Prawo rzymskie Posiadanie i prawa rzeczowe II III

Prawo rzymskie – Posiadanie i prawa rzeczowe II - III dr hab. Jacek Wiewiorowski, profesor uczelni Kierownik Zakładu Prawa Rzymskiego Katedra Prawa Cywilnego Konsultacje: poniedziałek, godz. 10. 00 -10. 45 (MS Teams) wtorek, godz. 10. 00 -10. 45 (MS Teams) Kontakt: E-mail: jacek. wiewiorowski@prawo. ug. edu. pl Telefon: +48 58 523 29 50 Pokój 4039 WPi. A UG E-mail do sekretariatu: sekretariat 04@prawo. ug. edu. pl Telefon do sekretariatu: +48 58 523 28 51 Strona Zakładu Prawa Rzymskiego: http: //www. praworzymskie. ug. edu. pl/ Dalsze informacje: http: //prawo. ug. edu. pl/pracownik/59485/jacek_wiewiorowski

Ograniczenia własności w prawie rzymskim ograniczenia publiczne ograniczenia prywatne prawo sąsiedzkie Wywłaszczenie (expropratio) – nieznane (ale znane listy proskrypcyjne) Współwłasność – communio pro indiviso Nie mylić z duplex dominium oraz własnością podzieloną! communio pro indiviso: współwłasność w idealnych częściach ułamkowych - całą rzeczą mogą dysponować tylko wszyscy współwłaściciele łącznie Poza prawem rzymskim popularność własności niedzielnej

Nabycie i utrata własności Rozróżnianie w praktyce ale brak terminologii nabycia pierwotnego i pochodnego – istotniejszy podział na nabycie w ius civile, ius gentium, ius naturale (zawłaszczenie, nabycie skarbu i owoców, tradycja) Pierwotne – odformalizowane, dostępne dla cudzoziemców, nie gasły prawa rzeczowe ograniczone - zawłaszczenie (occupatio): rzeczy bezpańskie (res nullius) UWAGA - thesaurus (skarb): według Prokulianów właściciel gruntu nabywał skarb z chwilą powzięcia wiadomości o nim i woli nabycia go, natomiast Sabinianie wymagali dodatkowo fizycznego wydobycia skarbu (D. 41. 2. 3. 3). Hadrian (pan. 117 -138): skarb przypadał po połowie właścicielowi gruntu i znalazcy (I. 2. 1. 39) UWAGA - nabycie owoców – separatio (odłączenie): właściciel, właściciela uprzedzali dzierżawca wieczysty (emfiteuta) i posiadacz w dobrej wierze ze słusznej przyczyny (ex iusta causa); posiadacz w dobrej wierze UWAGA - Perceptio (pobranie) - użytkownik i dzierżawca rzeczy macierzystej nabywali owoce z chwilą objęcia ich w posiadanie

Nabycie i utrata własności Pierwotne Połączenie rzeczy – zasada accessio cedit principali/ „przyrost przypada temu, co główne” Odrębności: alluvio (przymulisko), avulsio (oderwisko), alveus derelictus (opróżnione koryto rzeczne), insula in flumine/mari nata (wyspa która powstała na rzece publicznej/morzu) UWAGA Połączenie ruchomości z nieruchomością: rola zasady superficies solo cedit/ „To, co jest na powierzchni, przypada gruntowi” inaedificatio-zabudowanie, implantatio-zasadzenie, satio-zasianie): drobne modyfikacje prawa poklasycznego oraz justyniański ‚klasycyzm’ UWAGA

Nabycie i utrata własności Pierwotne Tworzące nową rzecz połączenie ruchomości zafarbowanie (tinctura), zapisanie (scriptura) i zamalowanie (pictura) cudzego materiału za rzecz główną uznawano podłoże, choćby zafarbowano je purpurą lub zapisano złotem (G. 2. 77) osobny kazus – tabula picta (G. 2. 78 - decydująca wartość rynkowa składników i wkładu pracy malarza: ostatecznie zaakceptowane: I. 2. 1. 34) UWAGA osobne przypadki: przyspawanie (ferruminatio) tworzy jednolity przedmiot współwłasności, przylutowanie (adplumbatio) – rzecz złożoną, których części składowe mogą podlegać skardze wydobywczej odrębnej od windykacji całości zmieszanie płynów (confusio) lub substancji stałych (commixtio) w ładowni statku, prowadzi do powstania współwłasności w częściach proporcjonalnych do ilości substancji wyjściowych UWAGA Przerobienia lub przetworzenia cudzych materiałów (specificatio): Media sententia: kryterium przywracalności produktu do stanu pierwotnego plus odszkodowanie UWAGA

Nabycie i utrata własności Pochodne nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habet/ „nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam ma”: pierwotnie prawo spadkowe (D. 50. 17. 54) UWAGA C. 2. 3. 20 (a. 393): traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis transferuntur („[przez] wręczenia i zasiedzenia własność rzeczy jest przenoszona, a nie za pomocą gołych paktów)” Kontrakt sprzedaży lub pożyczki sam przez się nie wywierał tzw. skutku rzeczowego (translatywnego) Wywierał wyłącznie skutki zobowiązujące, dostarczając jedynie słusznej przyczyny (iusta causa) dla późniejszego przeniesienia własności, dokonywanej przez czynności wykonawcze (abstrakcyjne - mancipatio, in iure cessio, lub kauzalną traditio) UWAGA Prawo poklasyczne dopuszcza nabycie własności mocą samej sprzedaży, z zapłatą ceny – Justynian traditio z naciskiem na wolę stron UWAGA Zastrzeżenie własności w prawie rzymskim UWAGA

Zasiedzenie - usucapio Modestinus (II w. n. e. ): Usucapio est adiectio domini per continuationem possessionis temporis lege definiti/ „zasiedzenie jest nabyciem własności wskutek ciągłego posiadania przez czas określony prawem” (D. 41. 3. 3) Współczesna teoria prawa cywilnego - na ogół zaliczane do pierwotnych sposobów nabycia własności Przesłanki UWAGA Res habilis Iustus titulus Fides Possessio Tempus (pierwotnie rok lub dwa lata T. 6; longi temporis praescriptio (zarzut procesowy) – grunty prowincjonalne: inter praesentes -10 lat i inter absentes – 20 lat) Justynian I – złączenie usucapio (3 lata – ruchomości) i longi temporis praescriptio (nieruchomości – 10 lub 20 lat) Zmiany późniejsze Longissimi temporis praescriptio (bez titulus, nawet res furtiva) UWAGA

Ochrona petytoryjna – od formula petitoria – dwoistość: własność kwirytarna i bonitarna (formalnie do Justyniana I) Skarga wydobywcza (rei vindicatio) - skargą nieposiadającego właściciela przeciw posiadającemu niewłaścicielowi – etapy rozwoju UWAGA Bierność pozwanego – legisactiones: addictio; per formulas: actio ad exhibendum i interdictum quem fundum (restytucyjny) Onus probandi (probatio diabolica a praktyka) – średniowieczna presumpcja qui possidet dominus esse praesumitur/ „kto posiada domniemywa się, że jest właścicielem’ UWAGA Własność pożytków za czas poprzedzający litis contestatio Possessor bonae fidei nabywał przez pobranie na własność (C. 3. 32. 22 [Dioklecjan]: obowiązek wydania owoców jeszcze niezużytych – fructus extantes: motywacja I. 2, 1, 35: pro cultura et cura) possesor male fidei: pożytki własnością powoda (właściciela) Po litis contestatio: każdy pozwany odpowiadał nie tylko za pożytki, które on sam faktycznie pobrał (fructus percepti), lecz również za te, które mógłby pobrać powód, gdyby rzecz mu zwrócono w chwili stwierdzenia sporu

Problem nakładów (impensae) Podnoszące wartość rzeczy - possessor bonae fidei miał ius retentionis, które mógł wymusić za pomocą exceptio doli, wytoczonego przeciw skardze windykacyjnej Wszyscy posiadacze - prawo odłączenia nakładów (termin porzymski ius tollendi), jeśli dało się to przeprowadzić bez uszkodzenia rzeczy (powód prawo wyłączenia ius tolendi przez ofertę odszkodowani) Reguły wypracowane w ius comune (prawo posagowe): zwrot nakładów koniecznych (impensae necessariae), zapobiegających spadkowi wartości rzeczy, przysługiwał każdemu posiadaczowi (łącznie z posiadaczami w złej wierze) zwrot nakładów zbytkownych (impensae voluptuariae) – żadnemu zwrot podnoszących wartość nakładów użytecznych (impensae utiles) – tylko posiadaczowi w dobrej wierze

Ochrona petytoryjna – skarga negatoryjna (actio negatoria): przeciw naruszeniom własności innego rodzaju niż pozbawienie właściciela posiadania w prawie rzymskim - ograniczenie do sytuacji, w których pozwany rościł sobie do rzeczy jakieś prawo, w szczególności użytkowania, służebności lub immisji UWAGA Powoda obciążał dowód prawa własności, jeśli je kwestionowano, i faktu jego naruszenia pozwany musiał udowodnić swe prawo do wpływu na rzecz Ius commune: actio negatoria zakładała naturalną wolność własności od obciążeń, szczególnie własności gruntowej (libertas soli) - praesumptio libertatis (domniemanie braku obciążeń) nowsze k. c. - skarga ta stała się ogólnym środkiem przeciwdziałającym wszelkim naruszeniom własności, stosowalnym również wtedy, gdy pozwany nie rościł sobie żadnego prawa

II w. p. n. e. - środki defensywne Ochrona własności bonitarnej - exceptio doli UWAGA I w. p. n. e. - Actio publiciana: skarga oparta na zarzucie faktu sprzedaży i wydania rzeczy, uzupełniona fikcją zasiedzenia, zakładającą, że czas potrzebny do ukończenia go już upłynął (G. 4. 36) Względna ochrona UWAGA problem kryteriów pierwszeństwa na wypadek tzw. sporu pretendentów między różnymi nabywcami od nieuprawnionego - ten sam nieuprawniony zbywca: zasada pierwszeństwa czasowego – prior tempore potior iure (kto pierwszy co do czasu, ten pierwszy co do prawa); - różni nieuprawnieni zbywcy: sporne pierwszeństwo czy melior causa possidentis quam petentis (silniejsza podstawa posiadającego niż żądającego) actio Publiciana a zniesienie duplex dominium

Prawa rzeczowe ograniczone - iura in re aliena (termin justyniański) Odpowiadają treściowo jakiemuś wycinkowi prawa własności, nigdy jednak nie osiągając jej pełnego rozmiaru (ius possidendi, ius utendi (abuntendi) et fruendi, ius disponendi) Prawo własności różni się od praw na rzeczy cudzej cechą elastyczności: tylko ono ma zdolność powracania do swej poprzedniej pełni po odpadnięciu ograniczeń, podczas gdy prawa na rzeczy cudzej zachowują zawsze ten sam rozmiar Dużo większe znaczenie praktyczne w prawie rzymskim okresu starożytności i później aź do epoki przemysłowej (zwłaszcza służebności) Podział: - prawa do korzystania z rzeczy: służebności gruntowe (servitutes praediorum – rusticorum i urbanorum) i osobiste (servituses personarum) – podział i pojęcie III w. – znane wcześniej jako uprawnienia - usus; usufructus; dzierżawa wieczysta (emphyteusis) i prawo zabudowy (superficies) - prawa zastawnicze (różne formy zastawu, związane z istnieniem stosunków obligacyjnych)

Ogólne zasady dotyczące służebności Ius commune: sformułowanie reguł wspólnych dla servitutes praediorum i servitutes personarum: minimalizacja obciążeń właściciela (praesumptio libertatis) UWAGA - servitus in faciendo consistere nequit – służebność nie polega na działaniu (poza servitus oneris ferendi) - servitus servitutis esse non potest – nie można ustanowić służebności na służebnośc - Nemini/nulli res sua servit – nie można mieć służebności na własnej rzeczy - servitutibus civiliter utendum est – służebność należy wykonywać w sposób oględny Dodatkowo służebności gruntowe: sąsiedztwo gruntów (vicinitas – w prawie rzymskim z wyjątkami) i trwała przyczyna (perpetua causa - użyteczność a nie estetyka) Zamknięty katalog służebności - nieznany prawu rzymskiemu UWAGA

Służebności gruntowe (servitutes – iura praediorum) Uprawnionym do służebności gruntowej był każdoczesny właściciel gruntu władnącego (praedium dominans) a właściciel nieruchomości obciążonej (gruntu służebnego – praedium serviens) zobowiązany był do tolerowania (pati) wpływu na nią ze strony uprawnionego lub do powstrzymania się od dopuszczalnych działań własnych (non facere) Służebności gruntowe były zbywalne tylko wraz z prawem własności gruntu (wiejskie i miejskie), któremu służyły – wieczyste niepodzielne (poza użytkowaniem): ustanowienie służebności na gruncie wspólnym wymagało współdziałania wszystkich jego współwłaścicieli (podział gruntu – tyle służebności ile części wydzielonych w przypadku gruntu władnącego – dopuszczalne w przypadku gruntu służebnego) Służebności gruntowe - zakaz ustanawiania pod warunkiem rozwiązującym i na określony czas (ius civile i jurysprudencja) – ius honorarium: ochrona w takich przypadkach właściciela gruntu służebnego za pomocą exceptio pacti lub exceptio doli

Służebności gruntowe (servitutes – iura praediorum) Ustanawiane – mancipatio (servitutes praediorum rusticorum), in iure cessio; właściciel gruntu mógł przy jego formalnym zbyciu zastrzec służebność (deductio servitutis) na korzyść należącego do niego gruntu sąsiedniego; legatum per vindicationem; orzeczenie sędziego w procesie działowym (adiudicatio) nieformalne umowy – ochrona pretorska; pactionibus et stipulationibus – grunty prowincjonalne; ‚ustawowe’: iter ad sepulchrum (Italia – ustawa, prowincje - prawo cesarskie), ‚drogi koniecznej’; późnoantyczne servitutes ex lege w stosunkach sąsiedzkich (zwyczaj, prawo cesarskie) – rozwijane w średniowieczu; zasiedzenie - usucapio: zakaz lex Scribonia (I w. p. n. e. ), dopuszczalne zasiedzenie wolności od służebności (dwa lata) oraz longi temporis praescriptio w prowincjach – dopuszczalne C. 7. 33. 12. 4 (a. 531) Wygaśnięcie – in iure cessio; nieformalne umowy – ochrona pretorska; confussio; inutilitas; res extra commercium Ochrona Legitymacja czynna - uprawniony: vindicatio servitutis lub actio confessoria Legitymacja bierna - właściciel gruntu służebnego lub każdy jego posiadacz, który przeszkadzał w wykonywaniu służebności Wykonywanie służebności ochrona: interdykty prohibitoryjne (przysługiwały również nieuprawnionym)

Rodzaje servitues praediorum rusticorum Najważniejsze: Servitus itineris - służebność przechodu dająca prawo przekraczania cudzego gruntu pieszo, konno albo lektyką, bez prawa przepędzania zwierząt. Servitus actus - służebność przegonu obejmująca servitus itineris a ponadto dające prawo przechodzenia przez cudzy grunt łącznie z przepędzaniem pojedynczych zwierząt, stada albo przejazdu pojazdem Servitus viae - służebność drogi będąca najszerszą służebnością z "praw drogi" obejmująca servitus itineris oraz servitus actus Servitus aquaeductus (servitus aquaeducendae) - służebność wodociągu dająca prawo przeprowadzenia przez cudzy grunt wody pitnej, celem nawodnienia, albo celem odprowadzenia wody Servitus aquae haustus - służebność czerpania wody dająca prawo wchodzenia na cudzy grunt w celu czerpania wody Servitus pecoris pascendi - służebność wypasu dająca prawo wypasu bydła na cudzym gruncie Servitus pecoria ad aquam adplusus - służebność dopuszczenia bydła do wodopoju Servitus harenae fodiendae - służebność kopania piasku na cudzym gruncie Servitus calcis coquendae - służebność wypalania wapna na cudzym gruncie Inny podział - prawa drogi (iura itinerum): servitus itineris servitus actus servitus viae - prawa wodne (iura aquorum): servitus aquaeductus servitus aquae haustus

Rodzaje servitues praediorum urbanorum Najważniejsze: Servitus altius non tollendi - obowiązujący właściciela gruntu służebnego zakaz wznoszenia budynku ponad określoną wysokość Inne podziały: Servitus proscipiendi - zakaz wznoszenia konstrukcji zasłaniających widok servitus altius non tollendi Servitus protegendi vel proiciendi - prawo wysunięcia części konstrukcji budynku (np. balkonu, okapu) w słup powietrza sąsiada - prawa budowlane (iura parietum) : Servitus tigni immittendi - prawo wpuszczenia belki w mur budynku położonego na nieruchomości sąsiedniej Servitus oneris ferendi - prawo oparcia budowli o mur budynku leżącego na nieruchomości służebnej Servitus stillicidii - służebność ścieku, tj. odprowadzania deszczówki na grunt służebny Servitus fumi immittendi - prawo skierowania dymu lub innych wyziewów na grunt sąsiedni - prawa światła (iura luminum) obejmujące: servitus proscipiendi servitus protegendi vel proiciendi servitus tigni immittendi servitus oneris ferendi

Użytkowanie (ususfructus): Paulus (D. 7. 1. 1): Usus fructus est ius alienis rebus utendi fruendi salva rerum substantia/ „Użytkowanie to prawo do korzystania i pobierania pożytków z cudziej rzeczy, przy zachowaniu jej substancji”. III w p. n. e. : funkcje alimentacyjne w stosunkach wiejskich – ściśle osobiste i dożywotnie (odstąpić można było odpłatnie lub darmowo tylko faktyczne wykonywanie użytkowania, ale gasło z momentem śmierci uprawnionego) Przedmiotem rzeczy niezużywalne Jako detentor – nabycie pożytków przez pobranie (perceptio) - ale nie w przypadkach: partus anciliae, insula in mari nata, thesaurus Użytkowanie nieprawidłowe (iusufructus irreguralis w ius commune) – schyłek I w. p. n. e. : pieniądze i rzeczy zużywalne (w istocie pożyczka) oraz dopuszczenie użytkowania praw

Użytkowanie (ususfructus) Ustanowienie: legat windykacyjny, in iure cessio, przewłaszczenie z zastrzeżeniem zachowania użytkowania (deducto usu fructu), przysądzenie w procesie działowym (adiudicatio) oraz zapewne nieformalne pacta i na prowincji pactiones et stipulationes; ZAKAZ USUCAPIO – dopuszczone C. 7. 33. 12. 4 (a. 531) Wygaśnięcie: in iure cessio; confussio – consolidatio; śmierć uprawnionego; capitis deminutio; członkowie gminy: 100 lat; non usus (zasiedzenie własności) – różne czynności; zniszczenie rzeczy – zmiana tożsamości rzeczy Ochrona - vindicatio ususfructus, wzorowana na skardze dla ochrony służebności (actio confessoria) Tradycje kontynentalne - odmienności UWAGA

Inne servitutes personarum Usus – używanie: z pewnością owoce rzeczy konieczne do własnego, codziennego użytku uprawnionego Habitatio oraz operae servorum et animalium – dyskutowane jako formy użytkowania i wyodrębnione C. 3. 33. 13 – a. 530; I. 2, 5 Ius commune - także prawa na rzeczach niematerialnych (renta, regalia, dziesięciny, pobór rekruta) Popularny podział servitutes praediorum i servitutes personarum Inny znany ius commune: servitus mere personalis (niewola) - servitutes mere realis (służebności czysto rzeczowe - gruntowe) - servitutes mixti (servitutes personarum Marcjana)

Emphyteusis i superficies Republika censores: dziedziczna i zbywalna dzierżawa gruntów prowincjonalnych, gminnych i państwowych - agri vectigales (vectigal) Pretorska ochrona posesoryjna - interdictum uti possidetis, oraz wzorowana na rei vindicatio skuteczna erga omnes skarga in rem Hellenistyczny wzorzec - ius emphyteuticarium akceptacja: C. 4. 66. 1 (Zenon – a. 480): właściciel – prawo pierwokupu Superficies - prawo powierzchn/zabudowy: dziedziczne i zbywalne prawo do odpłatnego korzystania ze stojącego na cudzym gruncie budynku (konsekwencja superficies solo cedit) – vectigal lub solarium (właściciel – brak prawa pierwokupu) Pretorska ochrona posesoryjna – wzorowany na interdictum uti possidetis: interdictum de superficiebus oraz rzeczowa skarga petytoryjna in factum - przy nabyciu superficies od osoby nie będącej właścicielem: actio Publiciana Na podstawie niezrozumienia istoty ius emphyteticum – dominium directum i dominium utile Prawo zabudowy – wzorce rzymskie (niektóre kodeksy); emfiteuza (włoski k. c. z 1942 r. ) Odrębność polska: użytkowanie wieczyste

Zastaw - realne zabezpieczenie wykonania zobowiązania: pierwotnie surogat wykonalności - następnie realne zabezpieczenie kredytu Zobowiązania: wierzyciel miał uprawienie do otrzymania świadczenia - według rzymskich koncepcji: przysługiwała mu właściwa dla danego zobowiązania actio (problem terminu przedawnienia - praescriptio) Zastaw - długo dużo mniejsza rola niż poręczenie stypulacyjne (adpromissio) upadłość dłużnika - egzekucja uniwersalna Akcesoryjność zastawu (nie dotyczyła fiducii; gaśnie w momencie umorzenia: ale ius retentionis w przypadku istnienia innych wierzytelności – tzw. pignus Gordianum; niemożność przeniesienia bez wierzytelności Etapy rozwoju: fiducjarne przeniesienie prawa własności za pomocą mancypacji (fiducia) – epoka archaiczna; nieformalny zastaw z dzierżeniem (pignus); zastaw umowny bez dzierżenia (hypotheca)

Fiducia (cum creditore contracta) - przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy (własność kwirytarna) przez mancipatio lub in iure cessio plus dodatkowa nieformalne pactum fiduciae, zobowiązujące do zwrotnego przewłaszczenia rzeczy w razie zaspokojenia jego roszczeń - ułatwione zasiedzenie dla dłużnika jeśli objął rzecz w posiadanie - wierzyciel – nakaz sprzedaży rzeczy i nadwyżka wydawana dłużnikowi (późna Republika) - dłużnikowi przysługiwała actio fiduciae o wydanie rzeczy (infamia) Pignus - kontrakt realny zastawu (pignus): przeniesienie possessio naturalis (dzierżenie) rzeczy (też nec mancipi) – także będących przedmiotem bonorum possessio - zastawnik: ochrona jako possessio ad interdicta – ale furtum usus wobec obu stron Hypotheca (początkowo też nazwa pignus) – zastaw umowny znany już w okresie późnorepublikańskim (na rzeczach „wwiezionych, wniesionych i wprowadzonych” przez dzierżawcę lub najemcę lokalu) Ochrona - interdictum Salvianum a następnie rzeczowa actio Serviana, przysługująca też innym zastawnikom (actio quasi Serviana)

Zastaw - realne zabezpieczenie wykonania zobowiązania Powstanie - nieformalna umowa stron (conventio pignoris), hipoteka legalna – ustawa (constitutio); wyrok sądowy Wygaśnięcie - przyczyny określone w formule vindicatio pignoris jako negatywne przesłanki zasądzenia posiadacza przedmiotu zastawu: - wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności, przyjęcie innego jej zabezpieczenia przez zastawnika, popadnięcia przez zastawnika w zwłokę z odbiorem świadczenia – konsekwencje akcesoryjności zastawu - nabycie przez zastawnika własności rzeczy zastawionej (confusio), nieformalna umowa rodząca zarzut procesowy, sprzedaż zastawu, dokonana przez pierwszego zastawnika lub – za zgodą zastawnika – przez zastawcę - bezwarunkową zgoda zastawnika na sprzedaż rzeczy - Grunty prowincjonalne – możliwe longi temporis praescriptio, od Justyniana I – zasiedzenie wolności rzeczy od zastawu Wygasłe prawo zastawu – skuteczność UWAGA: Kazuistyka Zastaw na prawach (pryncypat) - kazuistyka Generalny zastaw na majątku – okres późnoklasyczny oraz zastaw wierzytelności – pignus nominis Podzastaw (pignus pignoris - subpignus) – jurysprudencja późnoklasyczna ale materialistyczne pojmowanie

Zastaw - realizacja praw Klauzule dodatkowe - Lex commissoria – zezwalała zastawnikowi zachować rzecz na własność (jako datio in solutum w miejsce świadczenia lub uznanie zastawu za sprzedany wierzycielowi) – zakazana 326 r. (C. 8. 43. 3) – powszechny zakaz w kodeksach cywilnych (art. 313 k. c. dopuszcza tylko przy cenie sztywnej) - pactum de vendendo – nieformalna umowa o sprzedaży znana b. wcześnie, w prawie klasycznym – element dorozumiany zastawu (stąd konieczność zamieszczania pactum, de non vendere liceat) - pactum antichreticum (prawa hellenistyczne - opornie) – możliwość używania i czerpania pożytków, romanistycznej) Problem zastawów wielokrotnych - zasada prior tempore potior iure (pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa) Realizacja zastawu przy hierarchii zastawów Wady zastawu rzymskiego - brak jawności zastawów i przywileje pierwszeństwa dla hipotek ustawowych

Kolejny wykład: Zobowiązania (wskazówki bibliograficzne) T. Giaro, W. Dajczak, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2018, s. 463 -602 UWAGA: treści podane małą czcionką oraz podane na szarym tle mają charakter dodatkowy, tj. należy je przeczytać ale nie są konieczne do opanowania. UWAGA: Zrealizuj zadania podane w dziale „Po przeczytaniu” K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa 2007, paragrafy 122154