Rechtsstaat H 6 Strafrecht opsporing en vervolging Centrale

Rechtsstaat: H 6 Strafrecht: opsporing en vervolging Centrale vragen in dit hoofdstuk zijn: Hoe zie je de grondbeginselen van de rechtsstaat terug in ons strafrecht? En Wat moet zwaarder wegen: zorgen voor de veiligheid van mensen of garanderen dat onze vrijheid en privacy niet worden aangetast?

6. 1: De rechtsstaat en het strafrecht Om te voorkomen dat grondrechten geschonden worden, gelden de volgende regels: - Iedereen heeft recht op een eerlijk proces; - Het onschuldvermoeden (ook wel: de onschuldpresumptie) - Er bestaan wettelijke regels voor de behandeling van verdachten (deze regels staan in het strafprocesrecht) - Iedereen heeft recht op een advocaat.

Legaliteitsbeginsel en strafrecht Het legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat er grenzen zijn aan wat de overheid aan bevoegdheden heeft en wat zij binnen die bevoegdheden doen. Dit zie je terug in de volgende regels: - strafbaarheidsbeginsel; - Een strafbepaling moet duidelijk omschreven zijn; - De ne bis in idem- regel; - Per delict is er een wettelijke maximumstraf; - Straffen van de dader is uitgesloten als de dader niet schuldig bevonden kan worden door bv. Noodweer, overmacht etc. - Er geldt een verjaringstermijn. (niet meer voor moord, verkrachting en mensensokkel)

Verschillen tussen overtredingen en misdrijven Misdrijf Overtreding Zwaarte van het strafbare feit zwaar Minder zwaar Berechting door Politierechter of meervoudige kamer van de rb Kantonrechter Maximum straf Dertig jaar gevangenisstraf. Levenslang Max. een jaar gevangenisstraf Vermelding strafblad/ justitiële documentatie Bij verdenking en na veroordeling Alleen na veroordeling tot een vrijheidsstraf/ taakstraf of een voorwaardelijke straf of een boete van min. 100 euro Blijven langer geregistreerd dan overtredingen

6. 2: Het strafproces Zes fasen na ontdekking van een misdrijf: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Aanhouding Opsporing (o. l. v. de officier van justitie) Vervolging door het Openbaar Ministerie Berechting door een of meer rechters Eventueel hoger beroep en cassatie Uitvoering van de opgelegde straf.

Opsporing • Opsporingsbevoegdheden worden ook wel dwangmiddelen genoemd. Opsporingsbevoegdheden politie zonder toestemming van de officier van justitie of rechter- commissaris: - Staande houden Aanhouden/ arresteren Fouilleren In beslag nemen Vrijheid benemen

Opsporing vervolg Opsporingsbevoegdheden waarbij de politie wel toestemming van de officier van justitie of rechter- commissaris moet krijgen: • Binnengaan van een woning om iemand aan te houden (met een machtiging tot binnentreding) • Doorzoeken van een woning m. b. v. een huiszoekingsbevel; • Persoonsgegevens opvragen zoals bankrekeningnummers, telefoonverkeer en internetgedrag; • Infiltratie in misdaadorganisaties.

Procesregels • Wetboek van Strafvordering: “De procesregels voor alle fasen van de opsporing en berechting van strafbare feiten staan beschreven in het Wetboek van Strafvordering”. ↓ Alle handelingen van politieagenten, rechercheurs, officieren van justitie en rechters zijn dus aan strakke regels gebonden.

Het strafproces Zes fasen van het strafproces: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Aanhouding Opsporing (o. l. v. de officier van justitie) Vervolging door het Openbaar Ministerie Berechting door een of meer rechters Eventueel hoger beroep en cassatie Uitvoering van de opgelegde straf.

Het strafproces, fase 1: Aanhouding Er is sprake van een ‘verdachte’ als er een redelijk vermoeden van schuld aan een overtreding of misdrijf bestaat. “Staande houden”: Laten stilstaan en vragen naar je personalia. “Aanhouden”: Arresteren en meenemen naar het politiebureau voor verhoor.

Het strafproces, fase 2: opsporing Hoofddoel: vaststellen wat er is gebeurd en welke bewijzen te vinden zijn. Verslag van onderzoek gaat als ‘proces- verbaal’ naar de officier van justitie ↓ De Ov. J leidt het opsporingsonderzoek verder en beslist of de zaak voor de rechter komt.

Het strafproces, fase 3: Vervolging door het OM De Ov. J kan kiezen uit drie opties: 1. Seponeren Besluiten om niet verder te vervolgen. 2. Transactie/ Schikking Voorgestelde geldboete en/of taakstraf; geen verdere vervolging. 3. Vervolgen Voor de rechter laten komen.

Redenen om te seponeren • Onvoldoende bewijsmateriaal/ Geen wettig bewijs • De verdachte is niet strafbaar → Er wordt verwacht dat er geen veroordeling zal volgen. • Het feit is niet strafbaar • Het opportuniteitsbeginsel: Vervolgen is niet in het algemeen belang; er zijn ernstigere zaken. • Het gaat om een klein vergrijp • De verdachte is al genoeg gestraft • Verdachte en benadeelde hebben de zaak onderling afgedaan

Voorwaardelijk sepot: De officier van justitie kan voorwaarden verbinden aan een sept. De verdachte moet dan bijvoorbeeld naar hulpverleners om van zijn alcohol- of drugsverslaving af te komen. ↓ Als een verdachte zich niet houdt aan de voorwaarden van het sepot, komt de zaak alsnog voor de rechter.

Het strafproces, fase 4: Berechting Na besluit een verdachte te vervolgen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Dagvaarding Opening rechtszaak ( controleren persoonsgegevens verdachte + de rechter geeft aan dat de verdachte niet hoeft te antwoorden op vragen. ) Aanklacht (= tenlastelegging) Onderzoek door de rechter (proces- verbaal, getuigen, deskundigen) Verhoor van de verdachte Requisitoir door de Ov. J (bewijsmateriaal en strafeis) Pleidooi van de advocaat Laatste woord van de verdachte Vonnis

Het strafproces, fase 5: Hoger beroep “Na het vonnis van de rechtbank is ‘hoger beroep’ mogelijk bij het gerechtshof”. Zowel de Ov. J als de verdachte/ veroordeelde kan besluiten in hoger beroep te gaan.

Redenen om in hoger beroep te gaan: Vanuit de Ov. J: - Verdachte die is vrijgesproken door de rechtbank alsnog te laten veroordelen door het gerechtshof; - Hogere strafoplegging voor de verdachte/ veroordeelde. Vanuit de verdachte/ veroordeelde: - Vrijspraak (behouden) - Lagere strafoplegging

Het strafproces, fase 6: Uitvoering opgelegde straf Een opgelegde straf wordt uitgevoerd door de ‘Uitvoerende macht’, in dit geval het Ministerie van Veiligheid en Justitie en de Dienst Justitiële Inrichtingen. Recht van een gevangene: - Recht op voeding, bezoek en ontspanning; - (in principe) Recht op voorwaardelijke invrijheidstelling; - Recht op ondersteuning door de reclassering,

6. 3: Veiligheid, vrijheid Het is zeer belangrijk voortdurend de vinger aan de pols te houden bij ontwikkelingen die grondrechten van burgers kunnen aantasten. Zowel bij opsporing als vervolging. De professionalisering van de misdaad en de terroristische dreiging hebben geleid tot uitbreiding van de opsporingsbevoegdheden. Vraag: Heeft de overheid hiermee niet te veel macht gekregen?

Enkele voorbeelden van misdaad versus wetgeving • Georganiseerde misdaad: de Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden en het wetsvoorstel Computercriminaliteit 111 • Terrorisme: Wet opsporing terroristische misdrijven

Uitbreiding vervolgingsbevoegdheden Uitbreiding bevoegdheden politie en justitie staan op gespannen voet met grondrechten van burgers: • De AIVD en de Wet afgeschermde getuigen (met anonieme getuigenverklaringen in rechtszaken) • Het OM gebruikt steeds vaker de strafbeschikking. (verlaagt de werkdruk van rechters, burgers zijn dan echter minder goed beschermd tegen de overheid omdat het OM nu burgers niet vervolgt maar bestraft. • Nationale terroristenlijst (ook op de lijst wanneer je nog niet door een rechter bent veroordeeld en toch te maken krijgt met allerlei sancties)