MOTOR FONKSYONUN KORTEKS TARAFINDAN KONTROL Uzm Dr Meryem

MOTOR FONKSİYONUN KORTEKS TARAFINDAN KONTROLÜ Uzm. Dr. Meryem Dilek Karakurt

■ KORTEKS ■ Beyin sapı ■ Bazal Gangliyonlar sistemlerdir ■ Omurilik ■ Serebellum MOTOR Fonksiyonda birlikte çalışan

Motor Korteks ■ Bütün istemli hareketler motor korteksin katılımını gerektir ■ Santral sulcusun ve somatik duyu korteksinin önünde frontal lobun 1/3 arka kısmında yerleşik alanlardır ■ Üç ana alt alana ayırılır; Primer motor korteks ■ Premotor alan ■ Suplementer motor alan Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Primer Motor Korteks ■ Santral sulcusun hemen önünde Brodmanın 4. alanıdır ■ Vücudun karşı yarısı ters olarak temsil edilir ■ Sylvian fissürden yukarı doğru ağız yüz el kol gövde bacaklar ayaklar ile ilgili kaslar topografik olarak temsil edilir. Primer motor alanda vücut bölümlerinin bu şekilde temsiline motor homonkulus denir ■ 1968’de Penfield ve Rasmussen kasların beyindeki temsili büyüklüğüne göre harita çıkarmışlardır ■ Primer motor korteksin yarıdan fazlası el ve konuşma kasları ile ilgilidir

Premotor Alan ■ Primer motor korteksin hemen önünde yer alır ■ Vücudun temsili primer motor alana benzer ■ Sylvian yarığın içine ve yukarıda longitudunal yarığa doğru uzanır ■ Beyin topoloji haritasında Brodmanın 6. alandadır ■ Hareketin karmaşık kalıplarının gerçekleşmesini sağlar ■ Önce yapılacak hareketlerin motor şablonunu oluşturur ■ Sinyallerini ya doğrudan primer motor kortekse ya da bazal gangliyonlar ve talamus yoluyla primer motor kortekse gönderir

Premotor Alan ■ Ayna nöronları, kişi motor bir fonksiyonu yerine getirirken ya da başkaları tarafından yapılan işi gözlerken aktif hale gelir

Supplementer Motor Alan ■ Premotor alanın hemen üzerinde esas olarak longitidunal fissurde yer alır ■ Primer motor alandaki nöron aktivitesini düzenler, öğrenilmiş motor cevapların programlanmasında rol oynar ■ Uyarılmasıyla çift taraflı kasılma oluşur (iki elin eş zamanlı kavraması) ■ Genel olarak el ve kolların ince hareketleri için uygun zemin hazırlar hareketleri vücudun farklı bölümlerinin fiksasyon baş ve gözlerin pozisyonel hareketleri gibi

Motor Korteksin Özelleşmiş Alanları ■ Broca alanı-Motor konuşma alanı ■ İstemli göz hareketleri alanı ■ Baş çevirme alanı ■ El becerileri alanı; hasarında motor apraksi Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Broca Alanı ve Konuşma ■ Premotor alanda, sylvian sulcusun üstündedir ■ Solunumun korteksteki alanları ile yakın ilişkisi sonucu solunum, ses telleri, ağız ve dilin uygun aktivasyonu ile kelimeler çıkarılır ■ Hasarında ses çıkarılabilir fakat kelimeler tam olarak söylenemez

İstemli Göz Hareketleri Alanı ■ Broca’nın hemen üstündeki alanlardır ■ İstemli olarak göz hareketlerini (oksipital alanda görme korteksinden gelen sinyallerin etkisiyle) kontrol eder ■ Göz kapaklarının göz kırpma hareketlerini de bu bölge kontrol eder ■ Hasarında kişi gözlerini istediği yöne çeviremez

Baş Çevirme Alanı ■ Göz hareket alanın üzerindedir ■ Göz hareket alanı yakın ilişki içindedir ■ Başın istenilen yöne çevrilmesini sağlar

El Becerileri Alanı ■ Premotor alanda primer motor korteksin el ve parmaklarla ilgili bölümünün hemen önünde bulunur ■ Hasarında el becerileri koordinasyonsuz ve amaçsız hale gelir, MOTOR APRAKSİ

Motor Korteksin Kolonlar Şeklinde Organizasyonu ■ Motor kortekste dikine sutunlar şeklinde organizasyon vardır ■ Her bir hücre sutunu nadiren bir kas veya daha çok sinerjik bir kas grubunu uyarır ■ Kas kasılmasını sağlamak için 50 -100 piramidal hücre eş zamanlı olarak uyarılır veya daha az sayıda nöron arda deşarj yapar ■ Korteks 6 tabakalıdır ■ Kortekse giriş sinyalleri 2. ve 4. tabakalardan ■ Kortikospinal lifler ise 5. tabakadan kaynaklanır ■ 6. tabaka korteksin diğer beyin lifleri ile haberleşen lifleri verir Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Motor Sinyaller Omuriliğe İki Yolla İletilir ■ Kortikospinal (Piramidal) Yol; doğrudan omuriliğe giden yol ■ Özellikle el ve parmakların detaylı hareketleriyle ilgili yollardır ■ Ekstrapiramidal Yol; Bazal gangliyonlar, beyin sapı nukleuslarının da dahil olduğu yol ile omuriliğe giden yol

■ Dinamik piramidal hücreler daha çok nuc. ruber’de (serebellumla ilişkili) ve statik piramidal hücreler ise daha çok primer motor kortekste bulunur ■ Kasın kasılmasının başlatılmasında dinamik piramidal hücreler (ve dolayısıyla serebellum), kasılmanın devam ettirilmesinde ise statik piramidal hücreler görev yapar ■ Dinamik nöronlar güçlü ve yüksek hızda deşarj yapar, statik nöronlar daha yavaş deşarj yapar

KORTİKOSPİNAL YOL ■ Primer motor korteks (%30), premotor ve suplementer motor alan (%30), somatik duyu alanlarından (%40) köken alır ■ Korteksten ayrılır, putamen, n. caudatus arasından geçer, aşağıda medulla piramitlerini oluşturur ■ Liflerin çoğu medullada karşı tarafa geçer, omurilik lateral kortikospinal yollarından aşağı iner ■ Bu liflerin çoğu omurilik gri madde ara nöronlarında ■ Azı arka boynuz duyu nöronlarında, ■ Azı doğrudan ön motor nöronlarda sonlanır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Medullada Çaprazlaşmayan Lifler ■ İpsilateral olarak omurilik ventral kortikospinal yollardan aşağıya iner ■ Boyun-üst toraksta karşıya geçerler ■ Postural hareketler ile ilgilidirler

Betz Hücreleri ■ Piramidal yolda 1 milyondan fazla lif mevcuttur ■ Bunların (%3’ü/ 34 bini) 16 µm çapında 70 m/sn hızında kalın myelinli lifler ■ Primer motor korteksteki dev piramidal hücrelerden; Betz hücrelerinden; kaynaklanır ■ Piramidal yoldaki diğer lifler <4 µm çap, tonik sinyalleri omurilik motor alanlara iletir

Motor Korteks Kaynaklı Diğer Yollar Kortikospinal sistemden bazal gangliyonlar, serebellum ve beyin sapı motor sinyal alır ■ Betz hücrelerinin aksonlarından kaynaklanan kolleteraller, Betz hücreleri deşarj yaptığında komşu hücreleri inhibe eder ve eksitatör sinyalleri keskinleştirir ■ N. Kaudatus ve Putamene giden yollar (Bunlardan vücut duruşu ile ilgili kasılmalarını kontrol eden beyin sapına ilave yollar çıkar) ■ N. Rubere giden yollar (Buradan kaynaklanan lifler rubrospinal yollarla omuriliğe gider) ■ Beyin sapı retiküler madde ve vestibuler nukleuslara giden yollar (Buradan retikülospinal, vestibulospinal ve vestibuloserebellar, retikuloserebellar) ■ Pons nukleuslarına giden yollar (Buradan pontoserebellar yollar) ■ Kolleteraller n. olivarius inf. gider (Buradan da olivoserebellar yollar)

Motor Kortekse Gelen Lifler ■ Parietal korteksteki somatik duyu alanlarından ■ İşitme ve görme korteksinden subkortikal lifler ■ Frontal korteksteki komşu alanlardan

Motor Kortekse Gelen Lifler ■ Karşı yarıküreden corpus callosum yoluyla gelen subkortikal lifler karşılıklı korteks alanlarını birbirine bağlar Seely’s Anatomy&Physiology, Vanputte, Regan, Russo, Mc. Graw-Hill, 2014

Motor Kortekse Gelen Lifler ■ Talamusun ventrobazal kompleksinden gelen lifler; dokunma, kas ve eklem sinyallerini taşır ■ Talamus venterolateral, venteroanterior nukleuslarından gelen yollar; motor korteks, bazal gangliyonlar ve serebellum arasındaki koordinasyonu sağlar ■ Talamus intralaminar nukleuslarından gelen lifler, motor korteksin genel uyarılabilme düzeyini kontrol eder

Nuc. Ruber Kortikal sinyalleri medulla spinalise taşıyan alternatif bir yol olarak görev yapar ■ Kortikospinal yoldan ve korteksten doğrudan lifler alır ■ Gelen lifler Nuc. Ruberin alt kısmında Betz hücrelerine benzeyen büyük nöronlar (magnosellüler bölümde) ile sinaps yapar. Bu magnosellüler bölgede tüm vücut kasları temsil edilir. Bu büyük nöronlar beyin sapında karşı tarafa geçer ve rubrospinal yolu oluşturur ■ Liflerin çoğu omurilik gri madde ara nöronlarında, bir kısmı direkt ön motor nöronlarında sonlanır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2007

■ Kortikorubrospinal yol sağlamken kortikospinal yol tahribinde bilek hareketleri yapılabilir fakat el, parmakların hassas kontrolü yapılmaz ■ Nuc. Ruber serebellum nukleusları (nuc. interpositus ve nuc. dentatus) ile de ilişkilidir

■ Kortikospinal ve rubrospinal yollar omurilik gri maddesinde ara nöronlarda sonlanır ■ Özellikle el, parmak ve baş parmak hareketlerinin hassas bir şekilde kontrolü için hem kortikospinal hem de rubrospinal liflerin bir kısmı doğrudan omurilik ön motor nöronları ile sinaps yapar

■ Kortikospinal yol+Kortikorubrospinal yol motor sistemini oluşturur ■ Vestibuloretikülospinal yol sistemini oluşturur Omuriliğin lateral Omuriliğin medial motor

Ekstrapiramidal Sistem Motor fonksiyona katkısı olan kortikospinal yol haricindeki yollara ekstrapiramidal sistem denir ■ Bazal gangliyonlar ■ Beyin sapı retiküler formasyon ve ■ Vestibüler nükleuslar ■ Nuc. ruberden geçen yolları içerir

■ Motor korteksten kaynaklanan sinyaller sonucu kasılır ■ Somatik duyu bilgisi, motor sinyalin sonucu olan kasılmanın doğruluğunu kontrol eder ve İlgili motor korteks alanına geri döner ■ Kastaki iğciklerden, golgi tendon organından gelen sinyaller ve kası öten deriden gelen sinyaller motor kortekse gelir

Omurilik Hareket Modelleri ■ Duysal sinyale cevap olarak gelişen omurilik refleksleri ■ Antagonist kasların gevşemesi için resiprokal innervasyon devreleri ■ Beyinden gelen sinyalle aktiflenen yürüme (ayak basma ve geri çekme), kaşıma, postüral mekanizmalar ile ilişkili hareketler

İnme (Felç) ■ Motor korteks ve kortikospinal yolun kanama veya tromboz sonucu beslenmesi bozulur ■ Primer motor kortekste dev Betz hücre alanı çıkarılırsa ilgili kaslarda çeşitli derecelerde paralizi oluşur. El ve parmaklar hareket eder fakat ince hareketleri kaybolur ■ Primer motor korteks omurilik motor nöronları üzerine sürekli tonik sinyaller gönderdiğinden çıkarılması sonucu hipotoni gelişir

■ İnmede çoğu zaman primer motor korteks, komşu alanlar ve bazal gangliyon hasarı oluşur. Karşı taraf kaslarda spastisite (kas spazmı) gelişir, vestibüler ve retiküler beyin sapı nukleuslarını inhibe eden yol hasarına bağlı olarak aşırı spastik tonus gelişir