ktisada Giri I Yrd Do Dr Dilek Seymen

İktisada Giriş I Yrd. Doç Dr. Dilek Seymen DEÜ. İİBF İktisat Bölümü dilek. seymen@deu. edu. tr htpp: //kisi. deu. edu. tr/dilek. seymen 1

Giriş Dersinin İçeriği • Bilim, bilimsel yaklaşım ve sosyal bilim olarak İktisat Bilimi • İktisat biliminde temel kavramlar • İktisat biliminin konusu ve kapsamı • İktisat biliminin dalları 2

İKTİSADİ SORUN 3

İktisat=Ekonomi İktisat; Arapça kökenli “kasıtlı, bilinçli, ılımlı haraket” Günlük dilde türkçeye “tutumluluk” olarak geçmiş Ekonomi; eski yunan kökenli (oikonomos/oikos-nomos) Aristonun öğrencisi Critobule “ev ve çiftlik idaresi” anlamında kullanmış 4

İktisadı Anlamak için Temel Kavramlar • İhtiyaç • Kaynak • Kıtlık • Seçim (tercih) • Fayda • Mal • Değer • Alternatif (Fırsat) Maliyeti 5

İhtiyaç; • ihtiyaçlar sayıca sonsuzdur • ihtiyaçlar tatmin edilince doyuma ulaşır. • ihtiyaçların şiddet dereceleri farklıdır. • ihtiyaçlar rakiptir. • ihtiyaçlar birbirlerini tamamlar • İhtiyaçlar zamanla alışkanlık halini alabilir 6

Mal; • İhtiyaçları karşılayan araçlara mal denir tüketim malları üretim-sermaye malları dayanıksız-dayanıklı mallar kıt-ekonomik mallar-serbest mallar zaruri mallar-lüx mallar ikame malları-tamamlayıcı mallar Maddi olmayan mallar-hizmetler 7

Fayda; • Malların ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını karşılama özelliği… • İnsan ihtiyaçlarını karşılayan bütün mallar faydalıdır…. • Faydayı açıklarken…iktisat bilimi la ahlakidir… 8

Değer (kıymet) • Bir malı elde etmek için karşılığında bedel ödeniyorsa bu mal değerlidir. • Değer=fayda+nedret • İktisada göre değer göreli (izafi-relatif) bir kavramdır… “güzelliğin on para etmez su bendeki aşk olmasa…” Aşık Veysel 9

Tercih; • Kaynaklar kıttır, ama kıt kaynakların alternatif kullanım • alanları vardır. İhtiyaçlarda alternatif kaynaklarla karşılanabilir… • Bu nedenle tercih yapılır. . • Hangi ihtiyacın karşılanacağına ve hangi kaynağın • • kullanılacağına karar verilir. Kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasında bir öncelik sıralaması yapılır. Bu tercihlerin sonucu iktisadidir ve malların nisbi değerini etkiler. 10

Alternatif Maliyet, • Alternatifler arasında tercih yapmak, seçilmeyen alternatiflerden mahrum kalmak demektir. • Bir ihtiyacın tatmini diğer alternatiflerin tatmini pahasına gerçekleştirilir. • Kaçırılan fırsatlara alternatif maliyeti adı verilir. 11

Ekonomik Karar Birimleri • Hane halkı • Firma • Hükümet 12

İktisat (Ekonomi) Bilimi • İnsan ihtiyaçlarını ve bunların tatminine yönelik çabaları inceler, • Kıt kaynaklarla, sonsuz ihtiyaçlar arasındaki dengesizlikten doğan insan faaliyetlerini inceler, • kıt kaynaklar ve sınırsız ihtiyaçlar dengesizliğinde; ne , nasıl ve kimin için üretilecek sorusunun cevabını arar. 13

İktisatta üç temel sorun: • Hangi mal ve hizmetler ne miktarda üretilmelidir? • Mal ve hizmetler hangi yöntemlerle üretilmelidir? • Mallar toplum üyeleri arasında nasıl dağıtılmalıdır? 14

İktisadi Sistemler Arasındaki Fark Nereden Doğar? • Farklılık sorulara cevap verip vermemek veya seçim yapıp yapmamak serbestliğinden kaynaklanmaz. • Soruların cevaplanması veya seçim yapılması her iktisadi sistem için zorunludur. • İktisadi sistemler arasındaki fark soruların nasıl cevaplanmaya çalışıldığı yani çözümüne yönelik yaklaşımdır. Yöntem farklılığı vardır. 15

İktisat Biliminin Amacı • Bilimin Amacı: Gerçek hayatta gözlemlenen olayları ve davranışları açıklamaktır. • İktisat Biliminin Amacı: İktisadi olaylar arasındaki neden- sonuç ilişkilerini araştırmak ve bu ilişkileri bilimsel kurallara bağlamaya çalışmaktır. İktisadi gerçeği bulmak; iktisadi gerçek olaylar arasındaki değişmez ilişki. . 16

İKTİSAT BİLİMİNİN YÖNTEMİ • • Bilimsel Yöntem: Gerçek hayatta gözlemlenen olayları ve davranışları açıklamak için takip edilecek yol ve uygulanacak kurallardır. Bilimsel yöntem 3 aşamadan oluşur: Sorunun Tanımlanması Model Oluşturulması Modelin Testi 17

İKTİSAT BİLİMİ DE BİLİMSEL YÖNTEMİ İZLER. 1. AŞAMA SORUNUN TANIMLANMASI AŞAMASI (Bir malın talebinde meydana gelen değişimlerin nedeni nedir? ) 2. AŞAMA MODEL OLUŞTURMA AŞAMASI (Talep değişimine neden olabilecek faktörler akıl yürütme yoluyla bulunmaya çalışılır, MODEL oluşturulur. Modelin, istenen olayın nasıl ortaya çıktığına ilişkin sonucuna da HİPOTEZ denir. 3. AŞAMA MODELİN TEST AŞAMASI (Hipotez testleri yapılır. Testlerden geçen modeller kabul, geçmeyenler ise red edilir. 18

MODEL VE İKTİSADİ MODEL NEDİR? • Model; Günlük hayatta karşılaştığımız ve yaşadığımız olayların basitleştirilmiş halidir. • İktisadi Model; iktisadi olayları ve davranışları basitleştirmeyi amaçlayan, bir çok basitleştirici varsayımın kullanıldığı ve böylece iktisadi olayların ve davranışların basitleştirildiği bir soyutlamadır. 19

BİR İKTİSADİ MODEL ÖRNEĞİ BAĞIMLI DEĞİŞKEN Ax ( X Malının Arzı) BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLER Fx: X Malının Fiyatı Fd: Diğer Mal Fiyatları M: Maliyetler R: Rakip Firmaların Pazar Payı D: Döviz Kurları P: Psikolojik Faktörler ARZ MODELİ Ax = f ( Fx, Fd, M, R, D, P ) Hipotez Testi Sonrası EN İYİ MODEL Ax = f (Fx) 20

İKTİSADİ MODELİN TEMEL AMAÇLARI • Öngörü (Tahmin): Bir iktisadi modeldeki veri (Bağımsız) değişkenlerdeki değişmenin, modeldeki bağımlı değişken üzerindeki etkisinin saptanması. • Çözümleme (Analiz): Tüketici, üretici veya devlet gibi iktisadi birimlerin davranışlarının çözümlemesi. 21

İKTİSAT BİLİMİNDE KULLANILAN BİLİMSEL ARŞTIRMA YÖNTEMLERİ • TÜMDEN GELİM YÖNTEMİ • TÜME VARIM YÖNTEMİ • SENTEZCİ YÖNTEM 22

• TÜMDEN GELİM: Deney ve araştırmaya başvurmadan, akıl yürütme yolu ve insanların rasyonel hareket ettikleri varsayımı ile gerçeklere ulaşıp; yasaları, ilkeleri, kuralları ortaya koymaktır. • TÜME VARIM: Gözlemlenen olaylardan, temel etkenler dikkate alınıp ihmal edilemeyecek bir takım neden-sonuç ilişkileri ortaya koymaktır. • SENTEZCİ YÖNTEM: Tümden gelim ve tüme varım yöntemlerinin her ikisinden birden yararlanılır. Önce olaylar gözlenir, gözlem sonuçlarına genel ilke niteliğindeki varsayımlar eklenir. Sonra da bunlardan mantığa dayalı sonuçlar çıkartılır. 23

TÜMDEN GELİM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA AŞAMALARI VARSAYIMLARIN BELİRLENMESİ MANTIKSAL AKIL YÜRÜTME YASA, İLKE VEYA KURALIN SAPTANMASI TEORİNİN TEST EDİLEREK, KABUL VEYA RED EDİLMESİ 24

TÜME VARIM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA AŞAMALARI GÖZLEM YASA, İLKE VEYA KURALIN SAPTANMASI MANTIKSAL AKIL YÜRÜTME 25

SENTEZCİ YÖNTEMDEN YARARLANMAK İÇİN İKTİSADİ MODEL KURULUR İktisadi Modelde üç unsur yer alır: • Veriler • Varsayımlar • Değişkenler 26

İKTİSADİ ANALİZDE YARARLANILAN TEKNİKLER • İktisadi varsayımların ve modellerin fonksiyonel ilişki şeklinde ifadesi: Neden. Sonuç ilişkileri fonksiyonel ifade ile açıklanır. NEDENLER Fx: X Malının Fiyatı Fd: Diğer mal fiyatları G : Gelir Z : Zevk ve tercihler SONUÇ Tx ( X Malının Talebi) FONKSİYONEL İFADE Tx = f (Fx) 27

MODELİN (Fonksiyonel İfadenin) FARKLI ANLATIM YOLLARI • 1 - Sözel Anlatım Talep Miktarı Malın Fiyatının bir Fonksiyonudur • 2 - Geometrik Anlatım Fx Tx Qx • 3 - Matematiksel Anlatım Tx = f(Fx) 28

İktisadi analiz çeşitleri • Boyut–Kapsam Yönünden Mikro İktisat Makro İktisat • Amaç-Yöntem Yönünden Pozitif İktisat Normatif İktisat • Değişken Sayısı Yönünden Kısmi Denge Analizi Genel Denge Analizi • Zaman Yönünden Statik Analiz Dinamik Analiz Karşılaştırmalı Statik Analiz • İktisadi Olayların Sektörlere Göre İncelenmesi Uygulamalı İktisat- işletme ekonomisi-uluslararası İktisat- para ekonomisi 29

Üretim • Üretim Kavramı • Üretim Sırasında Yaratılan Fayda Çeşitler • • • Maddi Fayda (şekil faydası) Yer Faydası Zaman Faydası Hizmet Faydası Mülkiyet Faydası 30

Üretim Faktörleri • Tabiat (Toprak) • Emek • Sermaye • Girişimci(Müteşebbis) 31

Tabiat • Tabiat sınırlı, ancak devamlıdır…. • Tabiat taşınamaz. . • Toprak sadece tarım alanı anlamına gelmez; iklim şartları, dağlar, ormanlar, ırmaklar, denizler, tarihi kalıntılar… • Doğal kaynak-doğal faktör-ilk yatırım 32

Emek İnsanın, • gelir sağlamak amacıyla, • hür iradesiyle, • bilinçli, • başkalarına tabi olarak harcamış olduğu her türlü çabadır. 33

• emek ücret adı altında gelir kazanır. • ülke nüfusunun tamamı emek değildir. • çalışabilecek nitelikte olanlar potansiyel emektir; • • • işgücü. . . işgücü çalıştığı zaman emek niteliğini kazanır. vasıflı emek-vasıfsız emek objektif emek/bedeni emek-sübjektif emek/fikri emek 34

Sermaye (Kapital) • Sermaye…baş maya • Emeğin verimliliğini artıran ve önceden üretilmiş olan üretim araçlarıdır. • Sermaye malı • Nakdi sermaye • Sermayenin üretimden aldığı pay …faiz 35

Girişimci (Müteşebbis) • Üretim faktörlerini sağlayan, • organize eden, • riski göze alan, • ve iktisadi hayata yenilikleri uygulayan kişidir. 36

Teknoloji • Aynı miktar faktör kullanarak daha fazla üretim • Aynı miktar üretimi daha az faktörle üretmek • Teknik bilgi ekonominin üretim gücünü belirler. 37

İktisadı anlamak için…. . diğer kavramlar; • • • tüketim yatırım tasarruf gelir büyüme bölüşüm talep arz fiyat piyasa 38

Tüketim • İnsan ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla mal ve hizmetlerin kullanılması • Dayanıklı-dayanıksız tüketim malları • Nihai-ara tüketim • Ekonomik faaliyetlerin son basamağı-temel amaç 39

Tasarruf • Tüketimden feragat etme • Gelirin tüketilmeyen kısmı • Tasarruflar faydalı yatırımlara yönelirse ekonomik büyüme sağlanır. . kalkınma 40

Yatırım • Bir ferdin veya ülkenin sermaye mallarında ve techizat stokunda meydana gelen net artıştır. • Kurulan yeni fabrika • Yeni yol • Köprü • Yatırım yeni üretim kapasitesi yaratır. 41

Gelir • Üretim faktörlerinin üretime katkıları ölçüsünde üretilen şeyden aldıkları pay. . • Ferdin belli bir dönem içinde, dönem başı ve dönem sonu serveti değişmemek koşulu ile tüketebileceği mal ve hizmet toplamı. . • Gelir/servet 42

Büyüme • Ekonomide üretilen mal ve hizmet miktarındaki artış • Üretim olanakları eğrisi • Ülke üretim kapasitesi 43

Bölüşüm • Üretime katılan faktörlerin üretimden aldığı pay… • Fonksiyonel bölüşüm/gelir dağılımı • Kişisel bölüşüm/gelir dağılımı KBDG 44