MODERNE ORGANIZACIJE I MODERNE ORGANIZACIJE Primer poroaja kod

MODERNE ORGANIZACIJE I

MODERNE ORGANIZACIJE �Primer porođaja kod kuće i u bolnici �Babica kao glavna figura �Vezanost ljudi za mesto u kojem su se rodili �Porođaj danas – bolnica �Sve manja emotivna vezanost za mesto porođaja �Bolnice kao velike, bezlične ustanove u kojima rade stručnjaci

ORGANIZACIJE I MODERNI ŽIVOT �Moderna bolnica kao primer organizacije �Organizacija: široko grupisanje ljudi na osnovu bezličnih kriterijuma radi ostvarenja određenih ciljeva �Bolnica – ciljevi lečenje i pružanje ostalih medicinskih usluga �Dolazak na svet u bolnici, lečenje, umiranje �Postojanje velikog broja organizacija u našem svakodnevnom životu koje kontaktiraju sa nama ali i međusobno �Primer vodovoda i povezanosti sa drugim organizacijama

ORGANIZACIJE I MODERNI ŽIVOT �Ogroman uticaj organizacija na naše živote nije uvek pozitivan �Moramo plaćati porez, poštovati zakon i ići u rat ili ćemo biti kažnjeni �“Diktat” organizacija kao izvora društvene moći nad pojedincima �Teme poglavlja: �Veberovo i Fukoovo shvatanje organizacije �Analiza načina funkcionisanja različitih organizacija i razlika među njima �Poslovne organizacije i globalizacija �Obrasci promena poslovnih i drugih organizacija

TEORIJE ORGANIZACIJE �Maks Veber: prvo sistematsko tumačenje uspona modernih organizacija �Organizacije: način koordiniranja aktivnosti ljudskih bića ili proizvodnje dobara na stabilan način kroz prostor i vreme �Zavisnost razvoja organizacija od kontrole nad informacijama (pogotovo pisanih pravila ili arhive u kojoj se smešta “memorija” organizacije) �Organizacije kao uređene hijerarhije sa koncentracijom moći na vrhu hijerarhije �Povezanost ali i sukob modernih organizacija i demokratije

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI �Tendencija svih velikih organizacija da budu birokratske �Kovanica “birokratija” – gospodin Degurne 1745. godine �“Biro” (francuski – kancelarija, sto), “kratos” (grčki – vladavina) �Birokratija: vladavina činovnika �Prvobitno povezivanje pojma birokratije sa državnim činovnicima, danas se odnosi na velike organizacije uopšte �Negativno značenje pojma od samog početka �Degurne: sve veća moć činovnika kao “bolest koja se zove biromanija” �Onore de Balzak: birokratija “džinovska moć kojom raspolažu pigmeji”

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI �Slično shvatanje birokratije i danas: preterana administracija, neefikasnost i gubljenje vremena �Drugačije shvatanje: birokratija kao poželjni obrazac precizne, pažljive i uspešne administracije �Najefikasniji vid organizacije – svi zadaci precizno propisani strogim pravilima i procedurama �Veberovo shvatanje između dva pomenuta �Mali broj birokratskih organizacija u tradicionalnim civilizacijama (primer činovnika u Kineskom carstvu) �Pun razvoj birokratije u modernom dobu – birokratija kao središnji deo racionalizacije društva (od nauke i obrazovanja do državne uprave)

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI �Smanjuje se značaj tradicije i običaja �Donošenje racionalnih odluka usmerenih ka postizanju jasno definisanog cilja (na najbolji i najefikasniji način) �Širenje birokratije neizbežno u modernim društvima – pogotovo u velikim društvenim sistemima ili organizacijama �Sve složeniji zadaci praćeni sistemom kontrole i upravljanja – birokratija kao najracionalniji način zadovoljenja takvih potreba �Ipak, birokratija ima i nedostatke koji utiču na moderni društveni život �Idealni tip birokratije (“čisti” oblik birokratske organizacije):

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI 1. Postojanje jasno definisane hijerarhije autoriteta: � Birokratija kao piramida – najviši autoritet na vrhu � Lanac komandovanja od vrha ka dole – omogućava koordinaciju odlučivanja � Zadaci kao “službene dužnosti” – viša pozicija u hijerarhiji omogućava kontrolu nižih položaja 2. Pisanim pravilima se određuje ponašanje službenika na svim nivoima organizacije: � Ipak, nisu svi birokratski zadaci rutinski � Viši nivo u organizaciji podrazumeva veći broj slučajeva a time i fleksibilnije tumačenje

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI 3. � � � 4. � 5. � Službenici rade puno radno vreme i primaju platu: Plata definisana i fiksna za svako radno mesto Građenje karijere u okviru organizacija Unapređenje na osnovu sposobnosti, radnog staža ili oba kriterijuma Dužnosti službenika u organizaciji odvojene su od njegovog privatnog života: Privatni život službenika jasno odvojen od delovanja na radnom mestu Nijedan član organizacije ne poseduje materijalna sredstva s kojima radi: Radnici nemaju kontrolu nad sredstvima za proizvodnju za razliku od poljoprivrednika i zanatlija

VEBEROVO GLEDIŠTE O BIROKRATIJI � Veberovo uverenje da će organizacija biti uspešnija u dostizanju ciljeva zbog kojih je osnovana ako je bliža idealnom tipu birokratije � Birokratija “tehnički superiornija” od drugih oblika organizacije � Poistovećivanje birokratija sa usavršenim mašinama – maksimalno razvijanje veština, preciznosti i brzine obavljanja definisanih zadataka � Usmerenost Veberove analize na formalne odnose u okviru organizacija – odnosi među ljudima koji su regulisani propisima organizacije � Uticaj Veberovog shvatanja na kasnije teorije organizacije

BLAU: FORMALNI I NEFORMALNI ODNOSI U BIROKRATIJAMA �Često neformalni način obavljanja poslova u birokratiji omogućava fleksibilnost koja se ne može ostvariti na drugi način �Piter Blau (1961): istraživanje neformalnih odnosa u državnoj instituciji nadležnoj za utvrđivanje kršenja poreskih propisa �Obraćanje službenika za pomoć u rešavanju problema neposrednim rukovodiocima a ne kolegama istog ranga (procedura) �Kršenje propisa: umesto sa rukovodiocima konsultovanje sa saradnicima istog nivoa (da ne bi odavali utisak nesposobnosti i umanjili šanse za napredovanje)

BLAU: FORMALNI I NEFORMALNI ODNOSI U BIROKRATIJAMA �Pomoć od kolega u rešavanju problema i smanjivanje napetosti zbog samostalnog obavljanja zadatka �Razvijanje snažnih odnosa lojalnosti na primarnom nivou društvene grupe (službenici istog ranga) – mnogo uspešnije rešavanje problema �Neformalna procedura: veća inicijativa i odgovornost nego uz poštovanje formalnih pravila i procedura �Pojavljivanje neformalnih odnosa na svim nivoima organizacije – primer neformalnog odlučivanja na sednicama upravnog odbora kompanije �Česte neformalne veze među članovima različitih kompanija (članstvo u istim udruženjima ili klubovima za rekreaciju)

BLAU: FORMALNI I NEFORMALNI ODNOSI U BIROKRATIJAMA �Da li neformalne procedure doprinose efikasnosti organizacija ili je umanjuju? �Često omogućavaju fleksibilnost koja nije moguća isključivim oslanjanjem na formalne propise �Za zaposlene koji obavljaju rutinske i monotone radne zadatke neformalne procedure stvaraju prijatnije radno okruženje �Neformalne veze rukovodećih struktura često pozitivno utiču na organizaciju kao celinu �No, moguće i neformalno delovanje radi ostvarivanja isključivo sopstvenih interesa a ne ciljeva i interesa organizacije

MERTON: DISFUNKCIJE BIROKRATIJE �Robert Merton (1957): nekoliko aspekata birokratije koji mogu ugroziti njeno funkcionisanje – disfunkcije birokratije �Prvo, moguće je pojavljivanje birokratskog ritualizma (poštovanje pravila po svaku cenu, čak i u situaciji kada bi drugo rešenje bilo uspešnije) �Striktno poštovanje procedura onemogućava fleksibilnost, razvijanje sopstvenog mišljenja i traženje alternativnih rešenja �Drugo, kruto pridržavanje birokratskih pravila može postati važnije od ispunjenja osnovnih ciljeva organizacije �Česta nezainteresovanost državnih službenika za naše potrebe �Teškoća rešavanja posebnih slučajeva

BERNS I STOKER: MEHANISTIČKI I ORGANSKI SISTEMI �Da li birokratski model može da se primeni na sve grane delatnosti? �Stav nekih autora da birokratija uspešno rešava rutinske zadatke ali da je neefikasna u nestabilnim radnim okruženjima �Berns i Stoker (1966): istraživanje o inovacijama i promenama u elektronskim kompanijama – birokratija samo do izvesne mere delotvorna u delatnostima gde su ključni fleksibilnost i potrebe za inovacijama �Dva tipa organizacija: mehanističke i organske �Mehanističke organizacije: birokratski sistemi sa hijerarhijskim lancem komandovanja i vertikalnom komunikacijom kroz jasno definisane kanale

BERNS I STOKER: MEHANISTIČKI I ORGANSKI SISTEMI �Zaposleni zaduženi za konkretni zadatak �Anonimnost rada i retka komunikacija među različitim organizacionim nivoima �Organske organizacije: fleksibilnija struktura, ukupni ciljevi organizacije važniji od usko definisanih odgovornosti �Komunikacija se odvija različitim putanjama (ne samo vertikalno) �Svi zaposleni mogu doprineti rešavanju problema a odlučivanje nije isključivi domen vrha organizacije �Organske organizacije mnogo pogodnije za sektore koje odlikuje promenljiva tražnja i potreba za stalnim inovacijama – telekomunikacije, softver i biotehnologije

BERNS I STOKER: MEHANISTIČKI I ORGANSKI SISTEMI �Fleksibilnija struktura – brže prilagođavanje promenama na tržištu i efikasnije i kreativnije rešavanje problema �Mehanističke organizacije: pogodnije za tradicionalne, stabilne oblike proizvodnje i uslove predvidljivijeg tržišta �Aktuelnost shvatanja i danas u raspravama o organizacionim promenama – globalizacija, fleksibilna specijalizacija i debirokratizacija

TOTALNE INSTITUCIJE �Erving Gofman – Azili (1968): analiza funkcionisanja totalnih institucija kroz iskustva pojedinaca koji u njima borave �Istraživanje u interakcionističkoj tradiciji – proučavanje društvenih pojava iz perspektive samih društvenih aktera (tj. značenja koja im pripisuju) �Totalne institucije: bolnice za mentalno obolele, zatvori, vojni regrutni centri, manastiri – strogo propisan način života u izolaciji od spoljašnjeg sveta �Naglasak autora na razumevanje promena u samopoimanju pojedinaca u takvim uslovima �Razvijene birokratije sa složenim, strogo pripisanim i krutim procedurama obaveznim za sve članove

TOTALNE INSTITUCIJE �Strogo organizovano, isplanirano i neprestano nadgledano okruženje �Zajedničke odlike totalnih institucija: lišavanje članova prethodnog identiteta i “osećanja sebe” kao pojedinca i “ponovna izgradnja” u skladu sa pravilima institucije �Oduzimanje ličnih stvari, uniformisanje, istovetno šišanje, novo ime ili “oznaka”, prekid veze sa spoljnim svetom �Jasno razgraničenje između prebivalaca i osoblja – planiranje i kontrola svakodnevice, mogućnost kažnjavanja i nagrađivanja zavisno od stepena poslušnosti �Obezbeđivanje pokornosti dodatno ojačano “mortifikacijom sopstva”

TOTALNE INSTITUCIJE �Sistematsko ponižavanje pred ostalim prebivaocima i upravom do slamanja ličnosti �Ponižavajući lekarski pregledi, dužnosti, nedostatak privatnosti, traženje dozvole za bilo kakvu aktivnost. . . �Različite reakcije na režim totalnih institucija: potpuno povlačenje u sebe, pružanje otpora, prilagođavanje i “igranje uloge” �Većina se odupire pritisku i “kulira” – koristi mehanizme zaštite obavljanjem minimuma dužnosti i izbegavanjem nevolja �Umesto otvorenog protivljenja pragmatično prilagođavanje

OTPOR TOTALNIM INSTITUCIJAMA: KRITIKE GOFMANA �Pohvale i kritike Gofmanovog pristupa �Kritičari: manje je prilagođavanja a više otpora �Koen i Tejlor (1972): istraživanje ponašanja zatvorenika ukazalo na jasno postojanje otpora autoritetu �Gofman: tvrdoglavi stav kao najneposredniji vid otpora �Koen i Tejlor: motivi otpora često mnogo dublji nego zaštita sopstvenog identiteta – kolektivni protesti protiv sistema i težnja za promenom �Štrajk glađu, pisanje peticija, pokušaji bekstva, pobune kao vidovi aktivnog reagovanja na položaj u zatvoru �Manje javan oblik otpora: neprihvatanje karakterizacije kao kriminalaca od strane uprave

ZATVORI KAO MODERNE INSTITUCIJE �Mišel Fuko: analiza zatvora ili zatvorskih organizacija �Zatvori ili utamničenost kao glavne karakteristike “disciplinujućeg društva” – postizanje discipline nadgledanjem, kontrolom i kažnjavanjem �Primena zatvorskih postupaka u školama, radnim organizacijama, susedstvu �Pre 19. veka zatvori retko postojali kao kazna za zločin �Glavni oblici kažnjavanja do tog doba stavljanje na stub srama, bičevanje, žigosanje vrelim gvožđem ili vešanje �Javno kažnjavanje kao simbolično pokazivanje moći vladara nad stanovništvom �Ranije tamnice u većim gradovima služile za čekanje na izvršenje kazne – slabija disciplina

ZATVORI KAO MODERNE INSTITUCIJE �Poreklo modernih zatvora od sirotišta iz 17. veka �Osnivanje u vreme sloma feudalizma i odavanja seljaka skitnji �Dobijanje hrane u zamenu za teški fizički rad �Vremenom zatvaranje u sirotišta i bolesnih, starih i duševno poremećenih o kojima nije niko brinuo �Pretvaranje zatvora, azila i bolnica tokom 18. veka u zasebne institucije �Rast sistematičnosti kažnjavanja u doba razvoja industrije �Širenje gradova i porast industrijskog radništva kao novi izazovi za društveni poredak �Stalna kretanja stanovništva i promene uslova života kao izvor nestabilnosti

ZATVORI KAO MODERNE INSTITUCIJE �Moderni zatvori kao institucije za smeštanje pojedinaca koje narušavaju društveni poredak �Birokratizacija zatvora u okviru administrativne mreže pravosudnih organa i krivičnog sistema �Poreklo arhitekture modernih zatvora od Panoptikuma Džerеmija Bentama – mogućnost kontrole vremena, mesta i kretanja zatvorenika pomoću stvarne i zamišljene prismotre