ROZWIZANIA ORGANIZACYJNOMETODYCZNE ZWIZANE Z WDRAANIEM NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ

ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-METODYCZNE, ZWIĄZANE Z WDRAŻANIEM NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ W SZKOŁACH PONADPODSTAWOWYCH GRANT- ZADANIE NR 2 Anna Kondracka-Zielińska nauczycielka konsultantka ds. nauczania języka polskiego (szkoły ponadpodstawowe) 1

MODUŁ II KOMPETENTNY UCZEŃ, KOMPETENTNY NAUCZYCIEL 1 GODZINA Zakres: Warunki i sposoby realizacji nowej podstawy programowej; Kompetencje ucznia po zakończeniu trzeciego etapu edukacyjnego; Oczekiwania wobec nauczyciela przedmiotów humanistycznych; Kryteria i procedury doboru programów i podręczników; Jak rozmawiać z uczniem? 2

Warunki i sposoby realizacji nowej podstawy programowej z języka polskiego • Przywrócenie chronologicznego układu treści • Uwzględnienie różnorodnych kontekstów • Chronologia to jedynie punkt odniesienia – uczyć bez encyklopedyzmu!!! • Perspektywa współczesna przy wprowadzaniu do tradycji • Kształcenie literackie i kulturowe ma akcentować egzystencjalne aspekty doświadczania siebie, innych, świata • Dialog z tradycją i inspiracja do zadawania pytań • Rozumienie roli symbolu i metafory • Kształtowania kompetencji kulturowej 3

Warunki i sposoby realizacji nowej podstawy programowej z języka polskiego • Nacisk na zapoznanie uczniów z literaturą współczesną: Materiał do wojny/okupacji – kl. 1 -3 Kl. 4 -5 T oraz kl. 4 LO – literatura po 1945 i refleksja o związkach z tradycją kulturową i literacką • Kształcenie umiejętności świadomego posługiwania się językiem polskim • Znajomość gramatyki, zasobu leksykalnego (bogacenie słownictwa!!!) i stylistyki • Kultura języka • Znajomość i stosowanie zasad ortografii oraz interpunkcji 4

Zadania szkoły • Przygotowanie uczniów do samodzielnego opanowania wiedzy, porządkowania, problematyzowania • Odejście od encyklopedyzmu • Nauka przez rozumienie, użyteczność, prawdziwość przekazywanych informacji • Uczenie planowania i urzeczywistniania własnej przyszłości • Pomocnicza funkcja biblioteki • Współpraca nauczycieli 5

Edukacja polonistyczna na 3 etapie • Przygotowanie uczniów do świadomego odbioru, krytycznej analizy i przetwarzania komunikatów oraz przekazów medialnych • Świadome z nich korzystanie • Wychowanie na lekcjach polskiego poprzez refleksję w wymiarze aksjologicznym i egzystencjalnym nad językiem, literaturą oraz kulturą 6

Kompetencje ucznia po zakończeniu 3 etapu edukacyjnego • • Myślenie (analityczne, syntetyczne, logiczne, komputacyjne, przyczynowoskutkowe, kreatywne, abstrakcyjne) Czytanie Umiejętność komunikowania w języku ojczystym Kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin wiedzy, ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki Umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, dbałość o poszanowanie praw autorskich i bezpieczne poruszanie się w cyberprzestrzeni Umiejętność sprawnego docierania do informacji, selekcja, synteza, wartościowanie, rzetelne korzystanie ze źródeł Nabywanie nawyku systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania Umiejętność współpracy w grupie

Oczekiwania wobec nauczyciela - humanisty • Zindywidualizowanie wspomagania rozwoju każdego ucznia, stosownie do potrzeb i możliwości • Nauczenie dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, nawiązywanie i utrzymywanie relacji opartych na wzajemnym szacunku • Pomaganie w rozwoju przedsiębiorczości i kreatywności • Stosowanie innowacyjnych rozwiązań programowych • Zrealizowanie podstawy programowej w 4 obszarach • Rozwijanie i ukierunkowanie samokształcenia ucznia (zainteresowania, ambicje, kultura regionu, potrzeba samorozwoju)

Cele kształcenia – wymagania ogólne: kształcenie literackie i kulturowe • Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu • Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej • Znajomość wybranych utworów literatury polskiej i światowej (rozmowa przy użyciu terminologii) • Kształtowanie postaw czytelniczych i świadomego odbioru • Kształcenie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów • Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów • Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, piękna i dobra, wartościowanie postaw budujących szacunek dla człowieka 9

Cele kształcenia – wymagania ogólne: kształcenie językowe • Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku • Wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych • Świadome wykorzystanie działań językowych w formowaniu odpowiedzialności za własne zachowania językowe • Uwrażliwienie na piękno mowy ojczystej 10

Cele kształcenia – wymagania ogólne: tworzenie wypowiedzi • Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu trudności i złożoności • Doskonalenie umiejętności retorycznych • Kształcenie umiejętności formułowania i uzasadniania sądów, argumentacji i udziału w dyskusji • Wykorzystanie kompetencji językowych i komunikacyjnych w wypowiedziach ustnych i pisemnych 11

Cele kształcenia – wymagania ogólne: samokształcenie • Rozwijanie zainteresowań humanistycznych • Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji (zasoby cyfrowe!!!) • Kształcenie nawyku systematycznego uczenia się i systematycznej lektury • Umacnianie postawy poszanowania dla cudzej własności intelektualnej • Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności intelektualnej i twórczej 12

Kryteria i procedury doboru programów oraz podręczników • Zasady ogólne: • Ocena poprawności i aktualności treści naukowych; zgodność z metodologią dyscypliny; respektowanie teorii podręcznika jako narzędzia uczenia się; zgodność z założeniami reformy (zmiana stylu uczenia). • Na podstawie: Kryteria oceny podręczników szkolnych do języka polskiego, oprac. Z. Uryga. 13

Kryteria i procedury doboru programów oraz podręczników • Zasady szczegółowe: • Aspekty merytoryczne (proporcje między literaturą, kulturą i kształceniem językowym; przewaga faktów/ciekawostek/interpretacji procesów i zjawisk; charakterystyka adresata – zaproszony do samodzielnego myślenia i działania) • Aspekty typograficzne (kształt edytorski podręcznika, systematyczność wykładu, wybór tekstów z obudową metodyczną, obecność książki dla nauczyciela, ćwiczenia, antologie, podręczniki łączne/rozłączne, związek między szatą graficzną a koncepcję edukacyjną) 14

Kryteria i procedury doboru programów oraz podręczników • Zasady szczegółowe: • Aspekty dydaktyczne (zgodność dobranych tekstów i treści kształcenia z podstawą programową, wpisywanie się w założenia reformy; sprzyjanie rozwojowi intelektualnemu, duchowemu i kulturalnemu uczniów; przejrzystość i dostępność podawanych treści; zachęta do działań twórczych; rozwijanie świadomości historycznoliterackiej; rozważanie kontekstów; tworzenie sytuacji sprzyjającej komunikowaniu się i wymianie poglądów; rola obudowy merytorycznej; kierowanie pracą umysłową ucznia; obecność poleceń do samokształcenia) 15

Jak rozmawiać z uczniem? Każda wiadomość, którą odbieramy, zawiera różne rodzaje informacji: 1. treść - zawartość merytoryczna 2. stosunek - traktowanie drugiej osoby poprzez sposób, w jaki do niej mówimy 3. wezwanie - dzielimy się informacją, aby coś osiągnąć, świadomie lub nieświadomie dążymy do określonego celu 4. autoprezentacja - co mówię o sobie Słuchać aktywnie - nastawienie na rozmówcę, wczucie się w jego położenie, na boku własne sądy, rady, wspomnienia i koncentracja na komunikacie nadawcy. Unikamy interpretacji, diagnoz i etykiet. Staramy się zawsze poważnie traktować rozmówcę Komunikaty typu „ja” - prośba o pomoc i zachęta do współpracy Mówienie językiem zrozumiałym i bezpośrednim, co poprawia stosunki interpersonalne, stwarzając jednocześnie klimat budowany na życzliwej i przyjaznej atmosferze 16

Nauczyciel idealny? - spokojny, zawsze zrównoważony, niedający się wyprowadzić z równowagi; nigdy nie traci swego wewnętrznego „chłodu" i nie daje się ponieść emocjom - bezstronny i wolny od uprzedzeń; w oczach dobrego nauczyciela wszyscy są równi - nie jest rasistą, nie ma też uprzedzeń co do płci - w równym stopniu akceptuje wszystkich uczniów; nigdy nie ma „faworytów" - uczy w atmosferze atrakcyjnej, pobudzającej do myślenia, swobodnej, choć zarazem spokojnie i w sposób uporządkowany - konsekwentny - zawsze zna odpowiedź; swą mądrością przewyższa uczniów - dobrzy nauczyciele wspomagają się wzajemnie, tworząc „jednolity front" wobec uczniów, niezależnie od swych osobistych uczuć lub przekonań 17

Relacje uczeń - nauczyciel Stosunki pomiędzy uczniem a nauczycielem są dobre, jeżeli cechuje je: - otwartość i przejrzystość, pozwalająca na ryzyko bezpośredniości i uczciwości we wzajemnych kontaktach - wzajemna troska; każdy wie, że jest ceniony i dostrzegany przez drugą stronę - wzajemna zależność - poszanowanie odrębności, pozwalające obu stronom na rozwój - wzajemne uwzględnianie potrzeb, tak by nic nie działo się kosztem którejś ze stron 18

Blokady w komunikacji interpersonalnej 1. Nakazywanie, komenderowanie, polecanie 2. Ostrzeganie, groźba 3. Moralizowanie, głoszenie kazań 4. Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań 5. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych argumentów 6. Osądzanie, krytykowanie, dezaprobatę, potępianie 7. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie 8. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie 9. Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnych 10. Uspakajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie, podnoszenie na duchu 11. Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogień pytań 12. Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie 19

Zasady prowadzenia rozmów Transakcje równoległe (np. Dorosły - Dorosły) dostarczają ludziom najwięcej aprobaty i potwierdzenia swej wartości, raczej nie doprowadzają do konfliktów, pozwalają na kontynuowanie procesu komunikowania się. Natomiast transakcje skrzyżowane (np. Rodzic Dziecko) powodują przerwanie rozmowy lub wywołują sytuacje konfrontacyjne i konfliktowe. Dominującym wrażeniem jest tu wyczuwana negatywna ocena ze strony partnera, stąd wzrost niepokoju i napięcia. 20

Komunikaty typu „ja” • Pozytywne komunikowanie się. Komunikat „ja" mówi jedynie coś o mnie, o moich reakcjach i moich odczuciach, mówi, że to ja mam problem, ale moja wypowiedź nie zmusza partnera do zmiany, ani nie sugeruje mu, jak on to powinien zrobić. To on musi podjąć tę decyzję. Nie wartościują, nie zawierają zarzutów i nie uogólniają • Komunikaty typu „ja" wywołują dużo lepszy skutek niż żądanie, groźba czy pouczanie, wypowiedziane na dodatek podniesionym głosem, z pretensją i nieprzyjemną miną czy gestykulacją 21

Komunikaty typu „ty” • Komunikaty „ty" zmuszają rozmówcę najczęściej do zajęcia postawy obronnej. Adresat komunikatu „ty" ma okazję poczuć się winnym, skrytykowanym, poniżonym. Kiedy przeżywa negatywne emocje - być może spowodowane własnym zachowaniem, a na pewno wywołane wypowiedzią nadawcy, np. „Ciągle coś psujesz!" - trudno mu podjąć decyzję o zmianie postępowania 22

Aktywne słuchanie • Prawidłowe prowadzenie rozmowy zaczyna się i kończy aktywnym słuchaniem. Podstawowym celem aktywnego słuchania jest zrozumienie funkcjonowania innego człowieka poprzez empatię. Słuchanie wymaga angażowania wszystkich władz umysłowych, koncentracji i dyscypliny. Kiedy podejmujemy rozmowę z uczniem w określonym wychowawczym celu, nie ma ona charakteru zwykłego, codziennego dialogu. Rolą nauczyciela jest raczej słuchanie niż mówienie, raczej obserwowanie niż skupianie się na sobie • Rozmówca może być bardzo elokwentny, ale jeśli nie jest on w stanie usłyszeć ukrytych komunikatów drugiej osoby, wówczas nie może być zbyt cenionym partnerem do rozmowy. Opanował on tylko jedną stronę komunikacji, mianowicie nadawanie komunikatów. Nie potrafi ich odbierać 23

Elementy aktywnego słuchania • Odzwierciedlanie uczuć: nauczyciel jest w kontakcie z uczniami jak lustro: odnajduje i wypowiada właściwe słowa, które adekwatnie nazywają emocje przeżywane przez rozmówcę. Dzięki temu uczeń stale upewnia się, że został wysłuchany i zrozumiany. Konieczne jest, by uczucia były nazwane precyzyjnie, a wszelkie ewentualne nieporozumienia zostały wyjaśniane • Parafrazowanie: polega na wyrażaniu za pomocą własnych słów tego, co powiedział ktoś inny. Celem parafrazy jest sprawdzenie, czy usłyszany tekst został właściwie zrozumiany przez odbiorcę komunikatu. Nie chodzi o ocenę treści wypowiedzi 24

Elementy aktywnego słuchania • Asertywność: zachowanie pomagające w konkretnym i zdecydowanym komunikowaniu potrzeb, chęci i uczuć innym ludziom, bez naruszania w jakikolwiek sposób ich praw. Jest to alternatywa zachowania agresywnego, manipulacyjnego i biernego • Bycie asertywnym nauczycielem niesie za sobą: znajomość własnych celów i potrzeb, uczciwy kontakt z uczniem, wyrażanie własnych potrzeb, uczuć i opinii, gotowość do wyrażania uczciwej krytyki i przyjmowania jej, odpowiedzialność za własne słowo 25

Asertywność wyklucza… Manipulowanie Obrażanie innych Dokuczanie „Odkładanie i magazynowanie" uczuć Unikanie odpowiedzialności 26

Asertywny komunikat - wyjaśnienie sytuacji, obiektywny i zwięzły jej opis - opis uczuć, jakie wzbudziła - sprecyzowanie potrzeb - określenie rezultatów (co się stanie, jeśli potrzeba zostanie spełniona, a co, jeśli nie) 27

Dekalog aktywnego słuchacza 1. Nie mów. Kto mówi, nie słucha. 2. Rozluźnij rozmówcę. Pokaż mu, że może swobodnie wypowiedzieć się, stwórz sprzyjający klimat. 3. Pokaż, że słuchasz. Okaż zainteresowanie. Jeżeli chcesz zrozumieć, co mówi rozmówca, musisz go uważnie wysłuchać. 4. Nie zajmuj się innymi ważnymi sprawami. Odbieranie telefonu w trakcie rozmowy nie tylko przeszkadza, ale też pokazuje lekceważący stosunek do rozmówcy. 5. Wczuwaj się w sytuację rozmówcy. Postaraj się wyobrazić, że jesteś w sytuacji rozmówcy, abyś mógł zrozumieć jego punkt widzenia. 28

Dekalog aktywnego słuchacza 6. Bądź cierpliwy. Musisz mieć czas. Nie słuchaj „w biegu". 7. Bądź opanowany. Jeżeli jesteś zdenerwowany, możesz źle zinterpretować intencję rozmówcy. 8. Nie daj się wyprowadzić z równowagi. Nie pozwól się dać sprowokować poprzez krytykę i zarzuty pod twoim adresem. Nie kłóć się. Nawet jeżeli w takiej atmosferze zwyciężysz, będziesz przegrany. 9. Pytaj. To zachęca twojego rozmówcę i jest oznaką zainteresowania z twojej strony. 10. Nie mów. Natura dała człowiekowi dwoje uszu i tylko jeden język. Jest to delikatna wskazówka, że powinno się częściej słuchać, niż mówić. 29

Pomocna literatura T. Gordon, Wychowanie bez porażek w szkole, Warszawa 2000. E. Faber, A. Mazlish, Jak mówić, żeby dzieci nas słuchał. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań 1991. E. Ken, Szkolne gry uczniów. Jak sobie z nimi radzić, Warszawa 1991. R. Rogoll, Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej, Warszawa 1995. H. Święcicka, Twoje zdanie, Łukaszu, Warszawa 1981. E. Żurek, Wspaniała sztuka porozumiewania się - Jak rozmawiać z uczniem, www. profesor. pl A. Daniluk, Jak rozmawiać z uczniem, www. prasa. wiara. pl Iwona Góra Blog www. iwonaturzanska. pl 30