MEERTALIGHEID IN DE KLAS METHODIEKEN EN MATERIALEN Koen

MEERTALIGHEID IN DE KLAS: METHODIEKEN EN MATERIALEN Koen Van Gorp Centrum voor Taal en Onderwijs, KU Leuven, 27 november 2014

Programma Meertaligheid: voor- en nadelen? Meertaligheid op school en in de klas Tweetalig onderwijs Talenrijkdom op school een plaats geven Veeltalig functioneel leren • Radio Tika, een veeltalige taak Talensensibilisering • Talensensibilisering: achtergronden en praktijk Talenbeleid

1 Meertaligheid: voor- en nadelen?

Krantenkoppen april 2014: thuistaal… Turks spreken op speelplaats mag ‘Laat kinderen hun taal spreken op school’ Goede thuistaal, goed Nederlands Geen Nederlands op de speelplaats is georganiseerde achterstelling, vermomd als progressiviteit Alleen Nederlands als schooltaal niet zo gek Kiezen we dan voor apartheid? In een taalbad verzuip je Taal op school: intimideren of stimuleren Thuistaal op school: vloek of zegen? Verplicht Nederlands op de speelplaats: de droom én illusie van de Vlaamse identiteit en vooruitgang

De twee gezichten van meertaligheid Turks Engels Leerkracht in klas met kleurrijke thuistaalsamenstelling: “Hij kan goed Engels!” WIT Goede meertaligheid Standaardtaal ZWART Slechte meertaligheid Tussentaal

Leerlingen aan het woord “Turks spreken is om stout te doen, want da mag nie. ” “Ik hoop altijd dat mijn mama weer geen Turks spreekt aan de poort. ” “Ze denken dat we alleen over domme dingen in het Turks kunnen praten. In hun ogen is Turks een vieze taal. ” “Andere talen, zijn dat dan ook de vieze talen? ” “Dat is het meest gênant, als de juf uiteindelijk zegt: ‘Kom, zeg het nu maar in het Turks. ’ Dan zijt ge echt dom. ” “Als Feyza dat stiekem in het Turks zegt, snap ik het soms. ”

Argumenten van leerkrachten Ouders willen dat zelf niet! De thuistaal van de leerlingen zelf is arm. Gebruik van de thuistaal vormt kliekjesvorming in de hand. Ik verlies controle over wat er gebeurt in de klas. Tijd om Nederlands te leren is sowieso beperkt. Ik heb tientallen thuistalen in mijn klas.

Waar of niet waar? 1. Tweetaligheid leidt tot achterstand in het denken en in talenkennis. 2. Tweetaligen zijn nooit in staat om één taal goed te beheersen. 3. Het leren van andere talen gaat ten koste van het Nederlands. 4. Een kind kan altijd een tweede taal leren. 5. Een kind moet één taal goed beheersen voor het een tweede taal kan leren.

Waar of niet waar? 1. Tweetaligheid leidt tot achterstand in het denken en in talenkennis. 2. Tweetaligen zijn nooit in staat om één taal goed te beheersen. 3. Het leren van andere talen gaat ten koste van het Nederlands. 4. Een kind kan altijd een tweede taal leren. 5. Een kind moet één taal goed beheersen voor het een tweede taal kan leren. d n n e A a t s r e v s i m s l e a h t a y m M e ll

Meertaligheid: voordelen Cognitieve flexibiliteit en overdraagbare vaardigheden Betere resultaten in alle vakken. Minder grote kans op Alzheimer. • Onderzoek: Tweetaligheid vertraagt veroudering van het brein! • Onderzoek: Switchen tussen talen lijkt belangrijk Mensen die actief tweetalig zijn, krijgen de ziekte van Alzheimer met vierenhalf jaar vertraging. Dat blijkt uit onderzoek in twee Vlaamse universitaire ziekenhuizen. De Standaard 26 november 2014

Meertaligheid: voordelen

Meertaligheid: voordelen Cognitieve flexibiliteit en overdraagbare vaardigheden Betere resultaten in alle vakken. Minder grote kans op Alzheimer. Sociale vaardigheden Groter inzicht in communicatiesituatie. Verschil ik-jij; beter aansluiten op inhoud van gesprek. Internationaal verkeer, arbeidsmarkt Vooral ‘grote talen’: Turks, Arabisch, Chinees, Hindi/Urdu, . . .

Talige voordelen Tweetalige kinderen hebben een beter inzicht in hoe talen in elkaar zitten. bijvoorbeeld wanneer het gaat om de willekeurige relatie tussen woord en betekenis. Kinderen die zowel het woord bird als het woord vogel kennen voor een dier dat vliegt, zijn zich eerder bewust van de willekeurige woord-betekenis relatie. Bijvoorbeeld bij de verwerving van het grammaticaal geslacht omdat het dialect een duidelijker onderscheid maakt tussen vrouwelijk en mannelijk, bijvoorbeeld op basis van het onbepaalde lidwoord 'een': ne man en een vrouw. Op het moment dat zij een andere taal leren, zijn ze daar gevoeliger voor dan eentalige kinderen.

Talige identiteit 'verbeeld': Elaine Zuid-Afrikaanse Elaine (14 jaar): Hoofd: 'bee-bee' – taal van rapmuziek Volgt onderwijs in het Engels. Praat vooral Engels met haar ouders, broers en zussen; Afrikaans met haar grootouders en sommige vrienden. Romp: 'Afrikaans' ‘[Brown] becaues it is a very nies color and i love it and i am broun. Becaues God made me broun and i am bles of it’. Benen: Isizulu – taal van haar stiefvader. Een extra Zuid-Afrikaanse taal helpt haar bij het vinden van een job Armen en handen: Engels. Het instrument om haar huiswerk en andere schooltaken te maken.

Een Vlaams voorbeeld

Talige identiteit "To reject a child's language in the school is to reject the child. When the message, implicit or explicit, communicated to children in the school is 'Leave your language and culture at the school-house door', children also leave a central part of who they are - their identities at the school-house door. When they feel this rejection, they are much less likely to participate actively and confidently in classroom instruction" (Jim Cummins, 2001: 19).

Identiteit, eigenwaarde en respect De houding van opvoeders, leerkrachten, maatschappij tegenover de thuistaal blijkt een invloed te hebben op de eigenwaarde en de identiteit (en daardoor op leren en op integratie). Jongeren zijn erg gevoelig voor de mate waarin ze zich aanvaard voelen op school. Respect voor hun thuiscultuur, thuistaal en socio-culturele eigenheid (‘identiteit’) vinden ze van cruciaal belang, en heeft een grote invloed op hun eigen houding tegenover de school (Unicef-rapport, 2013).

Meertaligheid = normaalste zaak van de wereld De meeste (en steeds meer) mensen groeien op in een meertalige omgeving (demografisch feit). Iedere taalgebruiker beschikt over een (zeer gevarieerd) taalrepertoire. Elk repertoire is biografisch en bestaat uit een unieke mozaiek van (delen van) taalvariëteiten en talen. Hoe complexer de samenleving en het individuele traject van personen, hoe complexer de taalrepertoires, alsook de inzet van deze repertoires. (naar Jan Blommaert, 2012)

Taalrepertoires Uitgebreid repertoire en de instrumenten om dat repertoire te vertolken Elk individu heeft een meertalig repertoire dat bestaat uit verschillende talen of taalvariëteiten die hij of zij op verschillende manieren ontwikkeld heeft (thuis, op school, verworven of geleerd) en waarin ze verschillende vaardigheden heeft ontwikkeld (luisteren, spreken, gespreksvaardigheid, lezen, schrijven, . . . ) tot op verschillende niveaus (Beacco, 2005).

2 Meertaligheid op school en in de klas Tweetalig, meertalig onderwijs Talenrijkdom op school Veeltalig functioneel leren Taalsensibilisering Talenbeleid

Positieve effecten tweetalig onderwijs “When students are given the opportunity to develop academically and cognitively through both their primary language and a second language, this accelerates their learning. But when students are denied use of their primary language in school, they lose several years of cognitive and academic growth while focussing on acquiring the second language, and we find that very few can make up the lost time …” (Thomas & Collier, 2000: 32)

Onderzoek naar rol van thuistaal Tweetalig onderwijs: geen negatief effect op de ontwikkeling van de T 2 (= Nederlands)! Hoe langer het tweetalig onderwijs volgehouden wordt, hoe positiever de resultaten voor alle betrokken talen.

Effecten thuistaalonderzoek Gent Geen negatief effect op de ontwikkeling van het Nederlands. Positief effect op het zelfvertrouwen van de kinderen. Een positieve evolutie op vlak van overtuigingen van leerkrachten Een positieve evolutie in omgaan met meertaligheid op school en in de klas.

Gebruik van thuistaal: evolutie in kleuterklas & lagere school 2008 - 2012 Functioneel gebruik T 1 Teacher introduces classroom activities in the home language: • With the help of parents (as experts): e. g. telling stories • With the help of pupils (as experts): e. g. making an own classroom dictionary • With the help of internet: e. g. text on topic of the lesson Teacher stimulates pupils to use home language during peer work: • In group work • To support one another M A X Teacher responds to what pupils express in their home language: • Teacher builds on experience and knowledge expressed in pupils’ home languages • E. g. Teacher asks pupils about the strategies they use in problem-solving in their home language Teacher encourages pupils to use home language on isolated moments: • E. g. ‘Let’s count in Turkish’ ‘Let’s sing in another language’, ‘Hox do you say X in your language? ’ Teacher tolerates use of home language: • Home language is allowed for well-being: children should express themselves in their own language • Home language is allowed if needed: e. g. to explain something to a weaker classmate Teacher ignores home language: • Explicit remarks to forbid home languages are absent • Home languages are tolerated, especially on informal moments Onderdrukking T 1 M I N Teacher opposes use of home language: • Teacher intervenes when hearing home languages: ‘Only Dutch in the classroom!’, ‘Do I hear Slovak again? ’ • Teacher composes linguistically heterogeneous groups to prevent interaction in home language 24

Inzetten van de thuistaal in de klas en op school De thuistaal als brug/steiger voor leren Kennis/vaardigheden in eigen taal (T 1) als opstap naar verwerving kennis/vaardigheden in andere taal (T 2) Momenten van ondersteuning/uitleg/interactie in T 1 tijdens T 2 -onderwijs (ondersteuning door leerkracht of leerling) Videofragment: wat heb je gegeten? Thuistaal als socio-emotionele factor. Positief omgaan met thuistaal op school bevordert: welbevinden en betrokkenheid; Identiteitsontwikkeling; de kans dat emotionele kloof tussen thuis-school verkleint. Tolereren/stimuleren van thuistaalgebruik op speelplaats, in de klas, tijdens groepswerk, spel.

Talenrijkdom op school benutten

Talenrijkdom op school benutten Laat kinderen spelen op de speelplaats in de taal die voor hen het meest vanzelfsprekend is. Bespreek met de (oudere) kinderen in de klas wat ze aan deze situatie leuk en/of lastig vinden. Maak indien nodig afspraken: bv. ‘Je toont respect voor wie jouw taal niet spreekt en schakelt over op het Nederlands wanneer een ander je niet begrijpt’. Breng de thuiscontext van de kinderen binnen in de klas door middel van bv. een familiemuur: laat de kinderen een foto meebrengen van hun familie en voorzie een plek in het klaslokaal om ze op te hangen, bv. in de kring of de leeshoek. Spreek de kinderen hierover aan en toon interesse voor de taal die ze gebruiken met hun familieleden (Wie zijn deze mensen? Hoe heten ze? Hoe spreek je hen aan? Welke talen spreek je met je (groot)ouders, je oom of tante? Je broer of zus? . . ).

Talenrijkdom op school benutten Laat de kinderen boeken, CD’s, liedjes, kranten of tijdschriften meebrengen van thuis of haal meertalige materialen uit de openbare bibliotheek en geef ze een plaats in een keuzehoek van de klas. Reageer niet meteen negatief wanneer een leerling spontaan iets vraagt of zegt in de thuistaal. Speel in op wat de leerling aan het doen is of probeer door middel van vragen te achterhalen wat hij duidelijk wil maken. Geef niet te snel op, vraag door. Als dat niet lukt, kan je een taalgenoot inschakelen om hulp te bieden. Vraag de kinderen hoe iets wordt gezegd of geschreven in hun thuistaal wanneer je dit relevant acht in het kader van een activiteit of het welbevinden van de leerlingen. Maak eventueel een ‘spiekbriefje’ met woorden die je van pas kunnen komen (bv. troostwoorden bij kleuters).