KRKESA DHE OFERTA As Mic Ukaj KRKESA Krkesa

KËRKESA DHE OFERTA As. Mic Ukaj

KËRKESA Kërkesa përfaqëson sasitë e një produkti që blerësit janë njëkohësisht të gatshëm dhe në gjendje të blejnë me çmime të ndryshme të mundshme gjatë një periudhe të dhënë kohe (ditë, javë, muaj, etj). Kërkesa përfaqëson një seri kombinimesh të çmimit dhe sasisë. Ndërsa termi sasi e kërkuar përfaqëson sasinë që konsumatorët do të blejnë me një çmim të caktuar gjatë një periudhe të dhënë kohe.

Kërkesa për grurë Situata Nivelet e kërkesës për grurë (1) Çmimi (00/€/kv) (2) Sasia e kërkuar (000/kv/muaj) A 5 9 B 4 10 C 3 12 D 2 15 E 1 20

Kurba e kërkesës P A 5 4 3 2 1 B 5 C D 9, 10 12 15 D` E 20 D D`` Q

Ndryshimi në kërkesë dhe në sasinë e kërkuar ► I pari nënkupton një zhvendosje të kurbës së kërkesës, ► ndërsa i dyti ndryshimin në sasinë e kërkuar kur ndryshon vetëm çmimi i produktit. ► Në qoftë se blerësit blejnë më shumë vetëm sepse ulet çmimi , atëherë kemi një rritje të sasisë së kërkuar. ► Por në qoftë se blerësit blejnë më shumë për çdo çmim të mundshëm, atëhere kemi një rritje në kërkesë.

Faktorë që ndikojnë te kërkesa(në zhvendosjen e saj ) janë: ► të ardhurat e konsumatorëve, ► çmimet e mallrave të lidhur (zëvendësues dhe plotësues) ► pritjet e konsumatorëve lidhur me të ardhurat, çmimet ► numri i konsumatorëve ► shijet dhe preferencat e konsumatorëve

Të ardhurat e konsumatorëve Duke u bazuar në lidhjen që ekziston midis ndryshimit të të ardhurave dhe kërkesës për një të mirë, në Ekonomiks njihen dy lloje të mirash ► Të mira normale - janë ato të mira për të cilat kërkesa ► Të mira inferiore - janë ato të mira për të cilat kërkesa ndryshon në të njëjtin drejtim me ndryshimin e të ardhurave. D. m. th një rritje e të ardhurave rrit kërkesën, dhe e kundërta. ndryshon në drejtim të kundërt me ndryshimin e të ardhurave. Mallrat me cilësi më të ulët janë të mira inferiore.

Oferta përfaqëson sasitë e një produkti që shitësit janë të gatshëm dhe në gjendje të ofrojnë për shitje me çmime të ndryshme gjatë një periudhe të caktuar kohe, kur faktorët e tjerë nuk ndryshojnë. Oferta paraqet një lidhje pozitive në mes çmimit dhe sasisë së mallit të ofruar. Kjo lidhje në mes sasisë së ofruar dhe çmimit shprehet nga ligji i ofertës, sipas të cilit, shitësit do të ofrojnë një sasi më të madhe të produktit për shitje kur çmimet rriten dhe e kundërta.

Tabela 2. 2: Oferta e grurit Situata Nivelet e ofertës për grurë Çmimet e mundshme (00/€/kv) Sasia e ofruar nga shitësit (000/kv/muaj) A 5 15 B 4 14 C 3 12 D 2 7 E 1 0

Figura 2. 1: Kurba e ofertës P S A 5 B 4 C 3 2 1 S` D E 5 10 15 20 Q

Dallimin në mes ndryshimit në sasin e ofruar dhe ndryshimit në ofertë. Ndryshimi në sasinë e ofruar pasqyrohet në ndryshimin e kombinimit sasi – çmim në të njëjten kurbë oferte. ► Ndërkaq, ndryshimi i ofertës pasqyrohet nëprmjet zhvendosjes së kurbës së ofertës. ► ► Si përfundim mund të theksojmë se nëse shitësit ofrojnë më shumë për shkak të rritjes së çmimit të produktit, themi se kemi një rritje në sasinë e ofruar dhe kemi levizje përgjatë kurbës së ofertës. ► Ndërsa në qoftë se shitësit ofrojnë më shumë për çdo çmim të mundshëm, themi se kemi një rritje në ofertë, për rrjedhojë kemi zhvendosjen e kurbës së ofertës.

Faktorët që ndikojnë tek oferta (në zhvendosjen e saj) janë: ► Çmimet e fakorëve të prodhimit (burimeve), ► Teknologjia, ► Çmimet e mallrave të lidhura, ► Pritjet e ofruesve, ► Numri i ofruesve.

III. EKKUILIBRI I TREGUT ► Ekuilibri i tregut paraqet një gjendje të tillë, në të cilën si blerësit ashtu edhe shitësit nuk kanë nevojë ta ndryshojnë sjelljen e tyre. ► Në kushtet e ekuilibrit nuk ka as ofertë dhe as kërkesë të tepërt. ► Sasia e ofruar dhe ajo e kërkuar janë të barabarta. ► Pra, ekuilibri i tregut arrihet atëherë kur oferta është e barabart me kërkesën.

Ekuilibri i tregut Situata Nivelet e kërkesës dhe ofertës së grurit Çmimet e mundshme (00/€/kv) Sasia e kërkuar (000 kv) Sasia e ofruar (000/kv/muaj) Ndikimi mbi çmimin (1) (2) (3) (4) A 5 9 15 Ulje B 4 10 14 Ulje C 3 12 12 - D 2 15 7 Ngritje E 1 20 0 Ngritje

Ekuilibri i tregut P S Tepricë 5 4 E 3 2 D Mungesë 1 5 10 15 20 Q

Ekuilibrit i përgjigjet një çmim që quhet çmim i ekuilibrit. ► Çmimi i ekuilibrit përfaqëson çmimin, për të cilin sasia e ofruar dhe ajo e kërkuar janë të barabarta. ► Për nivele çmimesh më të ulëta se çmimi i ekuilibrit sasia e kërkuar e tejkalon sasinë e ofruar duke krijuar mungesë e cila bën presion për rritjen e çmimit derisa të arrihet çmimi i ekuilibrit dhe të eliminohet kjo mungesë.

► Për nivele çmimesh më të larta se çmimi i ekuilibrit sasia e ofruar e tejkalon sasinë e kërkuar duke krijuar tepricë e cila bën presion për uljen e çmimit derisa te arrihet çmimi i ekuilibrit.

► Është e kuptueshme që ndryshimi i faktorëve që ndikojnë te kërkesa apo oferta do të pasqyrohej në ndryshimin e sasisë dhe çmimit të ekuilibrit në tregun e një të mire apo shërbimi. ► Këtë mund ta shohim përmes paraqitjeve grafike në vijim:

Zhvendosja e ofertës P S` S E` Zhvendosja e kërkesës P S S`` E` E E E`` D D`` D Q Q D`

► Në realitetin ekonomik janë të zakonshme situata më të ndërlikuara se ato të paraqitura më lartë, ku ndryshimet mund të jenë të njëkohshme dhe në drejtime të njëjta apo të kundërta si për kërkesën ashtu edhe për ofertën. ►I analizojmë të gjitha rastet e mundshme të zhvendosjes së njëkohshme të kërkesës dhe ofertës, duke u bazuar në Tabelën 2. 4 dhe në figurën 2. 6. Sqarojmë fillimisht se çka shprehin pozicionet e tabelave 2. 4:

Zhvendosja e njëkohshme e kurbave P S p` p* p`` P S` E` E p`` E`` D A) q* q` q`` S`` D` D`` Q p* p` B) E`` S` S E E` D D`` q`q`` * D` q Q

► Nga analiza e deritanishme del se burimet e pamjaftueshme të të mirave racionohen midis përdoruesve të tyre dhe kjo bëhet përmes mekanizmit të tregut. ► Pra është pikërisht mekanizmi i tregut ai që koordinon vendimet e shitësve dhe blerësve të pavarur, duke u dhënë përgjigjie tre pyetjeve bazë:

► Për kë të prodhohen të mirat, vendoset pjesërisht nga aftësia për të paguar. ► Çfar të prodhohet, zgjidhet pjesërisht në mënyrë të ngjashme. Rritja e çmimit të një të mire shërben si shkak për një ofertë më të madhe. ► Si të prodhohet, zgjidhet pjesërisht në mënyrë të ngjashme, sepse një çmim i lartë i të mirës bën që prodhuesit të sigurojnë teknologji sa më të përparuar dhe kushte sa më efiçiente.

III. DISEKUILIBRI ► Disekuilibri paraqet atë gjendje tregu në të cilën sasia e kërkuar nuk është e barabartë me sasinë e ofruar. ► Me analizën e disekuilibrit merret teoria e kërkimit.

► Në themel të kësaj teorie qëndron informacioni jo i plotë, pra paaftësia e agjentëve ekonomik për të parashikuar saktë prodhimin e të mirave nga njëra anë dhe kërkesën për këto të mira nga ana tjetër. ► Pra teoria e kërkimit paraqet nevojën e subjekteve ekonomike që të kërkojnë dhe të perfeksionojnë parashikimet për çmimet dhe sasitë për të cilat tregu shkon në ekuilibër.

► Në kohëzgjatjen e disekuilibrit ndikojnë specifikat e tregut. ► Në tregjet plotësisht konkurrencialë ekuilibri arrihet shumë shpejt. ► Në strukturat tregtare të konkurrencës jo të plotë rivendosja e ekuilibrit është shumë më e vështirë. ► Mirëpo në zgjatjen e disekuilibrit, krahas informacionit jo të plotë, ndikojnë edhe rrethana të tilla, si: (1) imponimi nga qeveria; (2) mosrealizimi i planeve të prodhimit; (3) gjendjet e një ekuilibri të paqëndrueshëm.

Ndikimi i një takse në mekanizmin konkurrencial P S` S E` E D 5 10 q` q* 15 20 Q

► Lind pyetja kush e paguan taksën? Pjesërisht e paguan prodhuesi, pasi ai në vend të 300€ kv që merrte më parë, pas vendosjes së taksës do të marrë 365 -100=265€ për kv. ► Pra, prodhuesi paguan 35€/kv. Ndërsa konsumatorët, në vend të 300€ që paguanin më parë për një kv grurë tani duhet të paguajnë 365€. ► Pra, ata paguajnë 65€/kv taksë. Si përfundim 2/3 e taksës e paguajnë konsumatorët dhe 1/3 prodhuesit.

Çmimet tavan dhe çmimet dysheme ► Çmimi tavan është çmim më i ulët se çmimi i tregut të cilin e cakton qeveria dhe nuk mund të rritet nga agjentët ekonomik.

Çmimet tavan P D S 700 E 400 100 B J 10 20 30 40 qera maksimale 55 Numri i banesava (mijë)

Le të shohim tani rastin e çmimeve dysheme ► Çmimi dysheme është çmim më i lartë se çmimi i tregut të cilin e cakton qeveria dhe nuk mund të ulët nga agjentët ekonomik.

Çmimet dysheme Paga orare W S F Paga orare minimale K J E W* D q` q* Numri i punëtorëve

► Rastet e ndërhyrjes së qeverisë në mekanizmin konkurrencial me anën e çmimeve të detyrueshme, e zgjasin situatën e disekuilibrit dhe paralizojnë forcat e tregut.

ZGHEDHJA KONSUMATORE DHE KERKESA I. Zgjedhja racionale dhe vendimet e konsumatorit ► çdo subjekt vendimmarrës ekonomik përballet me pamjaftueshmërinë e burimeve ► Edhe konsumarori si njëri ndër agjentët ekonomik ballafaqohet me pamjaftueshmerin e burimeve (mjeteve monetare)

Ky kufizim monetar varet nga ► te ardhurat personale kurrente, ► kursimet e mëparshme, ► mundësitë për te marr hua etj. ► Ne kuadër te këtij kufizimi konsumatorët do te vendosin se si ti përdorin sa me mirë mundësitë e tyre monetare.

Kur një konsumator do të blejë një produkt shtesë ► Një konsumator racional nuk do te blinte një produkt shtesë ne qoftë se përfitimi shtesë qe ai parashikon te marr prej tij është me i vogël se shpenzimi shtesë për blerjen e tij. ► Meqenëse mundësitë monetare të konsumatorit janë te kufizuara, ai nuk munde te blejë çdo gjë qe i jep kënaqësi apo ato produkte qe i japin kënaqësi me te madhe

II. Dobia marxhinale dhe kërkesa e konsumatorit. termin dobi kuptojmë masën e kënaqësisë qe përfiton konsumatori nga konsumi i një produkti te caktuar. ► Me ► Duke shprehur konceptin e zgjedhjes racionale te konsumatorit ne termat e dobisë munde te themi se:

► Qëllimi i konsumatorit është qe duke shpenzuar te ardhurat e tij te maksimizoje dobinë totale; ► Për te përcaktuar se çfarë do te blejë, konsumatori krahason dobinë marxhinale (MU), ose kënaqësinë shtese qe merr nga konsumi i njësie shtese produkti apo shërbimi, me dobinë margjinale qe do te merrte nga konsumi i mallrave tjerë.

► Zgjedhja konsumatore përcaktohet nga dobia margjinale dhe jo nga dobia totale. ► Konsumatorët kërkojnë te maksimizojnë dobinë totale, por ketë e bëjnë duke e krahasuar dobinë marxhinale me kostot marxhinale.

► Ekziston një prirje qe, kur rritet sasia e konsumit te një te mire, eventualisht ne kushtet kur faktorët tjerë nuk ndryshojnë , dobia marxhinale e njësisë se fundit te konsumuar vjen vazhdimisht duke rënë. ► Kjo prirje njihet ne ekonomi si ligj i dobisë margjinale rënëse.

Dobia totale dhe marxhinale Numri i gotave te limonadës Dobia totale (TU) (njësi dobie) 0 0 1 6 2 11 3 15 4 18 5 20 Dobia marxhinale (MU) (njësi dobie) 6 5 4 3 2

TU (Dobia totale) Dobia totale a) MU (Dobia marxhinale) Sasia e limonadës Dobia marxhinale b) Sasia e limonadës

Numri i gotave te limonadës Dobia marxhinale (ne euro) 1 3 2 2. 5 3 2 4 1. 5 5 1 Çmimi 3 2. 5 2 1. 5 1 1 2 3 4 5 Sasia

► Në përgjithësi, konsumatorët do të vazhdojnë të blejnë deri në momentin që dobia marxhinale (MU) e njësisë së fundit të blerë të barazohet me çmimin e produktit (P), pra MU=P

► Në realitetin e ekonomik konsumatorët ndodhën përballë shumë alternativash dhe zgjedhja racionale kërkon balancimin e përfitimeve shtesë me kostot shtesë të këtyre alternativave të mundshme. ► Supozojmë se konsumatori ka si alternativa dy grupe te produkteve (A) dhe (B), dhe përpjekja e tij është qe te zgjedh një kombinim optimal ndërmjet këtyre dy produkteve A dhe B kur niveli i te ardhurave të konsumatorit është X dhe atij i duhet që këtë shumë ta ndaj midis produkteve A dhe B

► Në qoftë se të dy produktet do të kishin të njëjtin çmim, në përcaktimin e zgjedhjes do të bazoheshim vetëm në dobinë marxhinale. ► Kur njohim çmimin dhe dobinë marxhinale të të dy produkteve krahasojmë përfitimet shtesë (dobinë marxhinale) me kostot shtesë (çmimin)

Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar Njëjtë është situata edhe me produktin B: Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar

► Tejkalimi i përfitimit total (shumes se dobive marxhinale) ndaj kostove totale (sasi e blere x çmim), quhet teprice e konsumatorit. ► Shembull: ► Me çmimin 10 euro për njësi, do te kërkohen 100 njësi, ne njësinë e 100 -te çmimi është i barabarte me dobinë marxhinale. Por çdo njësi para njësisë se 100 -te vlerësohet me shume nga blerësi. Për shembull, njesia e 50 -te vlerësohet me 12 euro, ose 2 euro me shume nga sa paguajnë ne fakt blerësit.

Teprica e konsumatorit Çmimi 14 E 12 10 8 B A D 6 4 2 50 100 150 Sasia

III. Zgjedhja konsumatore dhe ligji i kërkesës ► Sipas te ligjit te kërkesës, kur çmimi i produktit ulet, blerësit do te kërkojnë një sasi me te madhe te tij. Sasia e produkteve qe konsumatori munde te blejë me te ardhurat e tij monetare, ose dobia totale e siguruar nga blerjet e produkteve me këto te ardhura quhet e ardhur reale. ► Rritja e sasisë se produktit te blere, e shkaktuar nga një rritje e te ardhurave reale, quhet efekt i te ardhurave. ► Ndryshimi ne sasinë e blere te produktit, i shkaktuar nga një ndryshim i çmimit relativ, duke mbajtur konstante te ardhurat reale, quhet efekt i zëvendësimit. ►