ROZWIZANIA ORGANIZACYJNOMETODYCZNE ZWIZANE Z WDRAANIEM NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ

ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-METODYCZNE, ZWIĄZANE Z WDRAŻANIEM NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ W SZKOŁACH PONADPODSTAWOWYCH GRANT - ZADANIE NR 2 Anna Kondracka-Zielińska nauczycielka konsultantka ds. nauczania języka polskiego (szkoła ponadpodstawowa)

MODUŁ III JAK ATRAKCYJNIE OMAWIAĆ NOWY KANON LEKTUR? 3 GODZINY Zakres: Zmiany w kanonie lektur, korelacja przedmiotowa, metody aktywizujące w pracy z tekstami kultury – przykłady dobrych rozwiązań dydaktycznych

Zmiany w kanonie lektur Co się zmieniło? Co dodano? Co wyrzucono? Wnioski? Przewidywania? Sugestie do dalszej pracy?

Metody aktywizujące w pracy z tekstami kultury • Metoda projektu Jest metodą przygotowującą uczniów do samokształcenia. Celem stosowania metody projektu jest kształcenie: a) umiejętności w organizowaniu sobie warsztatu pracy: poszukiwaniu źródeł informacji, przyswajaniu nowej wiedzy, wyrabianiu sprawności umysłowych oraz praktycznych; b) intelektu, zdolności poznawczych, samowychowania; c) samokontroli, samooceny i autokorekty. 4

Co zapamiętamy najlepiej? • Do procesu nauczania i wychowania należy włączyć jak najwięcej zmysłów pamiętając o tym, że zapamiętujemy: 10% z tego, co słyszymy, 20% z tego, co widzimy, 40% z tego, o czym rozmawiamy, 90% z tego, co robimy. 5

Podział metod nauczania 1. Metody podające [słowne]: wykład, odczyt, instrukcja, opis, pogadanka, opowiadanie. 2. Metody problemowe [poszukujące]: operatywne, aktywne. 3. Metody eksponujące [oglądowe]: pokaz, film, wysłuchanie dzieła, wystawa. 4. Metody praktyczne: modelowanie, ćwiczenia, obliczenia, projekt, eksperyment, wywiad, obserwacja. 5. Metody programowane: praca z podręcznikiem, z komputerem, z tekstem zaprogramowanym. 6

Metody aktywizujące i rola nauczyciela • Grupa metod, które charakteryzuje to, że w procesie kształcenia aktywność ucznia przewyższa aktywność nauczyciela (przewaga uczenia się nad nauczaniem). • Nauczyciel przestaje być nieomylnym ekspertem, stając się: doradcą, organizatorem, partnerem; objaśnia cele uczenia się i przygotowuje materiały do pracy, organizuje warsztat pracy i inicjuje sposób działania, obserwuje uczniów przy pracy i dzieli się spostrzeżeniami, pomaga w rozwiązywaniu problemów. 7

Przegląd metod 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Analiza SWOT Biograficzna Drama Drzewo decyzyjne Dyskusja Mapa mentalna Poker kryterialny Portfolio 8

Wykład – wygodny, częsty, ale nie aktywizujący • • Informacyjny Analityczny Syntetyczny Problemowy Konwersatoryjny Opis Opowiadanie 9

Analiza SWOT (mocne/słabe strony; szanse, zagrożenia • Opis: Kształci umiejętność analizy, oceny zjawisk/problemów. Do wprowadzania nowego materiału i przy utrwalaniu wiadomości. Dla całej klasy i grupy. • Uczeń: w czasie pracy określa mocne/słabe strony oraz szanse/zagrożenia, wnioski zapisywane na arkuszach. • Nauczyciel: prezentuje problem, sprawuje nadzór nad pracą. 10

Biograficzna • Opis: wykorzystanie biografii danego twórcy. • Uczeń: kształci umiejętność prezentacji, rozwiązywania problemów, wykorzystanie informacji z różnych źródeł, zbieranie informacji, odgrywanie roli danej osoby, współpraca. • Nauczyciel: wybiera postać, kieruje pracą uczniów, opracowuje zadania dla grup, na koniec analizuje, ocenia zaangażowanie uczestników. 11

Drama • Opis: działanie oparte na improwizacji, nie jest inscenizacją. • Nauczyciel: formułuje temat i cele, dobiera odpowiednią technikę do realizacji (rozmowa, wywiad, muzeum, rzeźbę, pantomimę, improwizację, żywy obraz), na koniec omawia pracę. • Uczeń: czynności uzależnione od techniki dramy - kształci umiejętność współpracy w grupie, twórczego rozwiązywania problemów, rozwija sprawność umysłową, przygotowuje się do wystąpień publicznych. 12

Drzewo decyzyjne • Opis: graficzny zapis procesu podejmowania decyzji, lepsze efekty pracy w grupach. • Uczeń: szuka rozwiązań problemu, wyniki pracy zapisuje na arkuszach, dostrzega związki pomiędzy możliwymi rozwiązaniami, konsekwencje decyzji, występuje na forum klasy. • Nauczyciel: dokładnie prezentuje problem, wpisuje go w pień drzewa, określa czas na wykonanie, po wykonaniu komentuje wyniki. 13

Rodzaje dyskusji • Rodzaje: burza mózgów, technika nauczania 635, debata „za i przeciw”, dyskusja okrągłego stołu, dyskusja panelowa, punktowana, wielokrotna, metaplan, śnieżna kula, debata oksfordzka. 14

Burza mózgów • • • Opis: prezentacja pomysłów na rozwiązanie problemu, zapis na tablicy jak największej liczby pomysłów bez krytykowania ich, w określonym czasie. Uczeń: zgłasza propozycje, analizuje wspólnie z nauczycielem, doskonali umiejętności słuchania innych, wypowiadania się, argumentowania, występowania na forum. Nauczyciel: określa zasady pracy, wspólnie z uczniami analizuje zgłoszone propozycje. 15

Technika nauczania 635 • Opis: zmodyfikowana burza mózgów, 6 (liczba uczniów/grup), 3 (liczba rozwiązań), 5 (liczba powtórzeń). • Uczeń: dopisuje swoje rozwiązania, współpraca w grupach. • Nauczyciel: dzieli na grupy, określa przedmiot debaty, udziela głosu przedstawicielom, ocenia wartość argumentów. 16

Debata za i przeciw • Opis: analiza problemu z dwóch odmiennych punktów widzenia. • Uczeń: prezentuje swoje poglądy, argumentuje, twórczo rozwiązuje problemy, zabiera głos, szanuje oponenta, bierze udział w dyskusji. • Nauczyciel: określa przedmiot debaty, dzieli na grupy, udziela głosu, ocenia jakość argumentów. 17

Dyskusja okrągłego stołu • Opis: swobodna wymiana poglądów uczeń, uczeń-nauczyciel, udział całej klasy. • Uczeń: przedstawia własne poglądy i udziela wyjaśnień, rozwiązuje problemy twórczo, poprawnie posługuje się językiem. • Nauczyciel: bierze udział w dyskusji, koryguje, uzupełnia argumentację uczniów. 18

Dyskusja panelowa • Opis: dyskusja nad problemem przez wybranych uczniów, przy uwzględnieniu różnych punktów widzenia. • Uczeń: jest dobrze przygotowany do dyskusji i prezentacji własnych poglądów, najpierw między sobą, potem odpowiadając na pytania innych uczniów. • Nauczyciel: wybiera trzech uczniów, którzy dyskutują nad problemem, podsumowuje dyskusję, wyciąga wnioski. 19

Dyskusja punktowana • Opis: dyskusja między uczniami (kilka osób), są oni oceniani wg określonych kryteriów (punkty za wiedzę, punkty za sposób uczestniczenia w dyskusji), ok. 15 min. • Uczeń: kilku dyskutuje, pozostali przydzielają punkty wg kryteriów. • Nauczyciel: zapoznaje z kryteriami oceniania, wybiera dyskutantów, ocenia pracę dyskutantów. 20

Dyskusja wielokrotna • Opis: na zaproponowany temat dyskutuje kilka grup, potem dyskusja ogólna, wybór najlepszego rozwiązania problemu. • Uczeń: dyskutuje w grupie, wybrana osoba referuje wyniki, razem z nauczycielem wybiera najlepszego rozwiązania. • Nauczyciel: dzieli klasę na grupy, określa czas dyskusji, podaje problem, prowadzi dyskusję ogólną, wybiera najlepsze rozwiązanie. 21

Metaplan • Opis: tworzenie plakatu, na którym – po przedyskutowaniu – zostają zapisane odpowiedzi na wcześniejsze pytania, przy omawianiu sytuacji trudnych, konfliktowych. • Uczeń: krytycznie analizuje fakty, formułuje sądy, wybrana osoba referuje, rozwiązanie zostaje wpisane na plakat. • Nauczyciel: przedstawia temat w formie problemu, dzieli klasę na grupy, ocenia merytoryczne przygotowanie uczestników, tworzy z uczniami jednolitą wersję rozwiązywanego problemu. 22

Śnieżna kula • • • Opis: nazywana dyskusją piramidową, kształci umiejętność negocjacji. Uczeń: rozwiązuje problem indywidualnie, potem we dwoje, troje… Efekt końcowy to wypracowanie wspólnego stanowiska. Nauczyciel: formułuje zadanie/problem. 23

Debata oksfordzka • Opis: szczegółowa analiza problemu i podjęcie decyzji, udział kilkuosobowych zespołów, ważne – układ sali. • Uczeń: marszałek prowadzi debatę, udziela głosu mówcom; słuchacze też mogą wziąć udział; publiczność neutralna przysłuchuje się, w czasie przerw na zmianę miejsc - opowiada się za jedną ze stron. • Nauczyciel: formułuje problem/temat debaty w formie tezy, określa czas wystąpień, wybiera marszałka (przewodniczący obrad), sekretarza (przestrzeganie czasu wystąpień), zwolenników i przeciwników tezy oraz głównych mówców. 24

Mapa mentalna • Opis: opracowanie tematu przy użyciu symboli, haseł, schematów, rysunków; praca w grupach. • Uczeń: rozwiązuje problemy w sposób twórczy, występuje na forum klasy, wypisuje na kartkach swoje skojarzenia dotyczące danego zagadnienia; po wymieszaniu kartki są porządkowane (zbiory, podzbiory), przyklejone tworzą mapę (dopisują hasła, linie, strzałki). • Nauczyciel: podaje problem, wyjaśnia zasady, dzieli uczniów na zespoły, czuwa nad pracą. 25

Poker kryterialny • Opis: dydaktyczna gra planszowa, uczniowie zapełniają planszę kartami, mogą wymieniać na inne pod warunkiem uargumentowania decyzji i akceptacji przez grupę, wygrywa ten, kto najszybciej umieści swoje karty na planszy. • Uczeń: prowadzi negocjacje, prezentuje własny punkt widzenia, występuje na forum klasy; po zakończeniu gry liderzy prezentują wyniki i kryteria przyjęte za pierwszorzędne. • Nauczyciel: podział klasy na 5 -osobowe zespoły, zestawy kart z hasłami dotyczącymi określonego zagadnienia (plansze, instrukcje), zestaw min. 20 kart. 26

Portfolio • Opis: planowanie, organizowanie, ocenianie procesu własnego uczenia się; tworzenie teczki z materiałami na temat zadany przez nauczyciela. • Uczeń: zbiera ilustracje, mapki, zdjęcia, teksty źródłowe, porządkuje je według własnych kryteriów; systematyczność, dokładność; ocenianie własnej pracy. • Nauczyciel: podaje temat miesiąc przed lekcją, wyjaśnia, jakie materiały można zbierać 27

Metoda projektu sprzyja samokształceniu, rozwija aktywność indywidualną i grupową. Wymaga jednak od uczestników: 1. przyswojenia podstawowego zasobu wiedzy o rzeczywistości oraz opanowania podstawowych sprawności intelektualnych: operacyjnych i instrumentalnych (analizowanie, abstrahowanie, porównywanie, uogólnianie, syntetyzowanie, klasyfikowanie; rozumienie podstawowych pojęć, symboli, rozumienie języka oraz ważniejszych kodów graficznych); 2. dostarczenia silnych i atrakcyjnych motywów do podejmowania samodzielnych działań; 3. umiejętności formułowania celów i zakresów wiedzy, które chce się poznać; 4. znajomości metod i technik pracy samokształceniowej; 5. formułowania i rozwiązywania problemów; 6. umiejętności pracy w zespole; sprawności organizacyjnej; 7. umiejętności komunikowania się z innymi w różnorodnych sytuacjach; 8. posługiwania się różnymi urządzeniami technicznymi (np. komputerem). B. Myrdzik, O roli metody projektu w przygotowaniu uczniów do samokształcenia, [w: ] tejże, Zrozumieć siebie i świat. Szkice i studia o edukacji polonistycznej, Lublin 2006. 28

Plakat techniką interpretacyjną – • Plakat jest techniką przekładu intersemiotycznego. Zapisy podstawy programowej: I. Kształcenie literackie i kulturowe (klasy IV–VI) – 1. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: – 12) dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek, drama, spektakl teatralny). Przekład intersemiotyczny jest metodą analizy pozawerbalnej, aktywizuje: a) wyobraźnię ucznia b) motorykę (gestykulację, mimikę) c) wyobraźnię plastyczną (kształt i barwa) d) wyobraźnię dźwiękową (muzyczną lub recytacyjną). Analiza pozawerbalna tworzy więc własny model komentarza interpretacyjnego, który jest fakultatywnym sposobem analizy wierszy dla dzieci (w dalszej perspektywie – poezji w ogóle). Kształci odbiór słuchowy, rozwija umiejętność kojarzenia różnych przedmiotów powiązanych jednością idei, uświadamia istnienie różnorodnych analogii i izomorfizmów w kulturze […]. Jest to postawa gotowości do sztuki. A. Baluch, Poezja współczesna w szkole podstawowej, Warszawa 1984. 29

Plakat przekładem intersemiotycznym Przekład intersemiotyczny jest techniką pomocniczą, bowiem nie pozwala na odbiór wszystkich warstw dzieła literackiego. Jest szczególnie cenny w interpretacji tekstów silnie zmetaforyzowanych, wymagających wnikliwych zabiegów interpretacyjnych. Plakat jest komunikatem ikonicznym, perswazyjnym, stara się zaapelować do odbiorcy: ostrzec, zaagitować, zachęcić do obejrzenia widowiska, np. filmu, spektaklu, koncertu. W plakacie współistnieją znaki ikoniczne i literackie. Wyróżnia się cztery sposoby i warunki przemiany znaku ikonicznego w symbol: a) wyizolowanie przedmiotu (lub detalu), wyrwanie go z naturalnego kontekstu, przez co nabiera znaczenia symbolu b) szczególna konfiguracja znaków – umieszczenie znaku w określonym kontekście, np. niebieskoszare pasy same nic nie znaczą, ale z czerwonym trójkątem i numerem symbolizują tematykę obozową c) deformacja znaku ikonicznego, która może odbywać się np. przez wyolbrzymienie (postaci, przedmiotu itp. ), pomniejszenie, podwojenie, zniekształcenie, rozmycie itp. d) komunikat językowy, który uchyla referencje i zmienia konotacje znaku – znak ikoniczny opatrzony napisem uruchamia skojarzenia nadające mu charakter symboliczny. S. Wysłouch, Znak ikoniczny jako symbol (na przykładzie współczesnego plakatu), [w: ] tejże, Literatura a sztuki wizualne, Warszawa 1994. 30

Plakat przekładem intersemiotycznym Zastosowana metoda kształtuje: • aktywność poznawczą • postawy twórcze • proces poznawania tekstu • wyobraźnię i pomysłowość • zdolność przekładania znaków literackich na wizualne, szukania dla nich plastycznego ekwiwalentu • wartościowanie skojarzeń, pomysłów, rozwiązań • poczucie własnej wartości • umiejętność dialogu z partnerami z zespołu • umiejętność budowania wypowiedzi argumentacyjnej. B. Myrdzik, Plakat jako technika przekładu intersemiotycznego, [w: ] tejże, Zrozumieć siebie i świat. Szkice i studia o edukacji polonistycznej, Lublin 2006. 31

Plakat na lekcji Ograniczenia metody: • czasochłonność (wymagana jest dwugodzinna lekcja) • nie każdy tekst literacki można poddać przekładowi intersemiotycznemu • nie można jej stosować zbyt często, stanie się bowiem rutyną • zawsze po jej zastosowaniu trzeba wrócić do tekstu, przyjrzeć się płaszczyznom, które zostały pominięte w przekładzie na znaki plastyczne. B. Myrdzik, Plakat jako technika przekładu intersemiotycznego, [w: ] tejże, Zrozumieć siebie i świat. Szkice i studia o edukacji polonistycznej, Lublin 2006. 32

Tkanie słów • Inspiracją stał się pomysł kolorowania części mowy zaprezentowany w „To lubię!”, np. w zdaniu: Jasio poszedł do lasu, występują kolory: zielony (rzeczowniki), czerwony (czasowniki), pomarańczowy (przyimki). • Po naniesieniu odpowiednich kolorów na bibułkę, uczniowie zwilżali ją i odciskali akwarelki z góry i z dołu. Te akwarelki pokazują, jaki był tekst: • Inne przykłady tekstu: • Stoi na stacji lokomotywa ciężka, ogromna. . . – przewaga koloru zielonego i niebieskiego, czyli rzeczowników oraz przymiotnik • Stoi i sapie, dyszy i dmucha – przewaga koloru czerwonego, czyli czasowników. • Takie operowanie kolorem wizualizuje także uczniom charakter wypowiedzi: przewaga kolorów zielonego i niebieskiego ukazuje statyczność tekstu, kolor czerwony – jego dynamikę. 33

Rozwijanie umiejętności polonistycznych w pracy z obrazami 34

Zinterpretuj plakat 35

Udana lekcja polskiego - Z. Zasacka, Czytelnictwo dzieci i młodzieży, Warszawa 2014 Udana lekcja polskiego, w opinii uczniów, niezależnie od wieku, płci, miejsca zamieszkania, to taka, podczas której można się wypowiadać, dyskutować; kiedy wszyscy obecni w klasie w niej uczestniczą. Cenna jest też możliwość wypowiadania własnej opinii o czytanym utworze. Uczniowie podkreślali w wywiadach, że tylko taka lekcja może ich zaciekawić, uaktywnić. 36

Fazy pracy nad lektura • Przed lekturą: uczniowie formułują pytania, wyrażają skojarzenia związane z tytułem, zastanawiają się, o czym może ona być, wchodzą w rolę postaci; ankieta wśród rówieśników lub starszego pokolenia – o czym jest ten tekst, czy im się podobał? Chodzi o ukierunkowanie czytania • W trakcie: uczniowie wyszukują ciekawe, trudne, niezrozumiałe fragmenty, przydatne do analizy postaci • Po lekturze: co cię zdziwiło, zainteresowało, najbardziej się nie podobało, jakie ważne pytania postawiła lektura? Anna Janus Sitarz, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze, Kraków 2009 37

Pomysły na zadania • Graffiti • Fiszka po lekturze • Wykorzystywanie kontekstów: piosenki, plakaty • Konferencja prasowa, gazetka z lektury • Trailery, filmiki (szkolne konkursy na filmiki z lektur) • Gamifikacja 38

39

Gramy z „Lalką” Praca w grupach Grupa I: Opracuj 2 zadania (obowiązkowe i dodatkowe) do wykorzystania w cyklu gamifikacyjnym do „Lalki” na poziom pierwszy – ukierunkowane czytanie lektury. Grupa II: Opracuj 2 zadania (obowiązkowe i dodatkowe) do wykorzystania w cyklu gamifikacyjnym do „Lalki” na poziom drugi – praca z lekturą na lekcji. Grupa III: Opracuj 2 zadania (obowiązkowe i dodatkowe) do wykorzystania w cyklu gamifikacyjnym do „Lalki” na poziom trzeci – tworzenie własnej wypowiedzi. Grupa IV: Wynotuj korzyści i trudności wynikające ze stosowania gamifikacji w pracy z tekstem literackim. 40

Interpretacja „Ferdydurke” poprzez plakat 41

Interpretacja „Ferdydurke” poprzez plakat 42

Plakat interpretacyjny do lektury 43

Rysujemy wiersze do interpretacji 44

Spotkanie z poetą 45

Pomysły interpretacyjne 46

Definiowanie miłości - motywy 47

Definiujemy pojęcia – pismo obrazkowe?