FLLERDE ZAMAN Hazrlayan Zahide KURT 9A 23 FLLERDE

FİİLLERDE ZAMAN Hazırlayan Zahide KURT 9/A -23

FİİLLERDE ZAMAN(KİP) Fiil kök veya gövdelerinin gösterdiği oluş ve kılışın, zaman ve şahıs kavramlarına bağlı olarak ne şeklinde yapıldığı veya olduğunu gösteren dil bilgisi kuralıdır. Kipler ikiye ayrılır: A)Haber Kipleri(bildirme kipleri) B)Dilek Kipleri

A. HABER KİPLERİ Haber kiplerinde zaman anlamı iki grupta incelenir. a) Basit Zaman b) Birleşik Zaman a) BASİT ZAMANLAR 1. Öğrenilen Geçmiş Zaman Eylemlere –mış(-miş, -muş, -müş) eki getirilerek sağlanır. Başkasından duyulma, aktarılma anlamı taşırlar. - O dün akşam sinemaya gitmiş. - Kuşlar dün akşam pencereme konmuşlar.

2. Görülen( duyulan) Geçmiş Zaman Eylemlere-dı(-di, -dü, -du) eki getirilerek yapılır. Eylemin anlatılıştan önce gerçekleştiğini ve sözü söyleyenin eyleme tanık olduğunu ya da eylemi kesin olarak bildiğini ifade eder. - O dün fiillerde zaman konusuna çalıştı. - Masadaki bütün pastaları tüketti.

3. Şimdiki zaman Fiil kök ya da gövdelerine –yor eki getirilerek yapılır. Şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş eylem, işin anlatılırken yapıldığını bildirir. - Hoca öğrencilere polinomları anlatıyor. 4. Gelecek Zaman İş, hareket ya da oluşun sözün söylendiği zamandan sonra gerçekleşeceğini anlatmakta kullanılır. Fiil kök ya da gövdelerine –ecek, acak getirilerek yapılır. - Toplantıyı yarın yapacağımızı söyledi.

5. Geniş Zaman Eylemin her zaman yapıldığını ya da yapılabileceğini anlatmakta kullanılır. Fiil kök ya da gövdelerine –()r eki getirilerek yapılır. - Her sabah kahvaltı yaparım. NOT: Geniş zamanın olumsuzu yapılırken –()r yerine –ma, -me, -maz, mez ekleri kullanılır. -söylerim söylemem

b)BİRLEŞİK ZAMAN Kip eylerinden birinden sonra –miş, -di, -se eklerinden biri gelmişse yüklem bileşik zamanlı olur. fiil+ Kip eki + di/-miş/-se

1. Hikaye Birleşik Zamanı Kip eklerinden birinden sonra –di( -dı, du, -dü) ekinin getirilmesiyle çekimlenmiştir. - Hesaplaşırdım onlarla birer( Geniş zamanın hikayesi) - Çekmişti anlamını yaşantımdan mevsimler ( Miş’li geçmiş zamanın hikayesi) - O kitabı daha önce okumalıyım( gereklilik kipini hikayesi) - Bozkırda müjde taşıyan atlara benziyordu. (Şimdiki zaman hikayesi)

2. Rivayet Birleşik Zamanı Haber veya kip eklerinden sonra eylemin, ek eylemin –miş ( -mış, -müş, muş) eki getirilerek yapılır. - Kuşlar bu şehirde göçmen olurmuş. (geniş zamanın rivayeti) - Pencereler açılmasıymış sonsuzluğa kalbimizden( gerekliliğin rivayeti) - Babam iki ay sonra Ankara’ya gelecekmiş. (gelecek zamanın rivayeti)

3. Koşul Birleşik Zamanı Koşul eki olan –se/-sa ekinin eylemde ikinci zaman olarak kullanılmasıdır. - Sınava hazırlanıyorsanız, bunlara katlanacaksınız. (şimdiki zamanın koşulu) - Bu suçunu işlemişse, cezasını çeker(mişli geçmiş zamanın koşulu) -Tercih Dergisi’yle hazırlanırsanız sınavı kazanırsınız. (geniş zamanın koşulu) -Bu soru zor geldiyse , çözmeyebilirsiniz(di’li geçmiş zamanın koşulu. )

B. DİLEK KİPLERİ Bir hareketin yapılıp yapılmamasındaki gerekliliği, şartı, isteği, dileği veya emri ifade eden eylem şekilleridir. Dilek kipleri dörde ayrılır. a) Dilek şart kipi: Eylemin yapılması dileğini ya da yapılmasının şarta bağlı olduğunu ifade eden eylem kipidir. Eki -se, -sa dır. - Eve gittiğimde yemek hazır olsa da beklemesem.

b) İstek kipi: Bir işin, hareketin oluşun yapılması veya yapılmaması isteğini bildiren fiil kipleridir. Eki –a, -e dir. - İnsanların düşüncelerini, özlemlerini gerçekleştirelim. - Üniversiteyi kazana, okuya, adam ola.

c. Gereklilik Kipi: İş, oluş ve hareketin yapılması veya yapılmaması gerektiğini gösteren eylem şeklidir. Eylem kök ve gövdelerine –meli, -malı eki getirilerek yapılır. - Bu ara sıkı çalışmalısınız. - Hafta sonu bir tiyatroya gidilmeli.

d) Emir kipi: İşin, oluşun ve hareketin yapılmasını veya yapılmamasını emir yoluyla anlatan kiplerdir. - Buraya gel! - Otur şuraya! - Yemeğini ye! Not: Emir kipinin 1. tekil ve 1. çoğul şahıs eki yoktur.