SNDRM SSTEM Uzm Dr Meryem Dilek Karakurt Sindirim

SİNDİRİM SİSTEMİ Uzm. Dr. Meryem Dilek Karakurt

Sindirim Sistemi İki Kısımda İncelenir Sindirim kanalı (ağız, farinks, özofagus, mide, ince barsaklar, kalın barsaklar, anüs) Yardımcı organlar (dişler, dil, tükrük bezleri, karaciğer, safra kesesi, pankreas) Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Sindirim Sisteminin Görevi Besinlerin daha küçük yapıtaşlarına parçalanmasıyla barsaklardan emilebilir ve dolaşım sistemi tarafından alınıp taşınabilir hale getirilip vücuda su, elektrolit ve besin sağlamaktır

Özofagusun üst 1/3’lük kısmı hariç tüm sindirim kanalı düz kas yapısındadır. Bu kısım çizgili kas yapısındadır Sindirim Kanalı - Seroza - Düz kas tabakası - Submukoza tabakası - Mukoza tabakası Sindirim Kanalının Yapısı Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Düz kas hücreleri 3 ayrı tabakadan oluşur - Longitudinal kaslar - Sirküler kaslar - Muskularis mukoza En dıştaki Longitudinal kas tabakası ile onun altındaki Sirküler kas tabakasının arasında myenterik pleksus-Auerbach pleksusu denen sinir ağı vardır Sirküler kaslar ile muskularis mukoza arasında da ikinci bir sinir ağı olan submukoz pleksus-Meissner pleksusu bulunur

Sindirim Kanalının Hareketi Peristaltizm Barsak duvarının gerilmesiyle refleks olarak başlar. Sirküler kaslar kasılarak içeriği ileri doğru iter. Sonra longitidunal kaslar kasılarak komşu segmenti kısaltır Segmentasyon Barsak içeriğini parçalar ve barsak salgısıyla karıştırır, mukoza ile teması arttırır Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Sindirim Kanalının İnnervasyonu Parasempatik N. vagus; özofagus, mide, pankreas, kolonun proksimali Sakral parasempatikler; kolon distali, sigmoid kolon, rektum, anal kanal Peristaltizmin ve salgının artışı Sempatik T 5 -L 2 Peristaltizmin ve salgının azalması

Sindirim Fonksiyonlarının Düzenlenmesi Sinirsel Düzenleme Sindirim kanalının çeperinde bulunan duyu reseptörleri afferent lifler myenterik pleksustaki motor nöronlarla sinaps yapar. Onlar da kasları etkiler ve peristaltik hareketleri başlatır Miyenterik refleks denilen bu devre merkez sinir sisteminden bağımsız olarak küçük bir alanı etkiler

Sinirsel Düzenleme Sindirim kanalından kaynaklanan duyu bilgisi merkez sinir sistemine taşınır. Motor uyarılar n. glossofaringeus, n. vagus ve pelvik sinirler ile gelir, myenterik pleksusta sinaps yapar İçeriğin sindirim kanalının bir bölgesinden diğer bölgesine taşınmasını sağlayan büyük çaplı peristaltik dalgaları oluşumu sağlanır

Sindirim Fonksiyonlarının Düzenlenmesi *Hormonal Düzenleme Gastrin, sekretin ve kolesistokinin kan yoluyla hedef hücrelere ulaşır *Lokal mekanizmalar Midede ECL hücrelerinden salgılanan histamin mide parietal hücrelerinin H 2 reseptörlerine tutunarak asit salgısını uyarır

Tükrük ve Tükrük Bezleri Günde 1 -1. 5 lt tükrük üretilir Salgının % 99. 4’ü sudur, geri kalanı sodyum, klor, bikarbonat gibi elektrolitler, glikoproteinler, antikorlar, enzimlerdir Alfa Amilaz (pityalin) kompleks karbonhidratların, yutulmadan önce sindirilmeleri başlatır Lizozim, Ig. A Tükrükteki tampon mekanizmalar p. H’ı 7. 0 de tutar ve mikroorganizmaların üremesini engeller

Tükrük ve Tükrük Bezleri Ağızdaki besinleri ıslatmak ve tat tomurcuklarına etki edebilecek kimyasal maddeleri çözerek, ağıza alınan maddenin yapısı hakkında bilgi edinilmesini sağlar Başlıca 3 çift tükrük bezi vardır - Parotis (kulak altı) bezi - Sublingual (dil altı) bezler - Submandibuler (çene altı) bezler Seely’s Anatomy&Physiology, Vanputte, Regan, Russo, Mc. Graw-Hill, 2014

Tükrüğün Yapı ve Görevi Eleman Klor Görevi Tükrük amilazını aktifler İmmünoglobulin A (Ig Salyadaki antibakteryal sistemin bir elemanıdır A) Lizozim Bakteri öldürücü enzimdir. Müköz membranın iltihaplanmasını ve dişlerin çürümesini önler Müsin Müköz oluşumuna katılan bir proteindir Müküs Besinleri yağlar, lokma oluşumunu sağlar. Yutmaya yardım eder. Asit ve bazları tamponlamaya yardım eder. Fosfatlar Salyanın p. H'sını düzenlemeye yardım eder. Salya amilazı Karbonhidratların parçalanmasını katalizler

Tükrük salgısını otonom sinir sistemi düzenler. Parasempatik sistem tükrük bezlerini uyararak tükrük miktarını artırır. Sempatik sistemin daha az etkilidir ve yoğun bir tükrük salgılanmasını uyarır Çiğneme hareketleri, besin kokusunun alınması, besinlerin düşünülmesi tükrük salgısını artırır Özofagus, mide ve barsaklarda irrite edici uyaranların bulunması da tükrük salgısını artırır, kusma hissini doğurur. Hoş olmayan uyaranlara cevap olarak tükrük salgısındaki artış şiddetli asit ve bazları tamponlar, sulandırmayla nahoş uyaranın şiddetini azaltır

BESİNLERİN YUTULMASI Ağız içi safhası (istemli) Farinks safhası Özofagus safhası Yutma Refleksinin Safhaları Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

YUTMA İstemli olarak başlayan yutma refleksi, lokmanın sert damağa doğru sıkıştırılması ve lokmanın farinkse geçmeye zorlanmasıyla başlar. Yumuşak damak yükselip besin orofarinkse geçince istemsiz safha başlar Damaktaki ve uvuladaki dokunma reseptörlerinin uyarılmasıyla uyarılar medulla oblangatadaki yutma merkezine taşınır. V. sinir ve IX. sinirle motor impulslar farinks kaslarına taşınır Uvula ve yumuşak damak nasofarinks geçişini kapatır. Larinks yukarı kalkar ve epiglottis eğilir. Bu sürede solunum merkezleri inhibe olur ve yutma gerçekleşir

ÖSOFAGUS Sindirim veya emilim fonksiyonu yoktur Yutulan besinlerin mideye peristaltik dalgalarla iletilmesini sağlar Mukus salgısıyla kayganlaştırma sağlar Lokma alt özofagus sfinkterine yaklaşınca sfinkter açılır Alt özofagus sfinkteri mide içeriğinin özofagusa geri geçişini önler

MİDE Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017 Midenin Bölümleri

Midenin Görevleri Yutulan besinleri geçici olarak depo etmek Mekanik sindirimi sağlamak Salgıladığı asit ve pepsin ile proteinlerin sindirimini başlatmak B 12 vitamininin ince barsaktan emilebilmesi için gerekli intrensek faktörü salgılamak Kimusu oluşturarak uygun miktarlarda duodenuma vermek

Mide Özsuyu p. H’ı 1 -2’dir HCl, intrinsik faktör, pepsinojen, bikarbonat ve su içerir İntrinsik faktör, B 12’nin ileumdan emilimi için gereklidir. İntrinsik faktör eksikliğinde pernisiyöz anemi olur

Mide Bezleri PARİYETAL HÜCRELER HCl ve intrensek faktör salgılar ESAS HÜCRELER Pepsinojen salgılar G HÜCRELERİ Kana GASTRİN hormonu salgılar MÜKÖZ HÜCRELER Mukus salgılar Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

HCL’nin Görevleri Mikroorganizmaları öldürmek Proteinleri denatüre eder (yapısının bozulması) Etteki bağ dokusu ile bitki hücre çeperini parçalamak Esas hücrelerden salgılanan ve protein yıkıcı bir enzim olan pepsinojenin etkin hali olan PEPSİNE dönüşümünü sağlar ve etki edebilmesi için uygun asit p. H’ı sağlamak Kalsiyumun ve demirin emilimini arttırır

Midede Asit Salınım Mekanizması Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

GASTRİN Kan yoluyla pariyetal ve esas hücrelerin salgısını uyarır, mide çeperinin kasılmasını sağlar MUKUS Mide çeperini sindirim enzimlerinden korur PEPSİN Protein sindiriminin temel enzimidir, proteinlerdeki peptid bağlarını kırar ve proteinlerin sindirimini başlatır

HCl Salınımının Düzenlenmesi HCl salınımını arttıran fizyolojik faktörler, asetilkolin, gastrin ve histamindir Asetilkolin parasempatik uyarı ile n. vagustan salgılanır Histamin mide mukozasındaki ECL hücrelerinden salgılanır

Midede Sindirim Proteinlerin sindirimi midede başlar ve peptidler oluşur Tükrük amilazı ile karbonhidrat sindirimi bir müddet midede devam eder Yenidoğan midesinde renin ve gastrik lipaz sütün sindirimini sağlar

Mide Aktivitesi 1. Sefalik (Beyin) Dönem Besinlerin görülmesi, kokularının alınması ile başlar. N. vagus ile gelen parasempatik lifler salgı yapan hücreleri innerve eder. Mide salgısı artar 2. Gastrik Dönem *Gerilme *p. H’ın artması *Midedeki besinlerin içinde protein varlığı sonucu gastrik dönem başlar Sinirsel cevap (parasempatik uyarı), hormonal cevap, lokal cevap oluşur

Hormonal Cevap Kimus içeriğinde peptid ya da amino asitlerin varlığı G hücrelerinden gastrin salgısını uyarır İnsan Fizyolojisi, Türk Fizyolojik Bilimler Derneği, İstanbul Tıp Kitapevleri, 2020

Lokal Cevap ECL hücreleri (Enterochromaffin-like cells) Histamin Parietal hücrelerin H 2 reseptörlerine tutunup HCl salgısını artırır

HCL salınımı parakrin, nöral ve endokrin yollar ile uyarılır Parasempatik aktivasyon neticesinde salınan GRP (Gastrin Releasing Peptid) G hücrelerinden Gastrin salınımını uyarır

Mide Mukoza Bariyeri Bikarbonat ve mukus varlığından dolayı mide özsuyunun 1 -2 p. H’ına rağmen epitel hücre yüzeyinde p. H 7’dir

Mide Aktivitesi 3. İntestinal Dönem Duedonumda gerim ve asit p. H Entrogastrik refleksi (gastrin üretimi ve mide kasılmaları baskılanır) başlatır ve Sekretin, Kolesistokinin, Gastrik inhibitör polipeptid salınır Sonuç; Midenin boşalması ince barsak fonksiyonları ile koordine olarak yapılır

Sekretin Duedonum p. H’ı 4, 5’in altına düşünce mide parietal ve esas hücrelerden salgıyı ve mide hareketlerini baskılar Pankreasın bikarbonat ve sıvı salgısını arttırır Kolesistokinin midenin boşalmasını yavaşlatır Gastrik İnhibitör Polipeptid duedonum ve jejunum K hücrelerinden kaynaklanır. Mide kasılmalarını ve midenin asit salgısını baskılar. Duedonumdaki hiperosmalariteye sekonder pankreastan insülin sekresyonunu uyarır

Kusma-EMESİS Farinks, özofagus, mide veya ince barsakların proksimal kısımlarının uyarılması sonucu gelişen refleks bir olaydır Medulla oblangatadaki kusma merkezine uyarılar gelir Kusma merkezinden kalkan uyarılar n. vagus ile üst ve alt özofagus sfinkterine gelir ve sfinkterlerin gevşemesine neden olur Epiglottis larinksi yumuşak damak da nazofarinksin girişini kapatır Duodenum ve jejunumun üst bölgesindeki içerik tersine hareket eden güçlü peristaltik dalgalar ile mideye dolar. Karın kaslarının kasılması ile de mide içeriği dışarı atılır

İNCE BARSAKLAR DUODENUM JEJENUM İLEUM İki büyük bez olan karaciğer ve pankreas özel kanallar yoluyla duodenuma açılır İnsan Fizyolojisi, Türk Fizyolojik Bilimler Derneği, İstanbul Tıp Kitapevleri, 2020

İleoçekal Valvül İleumun kolonda sonlandığı yerde bulunur Fekal içeriğin kolondan ileuma geçmesini önler Yemeklerden sonra başlayan gastroileal refleks ile bu alandaki sfinkter gevşer Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

İnce Barsakların Fonksiyonu Tüm besin türlerinin sindirimi burada tamamlanır Emilimin büyük kısmı da burada gerçekleşir (özellikle duodenum ve ileumda) Sindirim gerektirmeyen vitaminler, mineraller ve su da buradan emilir

İnce Barsağın Yapısı *Villuslar ve mikrovilluslar sayesinde ince barsak emilim yüzeyi artar *Villuslar kılcal damar ağı ve lenf damarı içerir Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

İnce Barsak Hormonları Sekretin Asit yapıda kimus duodenuma girdiğinde salgılanır ve pankreastan bikarbonatlı sıvının çıkışını arttırır. Safra salgısını arttırır. Mide motilitesi ve salgısını azaltır Kolesistokinin Pankreastan sindirim enzimlerinin salgılanmalarını artırır. Safra kesesinde kasılmaya, oddi sfinkterinde gevşemeye yol açarak, safra ve pankreas sıvısının duodenuma geçişini sağlar. Mide aktivitesini azaltır Gastrik inhibitör polipeptid Vasoaktif intestinal polipeptid Barsak kılcallarını genişletir Motilin Barsak kasılmalarını arttırır Somatostatin mide salgısını baskılar

Pankreas Asit kimus duodenuma girince sekretin salgılanır. Sekretin pankreastan bikarbonat içeriği yüksek p. H'sı 7, 5 - 8, 8 olan sulu bir tampon sıvının salınmasına sebep olur Duodenumdan salgılanan kolesistokinin de pankreastan enzim salgısını uyarır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Pankreas Hem hormon hem de enzim sentezleyen bir bezdir Endokrin kısmı oluşturan langerhans adacıkları, insülin, glukagon, somatostatin hormonlarını salgılar Ekzokrin kısmı oluşturan asinüsler, sindirim enzimleri ve bikarbonattan zengin sıvı salgılar

PANKREAS Pankreastan salgılanan sindirim enzimleri; Pankreas Amilazı Tükrük amilazı ile aynı yapıdadır. Karbonhidratların sindirimini sağlar Pankreas Lipazı Kompleks lipitleri parçalar Nukleazlar Nükleik asitleri parçalarlar Proteolitik Enzimler Proteinleri parçalarlar (TRİPSİN, KİMOTRİPSİN)

Pankreasın Proteolitik Enzimleri aktif olmayan, proenzim şeklinde salgılanır, duodenuma girince aktif hale gelir Pankreastan salgılanan proenzimlerden tripsinojen, kimotripsinojen, prokarboksipeptidaz, proelastaz iyi bilinen örneklerdir Duodenuma giren tripsinojen, ince barsaklardan salgılanan enterokinazın etkisiyle tripsinojen aktif tripsin şekline dönüştürülür Tripsin de diğer proenzimleri aktifleyerek; kimotripsin, karboksipeptidaz ve elastaz'ı meydana getirir. Her enzim farklı peptit bağlarını etkiler, sonuç olarak proteinler aminoasit, dipeptit ve oligopeptitlere kadar parçalanır

Pankreas Salgısının Düzenlenmesi Parasempatik uyarı sonucu salınan asetilkolin yüksek konsantrasyonda enzim içeren sıvı salgılanmasını sağlar Sekretin ince barsaktan salgılanmasına sebep olan mide HCl dir. Duedonuma gelen asidik kimus sebebiyle salınan sekretin de kan yoluyla pankreastan daha çok bikarbonatlı salgıyı uyarır Protein sindirim ürünleri ve yağ asitlerinin duedonuma gelmesi ile ince barsaktan kolesistokinin salgısı olur. Kan yoluyla pankreasa geçen kolesistokinin sindirim enzimleri daha yoğun olan pankreas salgısını uyarır

KARACİĞER *Sindirim sistemindeki emilim yüzeylerinden ayrılan kan, hepatik portal sistemle karaciğere gelir *Böylelikle, karaciğer kandan besinleri ve toksinleri alır * Toksinler zararsızlaştırılır. Fazla besinler alınarak depolanır, gerektiğinde kullanılır * Sonra, kan hepatik ven yoluyla sistemik dolaşıma verilir

Karaciğerin Görevleri Karbonhidrat Metabolizması Karaciğer kan şekerini 90 mg/dl de tutar. Kan glukozu düştüğünde hepatositler glikojen depolarından glikozun kana geçmesini sağlar. Bununla birlikte, amino asitlerden glikoz sentezleyebilirler. Başka bileşiklerden glikoz üretilmesine glikoneogenezis denir. Kan glikoz seviyesi yükselince karaciğer hücreleri dolaşımdan glikozu alır ve glikojen şeklinde depo eder veya lipitlere dönüştürerek depolanmasını sağlar Lipit Metabolizması Kan trigliserid, yağ asidi ve kolesterol seviyesi düştüğü durumda, karaciğerdeki depo lipitler yıkılarak dolaşıma verilir. Kandaki seviyeleri yükselince lipitler karaciğere alınarak depolanır Amino Asit Metabolizması Dolaşımda fazla miktarda amino asit olduğunda bunlar karaciğere alınır, protein sentezinde kullanır veya lipit ve glikoza dönüştürerek depolanır

Karaciğerin Görevleri Plazma proteinlerinin sentezi-albümin ve pıhtılaşma faktörleri Yağların sindiriminde gerekli safra asitlerinin sentezi ve salgılanması Karaciğer sinüzoidlerindeki kupfer hücreleri ile yaşlı eritrositlerin fagositozu Kandaki atık madde olan amonyağın üreye dönüştürülmesi 25 -hidroksivitamin D 3 sentezi

Karaciğerin Görevleri Yağda eriyen vitaminler-ADEK için depo görevi B 12 depo edilmesi Demirin ferritin şekilinde depo edilmesi İlaçların metabolizması Kupfer hücreleriyle mikroorganizmaların fagositozu

SAFRA Karaciğerde sentezlenir Yapısında su, iyonlar, bilirubin (hemoglobin yıkım ürünü), kolesterol ve safra tuzları bulunur Safra tuzları yağların küçük damlalara ayrışmasını sağlar, yüzeyini genişletir (emülsifikasyon). Bu şekilde, lipitlerin sindirimini kolaylaşır. Lipit-safra tuzu kompleksi, miçel Safra tuzlarının çoğu ileumdan geri emilir ve tekrar karaciğere gelip safra yapısına katılır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Safra Kesesi Safrayı depolamak ve karaciğerden gelen safradaki suyun emilimini sağlayarak konsantre hale getirmek Safra kesesinden duodenuma safra geçişi kolesistokininin etkisiyle olur. Kolesistokinin oddi sfinkterini açar ve safra kesesinin çeperlerinde kasılmaya neden olur

KALIN BARSAKLAR Kalın barsakların üç önemli fonksiyonu vardır 1. Suyu ve elektrolitleri emmek 2. Barsak bakterilerinin etkisiyle açığa çıkan vitaminleri emmek (B ve K vitamini) 3. Barsak içeriğini dışarı atılıncaya kadar depo etmek Kalın barsaklarda segmentasyon ve peristaltizmden başka sadece kolonda görülen kitle hareketleri oluşur

Kalın Barsaklardan Emilim Kolona günde 1500 ml madde girer ve bunun ancak 200 ml'si dışkı olarak dışarıya atılır Kalın barsaklarda bakteriler konjuge bilirubini ürobilinojen ile sterkobilinojene dönüştürür. Ürobilinojenin bir kısmı emilerek kana geçer ve idrarla dışarı atılır. Oksijenle temas eden ürobilinojen ürobiline sterkobilinojen de sterkobiline ayrışır. Bu pigmentler dışkıya kahverengine verir Kalan artıklar (feçes) anüsten DEFEKASYON la dışarı atılır

Defekasyon Spinal bir reflekstir Rektum dolup gerilince defekasyon refleksi başlar Rektum çeperindeki gerim reseptörlerinin uyarılmasıyla kolon ve rektumda peristaltik kasılmalar başlar, feçes anüse doğru itilir Gerim reseptörleri yoluyla aktifleşen sakral parasempatik sistem, pelvis siniri yoluyla motor emirler gönderip peristaltik hareketleri artırır İnternal anal sfinkter gevşediğinde, eksternal anal sfinkter otomatik olarak kapanır. Defekasyon için, eksternal sfinkterin iradeli olarak gevşetilir

Defekasyon İç anal sfinktere gelen sempatik sinirler uyarıcı, parasempatik sinirler ise inhibitördür

SİNDİRİM VE EMİLİM • Besinlerin içindeki karbonhidrat, protein ve yağın barsaklardan emilebilmeleri için yapı taşlarına kadar parçalanmaları gerekir • Karbonhidrat, yağ ve proteinlerin ağız, mide ve barsakta devam eden sindirimleri ince barsakların fırçamsı kenar hücrelerinde tamamlanır

İnce Barsak Fırçamsı Kenar Hücrelerinden Kaynaklı Enzimler Maltaz Maltoz Glikoz + Glikoz Sukraz Sukroz Glikoz + Fruktoz Laktaz Laktoz Glikoz + Galaktoz

Monosakkaritlerin Emilimi Monosakkaritler ince barsak epitelinden kolaylaştırılmış difüzyon ve kotransport mekanizmalarıyla emilir Glikozu hücre içine alan kotransport sistemi içeri sodyumu da alır (Na+, Na +-K + ATPaz ile hücre dışına atılır) Fırçamsı kenara alınan glikoz kolaylaştırılmış difüzyonla dokular arası sıvıya ve oradan da difüzyonla kılcalların içine geçerek hepatik portal ven yoluyla karaciğere ulaşır

Proteinlerin Sindirimi ve Emilimi Mide ve ince barsaklarda proteinlerin sindirimi Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Amino Asitlerin Emilimi Amino asitler sodyuma bağlı kotransport ve kolaylaştırılmış difüzyon yoluyla hücre içine geçerler Hücreden dokular arası sıvıya gene aynı mekanizmalarla geçerler Amino asitlerin, dipeptitlerin ve tripeptitlerin ince barsaklardan emilimi Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Yağların Sindirimi ve Emilimi Lingual lipaz tükrükte, pankreas lipazı pankreastan kaynaklanır • Her iki enzim de p. H 7 -8'de etkilidir • Lingual lipazın etkisi sınırlıdır • Diyette en fazla bulunan yağ trigliseridlerdir Yağların Sindirimi Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Miçel barsak epiteline temas edince, lipitler hücre membranından difüzyonla hücre içine geçer Barsak hücresi monogliseridler ile yağ asitlerinden tekrar trigliseridleri sentezler Trigliseridler bir proteinle çevrilir ve şilomikron denen yapıları oluşturur Şilomikronların içinde fosfolipit, kolesterol ve yağda eriyen vitaminler de bulunur Şilomikronlar ekzositoz yoluyla dokular arası sıvıya verilir Şilomikronların çoğu difüzyonla lenf kanallarına geçer Lenf yoluyla ilerleyen şilomikronlar sol subklavian vene ulaşıp kana karışır