Mavzu Ilk ospirinlik davrining psixologik xususiyatlari Oqituvchi Xalmuratova

Mavzu: Ilk o’spirinlik davrining psixologik xususiyatlari O’qituvchi: Xalmuratova D. A.

l Ilk o’spirinlik davrining psixologik xususiyatlari l Reja: 1. Ilk o‘spirinlik davrining psixik xususiyatlari. l l l 2. Xorijiy psixologiyada ilk o‘spirinlik haqida nazariyalar. 3. Ilk o‘spirinlik davrida intellektual va emotsional rivojlanish. 4. Ilk o‘spirinlik davrida do‘stlashish muammosi. 5. Ilk o‘spirinlik davrida o‘z-o‘zini anglashning rivojlanishi. 6. Ilk o‘spirinlik davrida o‘quv kasbiy faoliyatning etakchi faoliyatga aylanishi va kasb tanlash muammosi. l 7. Ilk o‘spirinlik davrida kasbga yo‘naltirishning psixologik muammolari.

l Ilk o‘spirinlik Yoshidagi bolalar bu 15 Yoshdan 17 -18 Yoshgacha bo‘lgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o‘quvchilaridir. O‘spirinlik – bu odamning fuqaro sifatida shakllanishi, uning ijtimoiy jihatdan etilishi, o‘z taqdirini o‘zi hal qilishi, ijtimoiy hayotga faol ishtirok etishi davri, fuqaro va vatanparvarning ma’naviy sifatlari tarkib topadigan davrdir. Faol ijtimoiy hayot, o‘qishning yangi xarakteri (mustaqil bilim olish) yigit va qizlarda dunyoqarashning shakllanishiga, ularda mustaqillik va burch hissining tarkib topishiga, bilimning turli sohalarida ularning ijodiy qobiliyatini avj oldirishga katta ta’sir ko‘rsatadi.

l. O’spirinlik ontogenetik taraqqiyotning muhim davri hisoblanib, u turli yo’nalish mualliflari talqinida turlicha yoritiladi. l. Biogenetik nazariyada asosiy e`tibor biologik taraqqiyotga qaratilgan bo’lib, o’spirinlik davri eng avvalo organizmning jismonan o’sishi bilan belgilanadi.

Psixoanalitik nazariyada (Z. Freyd, A. Freyd) esa o’spirinlik davrida psixoseksual taraqqiyot muayyan bosqichga etib libidoning instinktiv energiyasi menning himoya mexanizmlari bilan kompensatsiyalashadi deb hisoblanadi. “U” va “Men” orasidagi qarama-qarshi kurash ulg`ayish va nizoli vaziyatlarning ortishida kuzatiladi, natijada “U” va “Men” orasida yangicha uyg`unlik namoyon bo’ladi.

l. Psixoanalizga qarshi E. SHpranger o’spirinlik davrida individning madaniy o’sishi kuzatiladi, deb hisoblagan. E. Eriksonning psixosotsial nazariyasida esa o’smir va o’spirinlik davrida asosiy e`tibor identifikatsiyaga erishishga, ko’pgina tanlovlar orasidan o’zi uchun yangi obraz yarata olishiga qaratilishi darkor deb hisoblaydi.

Ijtimoiy nazariyaga ko’ra, o’spirinlik davri ijtimoiylashuvning muhim bosqichi hisoblanib, jamiyat tomonidan ma`qullangan me`yorlarni o’zlashtirilishi tushuniladi.

Psixologik nazariyada esa o’sayotgan individning ichki olami va o’zini o’zi anglashi bilan tavsiflanuvchi sub`ektiv tomon va uning ulg`ayishdagi o’rniga asosiy e`tibor beriladi.

l. R. Xavigxerst ulg`ayishi davridagi taraqqiyot vazifalarini quyidagicha tasniflaydi: -o’z tashqi ko’rinishini qabul qilish, shaxsiy tana tuzilishini anglash va undan samarali foydalanish malakasini shakllanish; (mehnat, sport va b) -erkaklik yoki ayollik rollarini o’zlashtirish; -ikki xil jins vakillaridan bo’lgan tengdoshlari bilan yangi va uyg`un munosabatlarni o’rnatish;

lota-onadan emotsional mustaqillikka erishish; l-kasbiy kareraga tayyorlash va ta`lim olish; l-oilaviy hayotga tayyorlash; l-ijtimoiy mas`uliyatli xulq-atvorni, faol fuqarolik hissini shakllanishi; l-ichki qadriyatlar tizimini qurish va ahloqiy o’zini o’zi anglash.

l. Rossiyalik psixologlar tomonidan o’spirinlik davri bu lmustaqillikka, l o’zini o’zi anglashga o’tish, lpsixologik g`oyaviy va fuqarolik hissini kamol topish, l dunyoqarashning shakllanishi, l ahloqiy o’zini o’zi anglash davri

l L. I. Bojovichning fikricha, o’smir kelajakka bugunning ko’zi bilan boqsa o’spirin bugunga kelajak ko’zlari bilan boqadi. O’spirinlik davrida vaqt gorizontlari kengayadi-kelajak muhim voqelikka aylanadi. SHaxs yo’nalganligi o’spirinning kelajak haqidagi tasavvurlari bilan bog`liq ravishda o’zgaradi. Kelajakka yo’nalganlik, hayot rejalarini tuzish-o’spirin hayotining “affektiv markazidir”.

l. D. B. Elkonin va A. N. Leontevlarning psixologik davrlashtirishlarida o’spirinlik davridagi etakchi faoliyat sifatida o’quv kasbiy faoliyat ko’rsatilgan. l. D. I. Feldshteynning fikricha, o’spirinlik davridagi taraqqiyotni ushbu davrdagi etakchi faoliyat mehnat va o’qish belgilaydi.

l. Ilk o’spirinlik davrining psixologik xususiyatlari l bu jismoniy jihatdan voyaga etishi, l maktabni bitirgandan keyin mustaqil hayot kechirish, lishlab chiqarishda mehnat qilishi l va oliy o’quv yurtida o’qishi uchun etarli bo’ladigan g`oyaviy va ma`naviy etuklik darajasiga erishishi l

l. Bu davrning eng muhim ko’rsatkichlaridan biri l fuqarolik pasportini olishi, l saylash va saylanish huquqini qo’lga kiritilishi l fuqaro sifatida etukligi ko’rsatkichidir

l Hayotiy reja -shaxsning o’zligini anglash sohasini butunligicha qamrab oluvchi keng tushunchadir l L. S. Vigotskiy hayotiy rejalarni shaxsning o’z ichki olamini boshqara olishini va “maqsadli” boshqarish tamoyili bilan bog`liq harakatlar tizimini ko’rsatib beruvchi mezon sifatida tushuntirib bergan. Jamiyatdagi o’z mavqeini aniqlash anglash, va kelajak rejalarini tuzish o’spirinlik davri uchun xos bo’lgan psixologik yangi qirralardandir.

l. G`arb psixologlari tomonidan o’zini o’zi anglash, aniqlash jarayoni identifikatsiyaning rivojlanish jarayoni sifatida talqin etiladi. E. Erikson shaxs identifikatsiyasini izlashni ulg`ayish davrining markaziy muammosi sifatida ko’rib chiqadi.

l Identifikatsiya shaxsning o’zini o’zi anglash tahlil qilishi bo’lib, u uzluksiz ravishda quyidagi savollarga javob izlashga urinadi: “Men qandayman? Men qanday bo’lishni istar edim? ” Men haqimda nima deb uylashyapti? ” ulg`ayish davrida jismoniy va psixologik transformatsiya hamda yangi ijtimoiy kutuvlar ta`sirida identifikatsiyaning yangi qirralarini ochilishiga qarshi bo’lmagan oilaviy gender va kasbiy rollar bilan bog`liq bo’lgan xususiyatlarni birlashtirishi, ziddiyatlardan qochishi, o’ziga bergan bahosi bilan o’zgalarning bahosini muvofiqlashtirishi zarur.

l Eriksoning fikricha, identifikatsiya inqirozi qator qarama-qarshiliklardan iborat: l -vaqtinchalik obro’ yoki vaqtga nisbatan juda sezgirlik; l -o’ziga ishonch yoki tortinchoqlik; l -turli rollarni sinab ko’rish yoki birgina rollar bilan cheklanib qolish; l -o’quvchilik yoki mehnatdan qochish; l -jisniy seksual etilishi yoki biseksual yo’nalganlik; l -liderlar ijrochi munosabati yoki obruning noaniqligi; l -diniy e`tiqod yoki qadriyatlar tizimining chalkashligi.

l Indentifikatsiya jarayonini to’laqonli anglab etilmaganligi o’spirin shaxsida bir qator qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi: l -vaqt diffuziyasi ikki xil ko’rinishida namoyon bo’luvchi vaqtni idrok etishning buzilishi: juda tez o’tishi; vaqt tanqisligi yoki vaqtning haddan ziyod sekin o’tishi; vaqtning zerikarli va foydasiz o’tishi; l -ishdagi muvaffaqiyatsizlik-mehnatga layoqatlilik qobiliyatini buzilishi, foydasiz ishlar bilan band bo’lish, aka-singillarini xushlmaslik, o’qishga layoqatsizlik; l -salbiy identifikatsiya eng avvalo yo’nalganligida ijtimoiy rollari va qadriyatlar tizimida namoyon bo’ladi.

E’tiboringiz uchun tashakkur!!!