Nsimi rayonu N Mmmdov adna 9 sayl tam

Nəsimi rayonu N. Məmmədov adına 9 saylı tam orta məktəbin Azərbaycan dili -ədəbiyyat müəllimi K ə mal ə Ə liyeva Feİl haqqında ümumi məlumat.

F eilin xüsusiyyətləri 1. Feillər təsdiqdə və inkarda olurlar. 2. Feillər təsirli və təsirsiz olurlar. 3. Feilin qrammatik məna növləri var. 4. Feilin zamanları var. 5. Feillər şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişirlər. 6. Feillər təsriflənən və təsriflənməyən olurlar.

Feillər hərəkətin icra olunub-olunmaması axımından iki cür olur: a)Təsdiq feillər hərəkətin icra olunmasını bildirir. Təsdiq feillərin xüsusis şəkilçisi yoxdur. Məs: yaz, aldı, gəlirəm, bax və s. b)Inkar feillər hərəkətin icra edilmədiyini bildirir. Və vurğu qəbul etməyən qrammatik –ma 2 şəkilçisi vasitəsilə düzəlir. Məs: yazma, getmə, almadım, baxmayacaq, görməmişəm. Feillər hərəkətin obyektə münasibətinə görə feillər təsirli və təsirsiz olur. a) Özündən asılı olan sözlərin ismin təsirlik halında işlənməsini tələb edən feillərə təsirli feillər deyilir. Məs: oxu, yaz, bil, gör, as, tut, yoz, ver və s. Feillərin aşağıdakı qrammatik məna növləri b) Özündən asılı olan sözlərin ismin təsirlik halında deyil, Ismin digər hallarında işlənməsini tələb edən feillərə təsirsiz feillər deyilir. Məs: bax, gəz, yaşa yuyun, gəl, qaç və s. var: Məlum növ – şəkilçisi yoxdur Məchul növ – - ın ⁴ , - ıl ⁴ Qayıdış növ – - ın ⁴ , - ıl ⁴ Qarşılıq və birgəlik növ – -ış ⁴ Şəxsiz növ – - ın ⁴ , - ıl ⁴ İcbar növ – -dır ⁴ (-t)

Feilin quruluşca növləri Sadə sil gör qal bil yaz yix çax dön oxu axtar Düzəltmə Mürəkkəb Adlardan: ölçüb-biçmək deyib-gülmək kömək olmaq yaxşı olmaq oxuya bilmaq dözə bilmək yaxşılıq etmək təkrar etmək başla ağıllan gözəlləş çoxal ağar qana Feillərdən: yazıl görün görüş səpələ qaçır qopar axıt güldür Frazeoloji birləşmələr: qulaq asmaq bel bağlamaq ürəyi yanmaq can atmaq

Feilin leksik məna növləri 1 1 2 3 4 5 Öyrətmək İŞ BİLDİRİR Oynamaq HƏRƏKƏT Oxumaq NİTQ Fikirləşmək Sevinmək, əsəbləşmək 6 TƏFƏKKÜR HAL-VƏZİYYƏT

Feilin qrammatik məna növləri subyekt və obyekt arasındakı qarşılıqlı münasibəti əks etdirir. subyekt- iş görən obyekt- üzərində iş görülən əşya Növlər Xüsusiyyətləri Şəkilçisi Nədən düzəlir Nəticədə olur Məlum Subyekt məlum — — Təsirli və təsirsiz Məchul Subyekt məlum deyil -ın⁴ Təsirlidən Təsirsiz Qayıdış Subyektin öz üzərində -ın ⁴ (n) -ıl⁴ Təsirlidən Təsirsiz Şəxssiz Cümlənin mübtədası olmur -ın⁴ -ıl⁴ Təsirsizdən Təsirsiz İcbar İşi başqası görür -dır ⁴ (-t) Təsirlidən Təsirli Qarşılıq Birgəlik İş qarşı-qarşıya İş birgə görülür Təsirlidən Təsirsiz -ıl⁴ -ış⁴ (-ş)

—Pişik oynayır. Məlum növ — Qönçələr açılır. Qayıdış növ —Gülləri dərdirdi. —Musiqi səslənir. Icbar növ Məchul növ — Quşlar uçuşurlar. Birgəlik növ —Körpələr qucaqlaşırlar. Qarşılıq növ

Feilin formaları Feillər şəxsə, kəmiyyətə və zamana görə dəyişməsinə formaları görə iki yerə ayrılırlar: Təsriflənən Təsriflənməyən təsriflənən li k ə ş r m 1. Ə kli ə ş r ə b ə 2. X kli ə ş u z r 3. A li k ə ş b i c 4. Va li k ə ş m ı z 5. La li k ə ş t r ə 6. Ş 1. Məsd ər 2. Feili sifət 3. Feili bağlam a

Felin təsriflənən formaları 1. Əmr şəkli tək cəm -im ⁴ II ş ----III ş sin ⁴ -aq² -in ⁴ -sin ⁴ + lar² I ş 2. Xəbər şəkli 4. Vacib şəkli -malı² 5. Lazım şəkli zamanlar Keçmiş: İndiki : Gələcək : -di ⁴, -miş ⁴, -ib ⁴ -ir ⁴ -ar², -acaq² 3. Arzu şəkli -a² -ası² 6. Şərt şəkli -sa²

Felin təsriflənməyən formaları Məsədər -maq² Feili sifət -an², -mış ⁴, -diğım ⁴, -ası², -acaq², -malı² Feili bağlama -ıb ⁴, -araq², -madan², -anda², -dıqda⁴, -dıqca ⁴, -arkən², -ınca ⁴, -ar, -maz²

idi İSƏ imiş İdi hissəciyi şəxs şəkilçisindən əvvəl işlənə bilər. İmiş hissəciyi şəxs şəkilçisindən həm əvəl, həm də sonra işlənə bilər. İsə hissəciyi yalnız şəxs şəkilçisindən sonra işlənir.

Feil bəhsinə aid testlər 1. Hansı variantda inkar şəkilçisi var? a) alma yedim d) çəkmə al b) siqaret çəkmə b) gəlmə adam c) seçmə əşyalar 2. Idi hissəciyinin işləndiyi sözü tap. a) bildim d)qaldırmaq b) ağardılıb e)gözləmişdik c) gözəldir 3. Qeyri-qəti gələcək zamanda işlənmiş feli göstərin. a) bilməzsən c) gəlirdim b) söyləyək d) yaşayaq e) gəlirdik 4. Feilin sadə şəkillərindən biri müstəqil sadə cümlənin xəbəri ola bilmir: a) şərt c) arzu e) lazım b) xəbər d) əmr 5. Feillərdən biri icbar növdədir: a) qaldır b)güldür c) sildir d)dindir e)baxdır 6. Feilin əmr şəkli hansı cümlənin xəbəri ola bilmir? a)əmr cümləsinin c) sual cümləsinin b)nəqli cümlənin d) nida cümləsinin 7. Biri sifətdən düzəlmiş feildir: a) qısqanmaq b) düzəlmək c) düşünmək d) dillənmək e) qaşınmaq 8. Feillərədən birini həm qayıdış, həm də məchul növdə işlətmək olar: a) söykənmək c) yoxlamaq e) saxlanmaq b) işlənmək d) kürünmək 9. Şəkilçilərdən hansılar təsirsiz feilləri təsirliyə çevirir? 1. -ır⁴ 2. -ış⁴ 3. -ar² 4. -dır⁴ 5. -ın⁴ 6. -la² 7. -ıl⁴ a)1, 2, 5 b)2, 6, 7 c)3, 5, 7 d)1, 3, 4 e)4, 6, 7 10. Təsirsiz feillər sırasını tap. a) al, bil, ver b) yaz, qoy, axtar c) qına, qala, köç d) bax, qaç e) döz, vur, dan D ü z g u n c a v a b l a

Fellərin qəbul etdiyi şəkilçilər Fel Inkar ş. Şəkil ş. Şəxs ş. -mə ²----- -məz⁴----- -yər ²- bil -mə²------ -mir⁴----- - yir⁴ bil dik⁴------- -ik⁴ bil -di⁴----- bil -di⁴ ------din⁴------ -in⁴ bil -di⁴------dim⁴------ -im⁴

Feıllərin qəbul etdiyi qrammatik şəkilçilər ardıcıllığı Fel Inkar ş. Şəkil ş. Idi, imiş Şəxs ş. Isə, imiş bax -ma² -mış⁴ -dı⁴ -ım⁴ -sa² -mış⁴ -dı⁴ -ım⁴ -dı⁴ bil Ver -mə² -sə² tut -ma² -malı² gör yaz -san² -ür⁴ -ma² -sə² -sa² -aq² döy -ə² -əm² gəz -ım⁴ sev al -ma² -aq² did -əcək² vur -ası² bur -aq² tik -məli² -ık⁴ -dı⁴ -miş⁴ -sə² -sa² -ık⁴

II şəxsə aid nümunə NÜMUNƏLƏR: Əmr Feil bax Şəkil şəkilçisi Şəxs şəkli _ Xəbər bax -ır⁴ -san² Arzu bax -a² -san² Vacib bax -malı² -san² Lazım bax -ası² -san² Şərt bax -sa² -n Ø Əmr şəklində II şəxsin təkndə olan feillərə əsl feillər deyilir. Belə feilləi yalnız başlanğıc formadan ibarət olurlar. Ø Əmr və xəbər şəklinin xüsusi göstəricisi yoxdur.

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm!