Ozbekiston Respublikasi Sogliqni saqlash vazirligi Buxoro Davlat tibbiyot

O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi Buxoro Davlat tibbiyot instituti Bionеorganik, bioorganik va biologik kimyo kafеdrasi Taqdimot VITAMINLAR Buxoro - 2014 yil

VITAMINLAR

k malekulali organik birikmalar, turli kimyoviy tryadalar va uning xayotiy davomiyligida muxim o’rin egallaydi. Kichi

VITAMINLAR TARIXIDAN… Ø Vitaminlar – bu organik moddalar bo’lib inson va hayvonlar organizmiga oziq ovqatlar orqali yoki sintezlangan xolda tushadi va moddalar almashinuvida muhim rol egallaydi. Ø Vitaminni birinchi bo’lib 1880 yilda N. I. Lunin kashf qildi. Ø Vitaminlarni birinchi bo’lib polshiyalik olim K. Funk 1911 yilda krisstal xolatda aniqladi. ‘’Vita – hayot’’ Ø Xozirgi kunda vitaminlarning 50 ta turi bor. Ø Inson organizmida vitaminlar to’planmaydi. Ortiqchasi chiqaruv organi orqali chiqarib yuboriladi. Ø Vitaminlarning ko’pgina qismi o’simliklarda mavjud ayrim hollarda hayvon maxsulotlarida uchraydi. Ø Organizmda vitamin yetishmasligi natijasida organizmda – GIPOVITAMINOZ kassaligi kelib chiqadi.

VITAMINLAR 2 GA BO’LINADI SUVDA ERIYDIGAN YOG’DA ERIYDIGAN (В 1, В 2, В 6, РР, С, В 5, В 9, В 12) ( А, Д, Е, К )

YOG’DA ERIYDIGAN VITAMINLAR A VITAMIN Biokimyoviy funksiyasi 1. Fotoresepsiya va yorug’lik sezish. 2. Sturukturaviy funksiyalarda qatnashadi. A) erkaklarda spermatogenez ayollarda xomiladorlik me’yorda o’tishini. B) membranalarning zaruriy tarkibiy qismi. C) glikoproteidlarva glikolipidlar sintezida qatnashadi. D) B 2 o’zlashtirishida ta’sir ko’rsatadi. E) Insulinning aktivlanishida qatnashadi. Tabiatda uchrashi. Tuxumda, saryog’da, baliqda, shaftolida.

VITAMIN RBO sintezini to’xtatadi Bo’y o’sishi pasayadi. Albumin kamayadi tobulin ko’payadi. Membranalarning tuzilishi va vazifalari buziladi. Organizmning himoya qobiliyati izdan chiqadi. Epitelial to’qimalarning muguzlanishi rivojlanadi. Buyrak epiteliylari zararlansa nefrit va nevroz kasaliklari kelib chiqadi. shapko’rlik gemeralopiya namoyon bo’ladi. Bunda radopsinning yetishmasligi kuzatiladi. A R E T I N O L

VITAMIN D Biokimyoviy funksiyasi. Ingichka ichakda Ca, P va limon kislota so’rilishini , Ca, P almashuvini , suyak to’qimasi shakllanishini boshqarilishida tog’aylar minerilizatsiyasida. Buyraklar P va ammiak reabsorbsiyasini ta’minlaydi. Ichakda Ca biriktiruvchi oqsil sintezini fagositlar limfositlar shakllanishida prooksidaktlik xususiyatiga ega. Tabiatda uchrashi; Sut mahsulotlarida Yashil sabzavotlarda Don maxsulotlarida Ko’p uchraydi.

VITAMIN Yetishmovchiligi D vitamin tanqisligida ingichka ichakning shilliq qavatida distrafik o’zgarishlaryuz beradi. Avitaminozda raxit kasalligi to’yib ovqat yemaslik, quyosh kam tushadigan zax, nam yerlarda. Yashash I degitroxoletik teri osti yog’ kelichatkasida bo’ladi. U quyosh nuri tasirida D ga aylanadi. Gepirvitaminozda D yurak muskullarida, aorta devori, buyraklarda to’planadi. Ko’ngil aynishi, qusish, bosh og’rig’I kamqonlik, ruxan ezilish kuzatiladi. D

VITAMIN K Biokimyoviy funksiyasi Vitamin K odamda normal ichak mikroflorasida tomonidan. Sintezlaydi ovqatdagi vitamin K ko’proq ichakning proksimal qismidan o’t kislatalari va pankreatik lipaza ishtirokida suriladi. U jigarda qon ivishini taminlovchi oqsilllar sintezida qatnashadi. MAVJUD: Ko’k pomidorda, karam Bug’doyda, ko’katlarda ko’p uchraydi.

VITAMIN Yetishmovchiligi Vitamin K yetishmasligi qon ivishini sekinlashtiradi. Natijada qon ketishi va gemorragik belgilar. Avitaminoz xollarda hujayra membranadagi xolistirin miqdori kamayishi ham aniqlanadi. K Н а ф т и х и н о Н

VITAMIN E Biokimyoviy funksiyasi Hujayra ichidagi vitamin E faqatgina biomembranalari bilan bog’langan holda ularning zaruriy tarkibiy qismi hisoblanadi. U membranlarning lipidlari va lipoprotein tabiatli retsiptorlariga bog’langan xolda bo’ladi. Asosiy vazifasi organizimning a’zo va sistemalari hujayralari membranalarining tarkibi va funksiyalarini boshqarishdir. Bu boshqarish uning kuchli hujayra ichki antioksidantlik faoliyatiga bog’liq bo’lib, fosfolipidlar to’yinmagan yog’ kislotalarini peroksidlanishdan saqlab ularni tarkibini barqarorlashtirgan holda amalga oshiriladi. MAVJUD; Sut, bug’doy, jigar, Yog’, go’shtda Ko’p uchraydi.

B SUVDA ERIYDIGAN VITAMINLAR VITAMIN 1 Biokimyoviy funksiyasi TPE holatida piruvat va ketoglutaratdegidrogenaza komplekslari, transketolaza tarkibiga kiradi. Oksiketoglutar kislota degidrogenazasining kofermenti bo’lib TPE hisoblanadi. Bu modda fermentlar tarkibiga koferment sifatida kiradi. Piruvatdegidrogenaza va aketoglutaratdegidrogenaza ferment komplekslaridir. Bu kompelekslar mitoxondryalarda piruvat va aketoglutaratni oksidlanishini ta’minlab, uglevodlar va aminokislatalardan energiya hosil bo’lishida ishtirok etadi. Tabiatda uchrashi. Guruch, no’xat, loviya, jigar, buyrak, miyada ko’p. T I A M I N

VITAMIN B 1 Yetishmovchiligi Tiamin yetishmaganda Osiyo va Xindi-Xitoy davlatlarida keng tarqalgan kasallik- ‘’BERI-BERI’’ rivojlanadi. Avitaminoz B 1 belgilari ; oshqozon ichak yo’li mator va sekretor vazifasi buziladi. Xotira pasayadi, gallyutsinatsiya kuzatiladi, yurak qon tomiri faoliyati o’zgaradi, periverik nerv sestimasi jarohatlanadi, keyinchalik paralichlar rivojlanadi. T I A M I N

VITAMIN B 9 Biokimyoviy funksiyasi; Nuklein kislotalar, aminokislotalar Sintezida ishtirok etadi, qon Tabiatda tarqalishi: Yaratish a’zolari faoliyatini Go’sht, xurmo, o’rik, boshqaradi Zamburug’ va qovoq Mahsulotlarida ko’p.

VITAMIN B 12 Biokimyoviy funksiyasi; Oqsillar almashuvini tezlashtiradi Yaxshilaydi. Jigar faolyatini normallashtiradi, reproduktiv salomatlikni yaxshilaydi. Tabiatda tarqalishi: Sut va sut maxsulotlarida, jigarda, Achchiq qalampirda juda ko’p

B 2 VITAMINI YETISHMASLIGI NATIJASIDAGI KELIB CHIQADIGAN KASALLIK.

VITAMIN C Biokimyoviy funksiyasi. Organizim infeksiya bilan kurashishiga yordam beradi. Hujayralar yangilnishida rag’batlantiradi. Qonda qisman erkin va oqsillar bilan bog’langan xolda uchraydi. Askorbin kislatasi ko’p miqdorda buyrak usti bezi, jigar va o’pkada joylashadi. Erkin xolatda yoki uning mahsulotlari siydik orqali chiqariladi. TABIATDA UCHRASHI: Shirin qalampirda, Sabzida, maymunjon, Limon tarkibida ko’p

VITAMIN Yetishmovchilig i C vitamin yetishmasa SINGA kassalligi kelib chiqadi. Milklarni qonashi, tish. Tushishi, xolsizlik tez charchash. Avitaminoz C belgilari ; kologen sintezining buzilishi natijasida. Qon tomirlar devorlari va tayanch to’qimalar sturukturasi o’zgaradi. Glikoproteinglikanlar hosil bo’lishi buziladi, gemoragik holatlar va suyak tog’ay to’qimalarida spetsifik o’zgarishlar bo’ladi. C

VITAMIN H Biokimyoviy funksiyasi; Qonda albumin bilan bog’lanadi va to’qimalarga Tabiatda tarqalishi; o’tadi. Asosan buyrak va Karam, qo’ziqorin, jigarda ushlanadi. O’zgarmagan xolda peshob No’xat, mosh, va najas orqali chiqariladi. Makkajo’xori, go’sht To’qimalarda erkin biotin Mahsulotlarida ko’p fermentlarning faol

VITAMIN Yetishmovchiligi Avitaminoz kilinik ko’rinishlari odamlarda kam o’rganilgan, chunki ichak mikroflorasi uni yetarli miqdorda sintezlanadi. Uning yetishmovchiligi ko’p miqdorda xom tuxum yoki sulfanilamind preparatlar va antibiotiklar qabul qilganda rivojlanadi. Bunda dermatit, soch to’kilishi, tirnoqlarning jarohatlanishi, charchash anoreaksiya va anemiya kuzatiladi. H

VITAMIN PP Biologik funksiyasi: Vitamin PP oksidlanishqaytarilish reaksialarida qatnashuvchi ko’pgina degidrogenazaallarning NAD va. NADF kofermenti tarkibiga kiradi. Jumladan, ular praton elektronlarni tashilishida, sentitik jarayonlarda va fermintlarda allosterikregulyator funksiyalarni bajaradi. Tabiatda tarqalishi; Cho’chqada, baliqda, Pomidor, na’matak, Yeryong’oq, Petrushkada ko’p

VITAMIN Yetishmovchiligi Avitaminoz belgilari: asosiy belgi bo’lib, pellagra hisoblanadi. Bunda teri (dermatit), oshqozon-ichak yo’li (diariya) va markaziy nerv sistemasi (demensiya) o’zgarishlar ketadi. PP

MINLAR MAHSULOT SIFATIDA CHIQARILIS

1. Sochga kerak A, B 2, B 12, H 2. Ko’zga kerak A va B 3. Tishga kerak E va D 4. Tirnoqqa kerak A, D, C 5. Butun organizm va teriga A 1, B, B 12, E

Yog’da eruvchi vitaminlar maxsulotlar А, мг/100 г Е, мг/100 г D, мг/100 г jigar 3, 83 1, 28 - margarin 0, 42 20 - Yog’ 0, 50 - - tuxum 0, 35 - - zaytun yog’i - 114 - Makkajo’xori yog’i - 93, 0 - Simichka yog’i - 67 - zaytun - 17, 3 - loviya - 10, 3 - No’xat - 9, 1 - qaymoq 20% 0, 06 0, 52 0, 12 Кета 0, 04 16, 3 Qora ikra 0, 18 8, 0

Suvda eriydigan vitaminlar Maxsulotlar Namatak. С В 1 В 2 120 0, 1 0, 84 0 5 Nastarin. 470 0, 33 5 Кaram. 50 0, 08 6 Rangli karam. 70 0, 10 0 Qoraqat. 200 0, 02 2 Аpelsin. 60 0, 03 4 Anor. 60 0, 05 В 6 - В 12 мкг - РР Miqdor lari. 1, 50 - - - 0, 60 - 0, 14 - 0, 40 10, 0 0, 16 - 0, 60 23, 0 0, 13 - 0, 30 5, 0 0, 06 - 0, 20 5, 0 0, 06 - 0, 30 10, 0

DAVOMI Maxsulotlar С Tuxum. Oq nonda. - Jigar gushtida Qovoqda. 33 Tovuq. Qovirilgan gushta Tamat. Tvorog. Sir. В 1 В 2 В 6 0, 07 0, 44 0, 12 0, 21 0, 2 0, 30 2, 19 0, 70 В 12 мкг РР 0, 19 2, 81 60, 0 0, 8 Фолиев ая кислота 32, 0 240 12 0, 07 0, 18 0, 39 0, 07 0, 15 0, 08 0, 10 - 2, 80 - 3, 0 3, 7 8, 9 - - 4, 0 - 25 0, 5 1, 0 0, 7 0, 30 35 2, 0 0, 2 10 -45 0, 06 0, 04 0, 1 0, 05 0, 30 0, 11 10, 5 0, 05 0, 5 -

E’TIBORINGIZ UCHUN KATTA RAHMAT