyilmelidir. Ø Bunzen bekleri ancak kullanılacağı zaman açılmalı, diğer zamanlarda ya söndürülmeli veya kısılarak pilot alev konumunda bırakılmalıdır. Ø Her öğrencinin bir koruma gözlüğü bulunmalıdır. Ø Alev alıcı, yanıcı ve tutuşucu çözücü (alkol, eter gibi) içeren çözeltiler hiçbir zaman açık alevde (Bunzen beki alevi gibi) ısıtılmamalıdır. Zorunlu hallerde ısıtma için su banyosu kullanılmalıdır. Bu tip çözücüler açık alev çevresinden de uzak tutulmalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Çözelti konulan şişelerin etiketlenmesi gerek görünüş ve gerekse yanlışlıklara meydan vermemesi için gereklidir. Kağıt etiket kullanılıyorsa yazıların ıslanınca akmaması için ya suya dayanıklı mürekkep kullanılmalı veya üstü yazılı kağıt etiket üzerine vazelin kaplanmalıdır. Eğer boş bir kaba kimyasal bir madde konulacak olursa hemen kabın üzerine etiketi yapıştırılmalıdır. Bütün kaplar (şişe, kavanoz, kroze, kutu gibi) etiketli olmalı, üzerinde etiketi olmayan kaplardaki kimyasal maddeler deneylerde kesinlikle kullanılmamalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Reaktifler sıvı ise; ya kendi damlalığından akıtılarak veya reaktif kabı yan yatırılmak suretiyle akıtılarak alınmalı ama reaktif kabının numune ile teması kesinlikle olmamalıdır. Aksi takdirde bulaşma ile kirlenme meydana gelebilir. Sıvı reaktifler damlalıkla akıtılıyorsa damlalıkların reaksiyon kabına (çoğunlukla tüp) temas etmemesine ve işi bitince tekrar reaktif kabına (genellikle şişe) yerleştirilmesine özellikle dikkat edilmelidir. Başka bir yere konulup daha sonra reaktif kabına konulması sonucunda yabancı maddelerin bulaşması ile kirlilikler oluşabilir ve yapılan deneyde istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilir.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Kalitatif analiz laboratuvarlarında çok kullanılan asitler genellikle cam kapaklı şişelerde saklanır ve asitler buradan akıtılarak deneylerde kullanılır. Kapaklarının karışmaması ve kirlenmemesi için kullanımdan sonra kapaklar hemen kapatılmalıdır. Ayrıca, asit şişelerinin içerisine pipet de sokulmamalıdır. Çünkü eğer pipetler kirli ise bu kirliliklerin asitlere geçme riski vardır ve kirlenme olunca dökülerek yok edilmelidirler. Aksi takdirde başka çalışmalarda kullanımı istenmeyen sonuçlara neden olur. Bu da hem ekonomik yönden zarar hem de zaman kaybı demektir.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Reaktif kaplarının üzerinde mutlaka reaktifin adı veya formülü yazılı olmalıdır ve kullanılmadan önce reaktifin adı mutlaka okunmalıdır. Yanlış reaktif kullanımı bazen çok büyük hatalara ve kazalara neden olabilir. Ø Reaktifler kullanıldıktan sonra hemen kapağı kapatılmalıdır. Aksi takdirde kapakların diğer reaktif kapakları ile karışma riski vardır. Bu risk çözeltilerin veya reaktiflerin kirlenmelerine neden olur ve deneylerde hata oluşur.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Katı maddeleri içeren kaplardan maddeleri almak için spatül kullanılmalı ama kullanılacak spatüllerin mutlaka daha önceden temizlenmiş ve kuru olması gerekmektedir. Aksi takdirde madde kirlenebilir veya nem çekerek bozulur veya taşlaşır ve daha sonra alması zorlaşır. Katı maddenin tamamının kirlenme riskini önlemek için en iyi yol; katı maddeden bir kısım alınarak saat camı veya parlak yüzeyli bir kağıt üzerine koymak ve sonra oradan gerektiğince almaktır. Arta kalan maddeler hiçbir zaman ana kabın içerisine tekrar geri konulmamalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Kirli kaplar hemen yıkanmalıdır, önce çeşme suyu ile en son olarak da saf su (distile su) ile çalkalandıktan sonra kurumaya bırakılmalıdır. Kurutma açık havada veya etüvde 60100 o. C’da yapılabilir. Balon jojelerin kurutulmasında ise yüksek sıcaklık hacim değişmesine neden olabileceği için etüvlerde kurutulmaz, ya açık havada kurumaya bırakılır veya hızlı bir kuruma isteniyorsa az miktarda temiz alkol ile çalkalanıp sonra açık havada kurumaya bırakılır. Ø Reaktif şişelerinden veya tüplerden kimyasal madde aktarılırken ellere veya vücuda bulaşmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Ø Deney yaparken tüpün ağzı hiçbir zaman karşıdaki bir kişiye doğru tutulmamalıdır. Aksi takdirde tüpteki sıçramalar doğrudan karşıdaki kişiye ulaşacak ve zarar verecektir.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Reaktif şişelerinin içerisindeki maddelerin doğrudan veya reaksiyon sonucunda çıkan gazların koku ile tanınması yapılacaksa burun, doğrudan tüp veya şişeye yaklaştırıp koklama yapılmamalı bunun yerine elle burna doğru yelpazeleme yapılarak kokunun ancak belli oranda burna gelmesi sağlanmalıdır. Aksi takdirde yüksek şiddetteki buharlar (örneğin amonyak şişesi) bayılmalara ve hatta ölümlere neden olabilir. Ø Ortamdaki kimyasalların buharlarına maruz kalmamak için laboratuvarda havalandırmanın çok iyi yapılması gerekir. Uçucu ve korozif maddeler ile çalışılırken çeker ocak kullanılması gerekir. Böylece reaksiyon sırasında meydana gelen zararlı buharlar ile analizcinin teması önlenmiş olur.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Deney tüpleri parmakla kapatılıp çalkalanmamalıdır. Tüpte çalkalama gerekiyorsa tüpün ağzı bir mantar veya plastik tıpa ile kapatılıp çalkalanmalı veya tüpün içerisine temiz bir baget sokulup tüpün içerisindeki çözelti karıştırılmalıdır. Ø Su, gaz muslukları ve elektrik düğmeleri çalışılmadığı zaman kapatılmalıdır. Bu, hem kaza riskini azaltacak hem de ekonomi sağlayacaktır. Ø Laboratuvar terkedilirken gaz muslukları mutlaka ana musluktan kapatılmalıdır. Ø Organik çözücüler ve uçucu sıvılar lavaboya dökülmemelidir. Ø Zehirli ve yakıcı çözeltiler, pipetten ağız yolu ile çekilmemelidir. Bu işlem için vakum ya da puar kullanılmalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Genel olarak toksik olmadığı bilinen kimyasal maddeler bile ağıza alınıp tadına bakılmamalıdır. Ø Civa herhangi bir şekilde dökülürse vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplanmalıdır. Eğer toplanmayacak kadar eser miktarda ise üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla sülfürü haline getirilerek zararsız hale sokulmalıdır. Ø Laboratuvar çalışmalarında özel bir defter tutulmalı ve yapılan çalışma ve gözlemler mutlaka bu deftere kaydedilmelidir. Keza; tartım veya titrasyon sonuçları küçük kağıtlara yazılmamalıdır. Bu kağıtlar kaybolabilir ve analizin tekrarlanması zorunluluğu ortaya çıkabilir. Dolayısıyla bir defterde kayıt tutulması en iyi yoldur.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Elektrikle uğraşırken eller ve basılan yer kuru olmalı, metal olmamalı ve elektrik fişleri kordondan çekilerek çıkarılmamalıdır. Büyük elektrik onarımı gerektiğinde teknisyenlere yaptırılmalıdır. Ø Cam kapaklı şişeler açılamadığı durumlarda şişe kapağına bir tahta parçası ile hafifçe vurularak gevşetilmeli, bu fayda etmediği takdirde camın genişlemesi için küçük bir alevle şişe döndürülerek boğazı dikkatlice ısıtılmalı veya şişe bir müddet su içinde batırılmış vaziyette bırakılmalıdır. Ø Küçük laboratuvar kazalarında müdahale edebilecek kadar bilgiye sahip olunmalı ve ayrıca gerekli tıbbi malzemenin ecza dolabında bulunması sağlanmalıdır.

LABORATUVARDA ÇALIŞILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER KONULAR Ø Yangın söndürme cihazının nasıl çalıştığı bilinmeli ve olası küçük yangın durumlarında acilen müdahale edilebilmelidir. Ø Yangının ilk aşamasında etkin bir müdahalenin yerine getirilebilmesi için laboratuvarda çıkması olası yangın tipine uygun söndürücü seçilmesi gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle hangi tip söndürücünün ne tip yangına uygun olduğu bilinmelidir. Dikkat! Her laboratuvarda A, B, C sınıfı (Toz) ve CO 2 tipi söndürücüler ve yangın battaniyesi bulunmaktadır, yerlerini öğrenin. Kaynak: Laboratuvar Güvenliği, Prof. Dr. Feyyaz Onur, 2016, Yayın No: 114, ISBN: 978 -605 -136 -243 -4.