Edukacja zdrowotna w nowej podstawie programowej i potrzeby

Edukacja zdrowotna w nowej podstawie programowej i potrzeby związane z jej wdrażaniem Barbara Woynarowska Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego

1. Dlaczego potrzebna jest edukacja zdrowotna w szkole? 2. Historia najnowsza w szkolnej edukacji zdrowotnej w Polsce 3. Cechy współczesnej edukacji zdrowotnej 4. Nowy status i miejsce edukacji zdrowotnej w szkole 5. Potrzeby związane z wdrażaniem nowej podstawy programowej dotyczącej edukacji zdrowotnej

1. Dlaczego potrzebna jest edukacja zdrowotna w szkole?

• Każde dziecko ma prawo do edukacji zdrowotnej, podobnie jak do nauki czytania i pisania • Edukacja ta wspiera realizację podstawowych zadań szkoły, zdrowie jest nieodłącznym warunkiem osiągnięć szkolnych • W szkole istnieją możliwości prowadzenia systematycznej, zaplanowanej edukacji zdrowotnej całej populacji dzieci i młodzieży oraz pośrednio rodziców • Edukacja zdrowotna w szkole stanowi ważny element polityki zdrowotnej państwa

W okresie nauki w szkole Kształtują się zachowania zdrowotne: - prozdrowotne – zasoby (kapitał) dla zdrowia - antyzdrowotne - ryzyko dla zdrowia większość problemów zdrowotnych i społecznych młodych ludzi jest związana z zachowaniami zdrowotnymi

Zachowania zdrowotne uczniów 15 -letnich w Polsce i ich zmiany w latach 1990 -2006 Wyniki międzynarodowych badań HBSC Health Behaviour in School-aged Children: A WHO Collaborative Cross-national Study

Reprezentatywna próba 15 -latków Liczba badanych: 1990 – 1548 1994 – 1540 1998 – 1636 2002 – 2152 2006 - 2287

W analizie trendów uwzględniono pytania, które nie ulegały zmianom w kolejnych seriach badań

Spożywanie śniadań w dni szkolne

Nie spożyli w dniu badania posiłku w szkole

Spożywanie owoców

Spożywanie warzyw

Spożywanie słodyczy codziennie 1 raz lub częściej

Spożywanie codziennie coca-coli i innych słodkich napojów gazowanych

Odchudzanie się

Częstość ćwiczeń fizycznych o dużej intensywności w czasie wolnym w tygodniu

Czas trwania ćwiczeń fizycznych o dużej intensywności w czasie wolnym, w tygodniu

Poziom ogólnej aktywności fizycznej Przeznaczali na aktywność fizyczną (w tym WF) o umiarkowanej intensywności 60 min. dziennie przez 7 dni w tygodniu (%) Chłopcy Dziewczęta 2002 2006 16 21 9 10

Bardzo niski poziom aktywności fizycznej 0 -2 dni w tygodniu co najmniej 60 minut (%) 2006 r. HBSC Chłopcy Dziewczęta 11 lat 20 21 13 lat 19 28 15 lat 23 36 -------------------------------2005 r. Instytut Matki i Dziecka 16 lat 29 38 18 lat 46 57

Czyszczenie zębów częściej niż 1 raz dziennie

Zmiany stanu uzębienia młodzieży 12 -letniej w Polsce (Dybiżbańska i wsp. 2004) Wskaźnik próchnicy DMFT 1987 – 4, 4 2000 – 3, 8 Szwecja – 1, 0 2003 – 3, 9 USA – 1, 8 • Niezadowalający stan zdrowia jamy ustnej polskich dzieci • Zróżnicowanie nasilenia próchnicy zębów w populacji

Próby palenia tytoniu

Palenie papierosów regularne codziennie lub co najmniej 1 raz w tygodniu

Próby picia napojów alkoholowych

Picie piwa regularne codziennie lub co najmniej 1 raz w tygodniu

Upili się 4 razy lub więcej

Używali marihuanę lub haszysz w ciągu ostatnich 12 miesięcy 3 razy lub więcej

Zmiany korzystne 1990 - 2006 • Zwiększenie odsetka młodzieży często czyszczącej zęby • Zmniejszenie odsetka młodzieży: - podejmującej próby palenia - palącej regularnie papierosy - używających marihuany lub haszyszu

Wyniki badań długofalowych – HBSC, ESPAD i badania mokotowskie wskazują, że trend wzrostowy w używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież w wieku 15 lat w Polsce zatrzymał się na początku obecnej dekady

Zmiany niekorzystne 1990 – 2006 Wzrost odsetka: • odchudzających się dziewcząt • podejmujących próby picia alkoholu, zwłaszcza dziewcząt • często nadużywających alkoholu chłopców i dziewcząt

Zmiany niekorzystne 1998 – 2006 Wzrost odsetka: • Wykonujących intensywne ćwiczenia fizyczne w czasie wolnym zbyt rzadko i zbyt krótko • Chłopców nie spożywających żadnego posiłku w szkole

Zmiany niekorzystne 2002 – 2006 Wzrost odsetka nie spożywających codziennie: • pierwszych śniadań • owoców • warzyw

Systematyczne monitorowanie i analiza zmian zachowań zdrowotnych młodzieży stanowić powinna podstawę do planowania programów edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia

W okresie nauki w szkole dokonują się zmiany w zdrowiu i samopoczuciu młodych ludzi dobre zdrowie i samopoczucie jest kluczowym elementem optymalnego funkcjonowania w młodości i dalszych latach życia

„Dziecko powinno wyjść ze szkoły zdrowsze niż do niej przyszło, w szkole musi być wychowane w zasadach higieny i uświadomione o indywidualnej i społecznej wartości zdrowia” Marcin Kacprzak, 1960

Negatywne wskaźniki zdrowia uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych - 2005 Chłopcy % 15 Dziewczęta % 24 Nadwaga lub otyłość 20 13 Niezadowolenie z obecnego życia 31 36 Podwyższony poziom stresu psychologicznego 29 55 Umiarkowany lub skrajny typ zachowań A 31 32 Zdrowie „takie sobie” lub złe

Często odczuwają różne dolegliwości uczniowie ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych - 2005 Prawie codziennie lub częściej niż 1 raz w tygodniu Chłopcy % Dziewczęta% Zdenerwowanie 28 52 Silne zmęczenie i wyczerpanie 27 42 Rozdrażnienie lub zły humor 30 38 Przygnębienie 15 31 9 32 13 25 Bóle głowy Trudności w zasypianiu

2. Historia najnowsza szkolnej edukacji zdrowotnej w Polsce

• 1973 r. „Uchwała w sprawie stanu zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej, opieki higieniczno-lekarskiej i warunków zdrowotnych w placówkach oświatowowychowawczych oraz doskonalenia orzecznictwa dla potrzeb ucznia i szkoły” wspólne Kolegium Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Oświaty i Wychowania. „Powołanie w szkołach stanowiska pedagoga koordynatora spraw higieny szkolnej i wychowania zdrowotnego, jako rzecznika tych zagadnień wobec dyrekcji szkoły i służby zdrowia” • 1982 r. „Wytyczne programowe do realizacji wychowania zdrowotnego w szkole podstawowej i ponadpodstawowej” Ministerstwo Oświaty i Wychowania

• 1997 r. - edukacja zdrowotna w podstawach programowych kształcenia ogólnego wszystkich typów szkół • 1999 r. - ścieżka edukacyjna „edukacja prozdrowotna” w szkołach podstawowych i gimnazjum. Początek tworzenie w resorcie edukacji infrastruktury dla jej wspierania • 2002 r. ścieżka edukacyjna „edukacja prozdrowotna” w podstawie programowej szkół wszystkich typów. Obowiązek opracowywania szkolnych programów profilaktyki

3. Cechy współczesnej edukacji zdrowotnej

Edukacja zdrowotna w szkole jest to proces dydaktyczno-wychowawczy, w którym dzieci i młodzież uczą się jak żyć aby: • zachować i doskonalić zdrowie własne i innych ludzi, • a w przypadku choroby (urazu) aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z nią i zmniejszać negatywne skutki

Cele współczesnej edukacji zdrowotnej • • • Pomoc uczniom w: poznawaniu siebie, śledzeniu przebiegu swojego rozwoju, identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów zdrowotnych w zrozumieniu czym jest zdrowie, od czego zależy, dlaczego i jak należy o nie dbać rozwijaniu poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych ludzi wzmacnianiu poczucia własnej wartości i wiary w swoje możliwości rozwijaniu umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających dobremu samopoczuciu i pozytywnej adaptacji do zadań i wyzwań codziennego życia przygotowaniu się do uczestnictwa w działaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego środowiska w domu, szkole, miejscu pracy, społeczności lokalnej

Cechy współczesnej edukacji zdrowotnej • Uwzględnienie wszystkich aspektów zdrowia i czynników je warunkujących • Wykorzystanie różnych okoliczności: formalnych i nieformalnych programów i sytuacji pedagogicznych; korzystanie z różnych możliwości i służb w szkole i poza nią • Harmonizowanie informacji pochodzących z różnych źródeł • Tworzenie wzorców ze strony pracowników szkoły • Tworzenie warunków do praktykowania w szkole zachowań prozdrowotnych • Koncentracja na procesie uczenia się (aktywizacja uczniów) a nie tylko na nauczaniu

Istotą edukacji zdrowotnej w szkole jest nie tylko przekazywanie wiedzy ale kształtowanie: • właściwych postaw wobec zdrowia oraz • umiejętności życiowych umożliwiających uczniom (teraz i w przyszłości) dokonywanie wyborów sprzyjających zdrowiu oraz podejmowaniu działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia zdrowego środowiska

4. Nowy status i miejsce edukacji zdrowotnej w szkole

2008 – reforma programowa „Ważnym zadaniem szkoły jest także edukacja zdrowotna, realizowana przez nauczycieli wielu przedmiotów, której celem jest kształtowanie u uczniów umiejętności dbania o zdrowie własne i innych ludzi i tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu” (Preambuła podstawy programowej)

Obecna podstawa programowa w III i IV etapie edukacyjnym jest zgodna z modelem zalecanym przez WHO: • Wiodący przedmiot – wychowanie fizyczne • Wymagania dotyczące zdrowia włączone do wielu przedmiotów

Przedmiot Edukacja społeczna Edukacja przyrodnicza Zajęcia komputerowe Zajęcia praktyczno-techniczne Wychowanie fizyczne Etyka Język polski Język nowożytny Muzyka Historia i społeczeństwo Przyroda Kl. I-III X X X Kl. IV-VI X X X X X Gimnazjum X X X Szkoły ponadgimn X X

Przedmiot Wychowanie do życia w rodzinie Wiedza o społeczeństwie Biologia Geografia Chemia Fizyka Informatyka Edukacja dla bezpieczeństwa Podstawy przedsiębiorczości Kl. I-III Kl. IV-VI Gimnazjum Szkoły ponadgimn X X X X X

Rozszerzenie zakresu edukacji zdrowotnej o zagadnienia zdrowia psychospołecznego, w tym umiejętności życiowe (osobiste i społeczne) – dotychczas zaniedbany obszar tej edukacji

Holistyczny model zdrowia (Simovska i wsp. , 2003)

Umiejętności życiowe (psychospołeczne) sprzyjają pozytywnym zachowaniom przystosowawczym, dzięki którym możemy radzić sobie z zadaniami i wyzwaniami codziennego życia Umiejętności uwzględnione w podstawie programowej WF: - pozytywne myślenie, budowanie poczucia własnej wartości, wiary w siebie - podejmowanie decyzji - utrzymywanie dobrych relacji z innymi, dawanie i przyjmowanie wsparcia - rozwiązywanie problemów - gospodarowanie czasem - radzenie sobie z presją, krytyką, negatywnymi emocjami, stresem

• Blok tematyczny „edukacja zdrowotna” – w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych - jeden semestr, ok. 30 godzin – z puli zajęć fakultatywnych WF • „Wysycenie” podstawy programowej WF zagadnieniami dotyczącymi różnych aspektów zdrowia

„Wychowanie fizyczne pełni ważne funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne. Wspiera rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny oraz zdrowie uczniów i kształtuje obyczaj aktywności fizycznej i troski o zdrowie w okresie całego życia. Pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej” Podstawa programowa. Uwagi do realizacji

Bloki tematyczne wymagań w podstawie programowej WF Szkoła podstawowa • Dbałość o ciało • Bezpieczeństwo • Zdrowie i choroby Dominuje podejście tradycyjne

Bloki tematyczne wymagań dotyczących EZ w podstawie programowej WF Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne • Aktywność fizyczna, praca i wypoczynek, żywienie • Rozwój fizyczny w okresie dojrzewania i młodzieńczym • Dbałość o ciało, bezpieczeństwo, choroby • Zdrowie i dbałość o zdrowie • Zdrowie psychospołeczne, umiejętności życiowe

Nowa podstawa programowa to szansa dla nauczycieli wychowania fizycznego • zwiększenie prestiżu osobistego, zawodowego i społecznego • zwiększenie udziału w życiu szkoły • możliwości rozwoju zawodowego i osobistego • zwiększenie satysfakcji z pracy

Zapis w podstawie programowej może pozostać „martwy”, jeśli nie uruchomi się intensywnych działań, aby pomóc nauczycielom i szkołom podjąć i skutecznie realizować nowe zadanie „Trudniej jest zrobić coś dobrze niż dobrze coś powiedzieć lub napisać” Beniamin Franklin

5. Potrzeby związane z wdrażaniem nowej podstawy programowej dotyczącej edukacji zdrowotnej

Strategia wdrażania edukacji zdrowotnej w szkole w latach 2009 – 2014 1. Utworzenie struktury organizującej, koordynującej i monitorującej wdrażanie edukacji zdrowotnej w szkole w: - resorcie edukacji - szkole wyższej (AWF)

2. Stworzenie systemu doskonalenia nauczycieli WF w zakresie EZ, w pierwszej kolejności nauczycieli gimnazjów 3. Wprowadzenie zmian w kształceniu w zakresie EZ studentów w szkołach wyższych i kolegiach nauczycielskich kształcących nauczycieli WF

4. Uwzględnienie edukacji zdrowotnej w kształceniu przedyplomowym nauczycieli wszystkich przedmiotów 5. Opracowanie podręczników dla nauczycieli i studentów: • Wychowanie fizyczne w szkole podstawowej – klasy I-III • Wychowanie fizyczne w gimnazjum • Edukacja zdrowotna w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych

„A WIĘC MOI PRZYJACIELE AMERYKANIE PYTAJCIE, CO WASZE PAŃSTWO ZROBI DLA WAS LECZ CO WY MOŻECIE ZROBIĆ DLA SWOJEGO KRAJU…. . ” J. F. Kennedy

Dziękuję