KLTR YAR DO DR LATFE UTA AKHAN DERS

KÜLTÜR YAR. DOÇ. DR. LATİFE UTAŞ AKHAN

DERS AKIŞI • Kültür Nedir? • Kültürü Oluşturan Faktörler • Kültürün Özellikleri • Kültürel Kavramlar • Sağlıkla İlgili Kültürel Faktörler • Sağlık ve Hastalığı Etkileyen Kültürel Faktörler • Kültürlerarası Hemşirelik • Kronik. Hastalıklarda Kültürel Yaklaşım

KÜLTÜR NEDİR? • Tarihsel ve toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan, • Her türlü değerlerle bunları kullanmada, • Sonraki kuşaklara iletmede kullanılan, • İnsanın doğal ve • Toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların tümü 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 3

KISACA; yaşam biçimi, maddi manevi unsurların bileşimi, yapıp ettiğimiz her şey olarak tanımlanabilir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 4

Kültürü Oluşturan Faktörler 03/06/2021 • Dil • Din ve İnanç • Değerler • Normlar • Simgeler • Tutumlar • Örf ve Adetler • Yasalar • Ahlak Kuralları • Sanat • Tarih Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 5

Kültürün özellikleri • Kültür Öğrenilir: içgüdüsel ya da kalıtımsal değil, her bireyin doğduktan sonraki yaşantısı içinde kazandığı alışkanlıklar, tepki ve eğilimlerdir. Var olmak, hayatta kalmak için öğrenilir. (yemek pişirmeyi öğretmek, tamirat işlerini öğretmek) • Kültür Tarihidir/Süreklidir: Bir kuşaktan diğerine geçer, deden toruna aktarılır. Gelenek- görenek olarak da aktarılır. (sünnet, loğusa şerbeti, hastaya geçmiş olsun demek) • Kültür Toplumsaldır: Toplum tarafından yaratılır, ortaklaşa paylaşılır. • Kültür İdealleştirilmiş Kurallar Sistemidir: bir kültüre ait birey, o kültüre ait olanı hemen tanır. Kurallar ve kuraldışı olan bellidir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 6

• Kültür ihtiyaçları karşılar, doyum sağlar: • Kültür bütünleştirir/ aynı zamanda ayırır: öğeleri uyumlu bir bütünlük oluşturur. Ama aynı zamanda ayırır da. Öğeleri çatışma ve çelişkiye yol açabilir. • Kültür değişir: koşullar değiştikçe kültürel etkiler de değişir. • Kültür soyutlamadır: Toplumsal yapı ve kurumların soyut bir modelidir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 7

Kültürel Kavramlar KÜLTÜRLENME: Sosyal bilimlerdeki sosyalizasyon ya da geniş anlamıyla eğitim. Doğumdan ölüme kadar bireyin, toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi, değiştirilmesi. (hemşirelerin, ebelerin hasta bakımını ya da hastaya yaklaşımı öğrenmeleri) KÜLTÜREL YAYILMA: Belli bir toplumda dıştan içe, içten dışa doğru, maddi ve manevi öğelerin sürekli yayılması. (kola, yoğurt, döner; dispozible enj. ile hasta bakımı) KÜLTÜRLEŞME: Kültürel yayılma süreciyle gelen maddi ve manevi öğelerle, başka kültürden birey ve grupların belli bir kültüre girmesi ve karşılıklı etkileşimleri sonucu, her ikisinin de değişmesi. (erkek hemşirelere karşı şaşkınlık ve önyargının ortadan kalkması) 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 8

• KÜLTÜR ŞOKU: Bir kültürden başka bir kültüre giden bireylerin, yeni kültüre uyum sağlamakta karşılaştıkları güçlükler, sıkıntı ve bunalımlar, gösterdikleri tepkiler. • ZORLA KÜLTÜRLEME: Bir kültüre mensup birey ve grupların, başka bir kültür tarafından zorla değiştirilmesi. • KÜLTÜREL ÖZÜMSEME: bir kültürel sistemin başka bir kültürel sistemi giderek kendine benzetmesi, kültürel egemenliği altına alması. (sağlık ürün ve tekniklerinin merkez üreticiler tarafından dünyanın her yerine pazarlanması, sağlık sisteminin tek tipleştirilmesi) • KÜLTÜR DEĞİŞMESİ- KÜLTÜREL DEĞİŞME: toplumun bütünüyle ya da bazı kurumları değişmesi, değişikliğe uğraması (geleneksel doğumların yerini, sağlık kurumlarında modern doğum tekniklerine bırakması) 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 9

Sağlık Ve Hastalığı Etkileyen Kültürel Faktörler Günümüzde insanın değerleri, tutum ve davranışları ve bilgi birikimi geçmiştekinden farklılaşmıştır. Bilgi toplumunun insanı, yoğun bilgi akışı nedeniyle daha karmaşık ve daha yüksek beklentileri olan, daha eğitimli ve dolayısıyla idare edilmesi daha zor insanlardır. 21. yüzyıl, 1960’lı yıllarda tahmin edilenden daha büyük beklentiler içerisindedir ve sağlık bakımı da buna paralel olarak değişmektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 10

Sağlık ve Kültür: Yıllardır belli kültürel özelliklerini sürdürebilmek için çaba gösteren insanlar bunu sağlık davranışlarına da yansıtmışlardır ve sağlık sorunlarının çözümünü kültürel yaşamlarında aramışlardır. böylece her taş parçası bir deva kapısı, her kuru ot bir ilaç, her doğa olayı bir işaret olarak belleklerde yer almıştır. Hastalık algısı: Toplumsal- kültürel özellikler, sosyal sınıf, etnik yapı, sağlığa ilişkin değerler ve normlar, tutum ve davranışlar ve sağlık hizmeti olanakları gibi özelliklere göre farklılık gösterir. “hasta olma” toplumsal bir süreçtir. Birey ve çevresindekilerin görüşlerinde uyum ve anlaşmaya varıldığında hastalık kabullenilir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 11

Tıbbi ve Kültürel Açıdan Hastalık: Semptomlarla kendini gösteren patolojik anormalliği ifade eder. Toplumsal- kültürel içerikli bir kavram olarak birey açısından hastalık ise; sağlıksızlığın ya da patolojik süreçlerin sonuçlarının, subjektif deneyim içinde bireylerce algılanması, bireyin acı, rahatsızlık duyma durumudur. Kültürel farklılıklar nedeniyle bir sosyokültürel yapıda hastalık olarak görülen anormallikler diğer bir yapılanma içinde sağlıklılık olarak ele alınabilir. Bu noktada sağlık kültürünün nasıl oluştuğunu ve şekillendiğini bilmek önemlidir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 12

Sağlık Kültürü Birey ya da toplumların temel sağlık bilgilerini ve hizmetlerini alma, yorumlama ve anlama ile bu bilgi ve hizmetleri sağlığı koruma ve geliştirme amacıyla kullanabilme kapasitesidir. Her bireyin ya da toplumun hayatı yaşama, kutlama, hayatta mutlu olma, acı çekme ve ölme biçimi ile ilgilidir. Sağlık kültürü; sağlıkla ilgili değerleri kavrama, yaşam biçimlerini geliştirme ve öz değerlendirme yapabilme gibi temel becerilerin geliştirilmesidir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 13

Hastalık ve Kültür Hastalık durumuna verilen bireysel yanıtlar, hastanın hastalığı anlama ve ifade etme biçiminde kültürel farklılıklar devreye girmektedir. Bu süreçte kültürel öncelikler önem kazanır: 1. Hastanın tanıyı kabullenmesi konusunda aldığı her türlü destek, 2. Aynı türden hastalığa yakalanmış çevresinden kişilerin dayanışmacı ilişkileri 3. Belli bir yaştan sonra ve üstelik kronik bir hastalığa yaşama devam kararı ya da teslim oluş. Özellikle kanser, AİDS, şizofreni gibi tıbbi sağaltıcı gücün sınırlı olabildiği hastalıklarda hem hastalığın kendisi hem de hastalıkların toplumsal anlamları bu hastalıklara paralel gelişebilecek damgalanma, yalnızlaşma gibi sorunlarla da mücadeleyi gerektirmektedir 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 14

Bireyin yetiştiği ve yaşadığı sosyo- kültürel değerlerin tanı koyma sürecinde mutlaka değerlendirilmesi gerekir. Örneğin; psikiyatristlerin farklı kültürlerde olan bireylerin davranışlarının “normalden sapma” olarak değerlendirme eğiliminde oldukları; farklı kültürden gelen hastalarla empati yapma zorluğu çektikleri gösterilmiştir. Bazı geleneksel toplumlarda (bizim toplumumuzda da) çocukların büyüklerin yanında düşüncelerini sözel olarak ifade etmeleri desteklenmez. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 15

SAĞLIKLA İLGİLİ KÜLTÜREL FAKTÖRLER 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 16

İLETİŞİM: Farklı Kültürlerde Sözel Olmayan Dilin Kullanımı • Örneğin; Japonya’da toplum içinde duyguların dışa vurumu hoş karşılanmaz. Bu nedenle yüz ifadelerinden ve sözel olmayan iletişim yöntemlerinden tanımlanmaları zordur. • Somatizasyon örneklerine her kültürde rastlanmakla birlikte sunumunun değiştiği, bazı toplumlarda depresyonun birincil sunumu haline geldiği saptanmıştır. Örneğin Urfa civarında kültüre bağlı bir sendrom olarak tanımlanmaya aday belirtiler bütünü olduğu gösterilmiştir. Yakınmanın, sözel olarak ifade edilemediği; bunun yerine bedenin karın bölgesine yönelen bir somatize etme biçimi olduğu görülmüştür. • Türkiye’den yurtdışına göç eden kadınlarda kas, baş ağrıları, göğüs ve nefes darlığı ve boğulma hissi gibi belirtilerle somatizasyon eğiliminin artması, bunun kültürle ilişkisini açıklamaktadır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 17

EKONOMİK VE SINIFSAL DURUM Gelirin toplumda nasıl dağıldığı, zenginlik, yoksulluk, işsizlik gibi konuları kapsar. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 18

NÜFUS POLİTİKALARI Kendi kendine düşük yapma ve bebek öldürme ilgili davranışlar bu inançların sonucudur. Brezilyalı Hint kabinesinde, bir kadının 3 çocuktan fazla doğurmaması, ve bunların aynı cinsten olmaması gerektiğine inanılmakta, eğer üste kız bebek doğmuşsa bunları öldürme gibi tutumlar gelişmekte, bunlar da toplumların nüfus yapısını etkilemektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 19

AİLE ROLLERİ Geleneksel geniş aile yapısında bireylerin sağlık hizmetinden yararlanama ve kendilerinin kullanacağı tıbbi tedaviyi alma durumuna aile büyüğünün karar vermesi. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 20

EVLİLİK ÖRÜNTÜLERİ Boşanma algısı, çok ve tek eşliliğe bakış açısı, akraba evliliklerine bakış açısı gibi başlıkları kapsar. Örneğin akraba evliliklerinin fazla olduğu toplumlarda resesif gen havuzunun oluşma olasılığı daha yüksektir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 21

KONTRASEPTİF KULLANIMI Kontresepsiyon ve çocuk düşürmeyle ilgili kültürel tutumları kapsar. Her ikisinin de tabu olduğu toplumlarda nüfus artışı görülür. Bu durumda anneçocuk ve dolayısıyla da toplum sağlığı olumsuz etkilenebilir. Kondom kullanımındaki farklılıklar da bazı toplumlarda cinsel yolla bulaşan hastalıkların yayılımını etkilemektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 22

BEDEN İMAJINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER Anadolu’da zayıflığın hastalık olarak nitelendirilmesi, metropol kentlerde zayıflığın güzellik ölçüsü olarak değerlendirilmesi, zayıf kalabilmek için sağlığın bozulması. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 23

GÖÇ STATÜSÜ Göç eden kişinin yeni kültürel yapıya dil, giyim, beslenme alışkanlıkları olarak uyum sağlayıp sağlayamadığı gibi. Kendi değerlerini yeni girdikleri toplumsal yapıda sürdüremediklerinde yaşadıkları sağlık sorunlarının neler olduğu bu sorunların bireyi nasıl etkilediği önemlidir. Örneğin Türkiye’den yurtdışına göç edenlerde yabancılık, yalnızlık, boşluk gibi duygular yaşamaları, sosyal izolasyona girmeleri gibi. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 24

IRK VE ETNİK YAPI Irkın genetik özellikleri, yaşanılan yere özgü özellikleri, alışkanlık biçimleri, kültürel faktörler nedeniyle hastalık semptomlarının algılanış biçimleri. Asya göçmenlerinde stresin fazla, uzak doğu toplumlarında stres ifadesinin az olması, zencilerin diğer etnik topluluklara ve beyazlara göre bireysel hastalık ifadelerinin az olması gibi. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 25

Geleneksel kültürlerde ortak bir özellik olarak hastalıklar, doğaüstü nedensellikle açıklanmaktadır. Bunlardan bazıları; • Hastalığı astrolojik bazı etkiler ya da kişinin kaderi ile açıklama, cezalandırma olarak görmesi • Rahatsızlığın kişinin istemli olarak bedeninden ayrılması ile açıklanması • Yakın bir geçmişte ölmüş bir yakını rüyada görmek ya da uğurlu, kutsal sayılan türbe, cami gibi ibadethanelerde uygunsuz bir eylemde bulunmanın Anadolu kültüründe uğursuz sayılması • Hastalığın kötü kalpli, kıskanç bir insanın gizlice yaptığı büyüsel bir takım girişimlerle açıklanması • Baş edilemeyen sağlık sorunlarına karşı akla uygunlaştırıcı nedenler bulmak. Örneğin bebek ölümlerinde “melek oldu” inancı gibi. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 26

Toplumsal örnekler: • Türk halkı sağlık sorunlarına yaklaşırken “geçici davranış kalıpları” geliştirme eğilimindedir. Ciddi sağlık sorunları içinde olan biri hastanede tedavi aldığı sürece kendisine azami özenin gösterilmesi için beklenti içine girmekte; ancak iyileştikten sonra tamamen ortadan kalkmaktadır. İlaçları hekimin söylemesinden ziyade, kullanmayı yarıda kesen ya da daha güvendiği kişilerin gösterdikleri şekilde kullanan bireylerdir. • Cezayir örneği: yerli halktan kimselerin özellikle Fransız kökenli hekimlerin sordukları sorulara yanıt vermedikleri, bunu da belli utangaçlıklara sığınarak yaptıkları belirlenmiş. Bir yandan hekimlerden yardım talep ederlerken diğer yandan sorularına yanıt vermemektedirler. Halk, ülkelerini işgal eden bir güç tarafından tedavi edilmeye karşı duydukları öfke neticesinde böyle davranmaktadırlar. Onların sorularına cevap vermeyerek bilinçaltında bir nevi intikam almaktadırlar. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 27

Kültürlerarası İletişim ve Engeller §Dil §Beden dili §Dokunma §Kişisel mesafe §Hitap §Mizahın uygun kullanılması §Rol ilişkileri §Zaman yönelimi §Aile ve kadın 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 28

Dil • Dil, kültürel kimliği, duygu ve davranışları biçimlendiren temel öğedir. Hemşire ve hastanın kullandığı dilin farklı oluşu, birbirini anlamalarını engelleyen en büyük engeldir. Günümüzde iç ve dış göçler, siyasi sığınma, çalışma nedeniyle hemen her ülkede çok kültürlülük artmış, bu durum sağlık sorunlarıyla birlikte uyum sorunlarını da beraberinde getirmiştir. Bunların başında da dil sorunu gelmektedir. Dil engeli nedeniyle hasta, düşüncelerini, duygu ve gereksinimlerini ifade edemediğinde çaresizlik ve ümitsizlik hissedebilir. Hastanın anlayabilmesi için resim kullanılabilir, hastanın dilinde ağrı, ilaç, uykusuzluk, acıkma, sıcak- soğuk uygulamalar yazılı kartlar kullanılabilir. Hastanın dilinde belli sözcükler öğrenilebilir. Hastanın da hemşirenin dilinde bazı sözcükleri öğrenmesi sağlanabilir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 29

Kullandığımız dil cinsiyetçi mi? • Dilin kullanımında kadınla erkek iletişimi arasında fark olduğunu bildiren çalışmalar vardır. Hartley’e göre; dildeki anlamlar erkekler tarafından oluşturulmakta, ve hükmedici biçimde kullanılmaktadır. Cinsiyet vurgulayan ve kadınla ilgili çalışmalar genellikle olumsuz anlam içermekte ve bu da kadınlara karşı önyargıyı beslemektedir. Dili kullanan kişinin bakış açısı, değerlerini ve niyetini yansıtmaktadır. Aşağıdaki ifade tanınmış Daily Telegraphy gazetesinden alınmıştır: “dün erken saatlerde evine zorla giren 2 adam tarafından, karısına yanında zorla tecavüz edilirken yatağa bağlanan adam kafasından yaralandı”. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 30

Kadının yaşadığı olay çok daha ciddi olduğu halde cinsiyetçi bakış açısıyla, kocanın yaşadığı duygular ve yaralanma üzerinde durulmaktadır. Dilin kullanımındaki cümle yapısı, erkek merkezli yorumun yansımasıdır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 31

Beden dili • Beden dili evrenseldir ancak beden hareketlerinin tümü herkes için aynı anlamı taşımamaktadır. Başkalarının beden dilini incelerken kendi beden dilimizin de hastaya ve başkalarına hangi duyguları ilettiğimizin farkında olmamız gerekecektir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 32

Kişisel mesafe • Her kültür, bireylerin birbirlerine ne kadar yaklaşacakları, hangi mesafede rahat edecekleri konusunda yazılı olamayan standartlar getirmişlerdir. Kişisel alanların sınırları bazı kültürlerde daha dar olabilmektedir. Bu durumda bir kişinin diğerine daha fazla yaklaşması rahatsızlık verebilir. Kişilerarasındaki bu mesafe batı toplumlarında daha uzak, doğu toplumlarında daha dardır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 33

Mizahın kullanılması • Bir kültürde her konuşmada düşünmeden rahat konuşma güven azlığı ya da ciddiyetsizliğin belirtisi olabilirken, bir başkasında, saygı belirtisi olabilmektedir. • etnik ve cinsel konularda espri yapmaya çalışmamak • kişilere sataşmaktan kaçınmak • kendini fazla övmemek, özsaygısını zedeleyecek kadar da küçümsememek • kültürlerin hangi mizahı kabul, hangisini reddettiklerini tanımak ve buna uygun espri yapmak 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 34

Rol ilişkileri Örneğin asyalı danışan, otorite figürü saydıkları hemşirenin kendilerine bilgi vermesini beklerler. Bu, asyalı danışanın çekingen ve pasif olduğunu düşündürebilir. Ancak davranışları kültür tarafından belirlenmiş davranış şekilleridir. İspanyol kökenli danışanlar ise, sağlık personelini otorite figürü olarak görür, saygılı davranır, ancak önerilerine uymazlar. Hemşireye soru sormaz veya danışmanlığına güvenmezler. bizim kültürümüzde de hemşireden beklenti ve bilgisine duyulan güven sınırlıdır. Hemşireye daha çok fizik bakım çerçevesinde gereksinme duyulmaktadır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 35

Aile ve Kadın • Kadınların erkeklerle eşit haklar istemeye cesaretlerinin olmayışı, tümüyle kültürel bir öğretinin yansımasıdır. Bir insan ve birey olabilme mücadelesinde günümüz kadınları ağır şiddete maruz kalmakta hatta yaşamları ellerinden alınabilmektedir. Kadın cinsinin aleyhine olan bu uygulama değişmesi gereken kültürel değerlerdendir. Orta doğu kültüründe hastanelerde kadınlara erkek hemşirelerin bakması istenmez. Bu durumda kurumların düzenleme yapıp bu hastalara kadın hemşirelerin bakması sağlanmalıdır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 36

Ortadoğu, Asya ve İspanyol kültürlerinde; ailedeki en yaşlı erkek en yüksek otoritedir. Hasta, kendisi ile ilgili kararları kendisi alamadığı için hemşire ilk olarak kocayı aramak zorunda kalabilmektedir. Bu kadınların tedavileri boyunca mahremiyetlerinin gözetilmesi ve mutlaka kocalarından ya da ailedeki en yaşlı erkekten onam alınması gerekmektedir. Bu özellikler ile bizim kültürümüzdeki özellikler arasındaki benzerlikler fazladır. Özellikle ülkemizde kırsal bölgelerde bu duruma çok rastlanmaktadır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 37

Kültürlerarası Hemşirelik Hemşirelerin hizmet verdikleri toplumun kültürel yapısını tanıması ve değerlendirmesi, vereceği hemşirelik bakım kalitesinin yükseltilmesinde önemli rol oynayacaktır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 38

Kültürlerarası Hemşireliğin Dört Anahtar Kavramı Vardır: • Hemşirelik bireylere anlamlı, uygun, kültürel değerlere ve yaşam biçimine saygılı, insana yakışır bir hizmet sunmayı amaçlayan kültürlerarası hizmet veren bir meslektir. • Birey kültürel bir varlıktır, kültürel geçmişinden ayrı düşünülemez. • Çevre, birey çevresi ile bir bütündür. Çevre kültürün ayrılmaz bir parçasıdır. • Sağlık kültürden kültüre değişen bir kavramdır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 39

Hemşirelik Bakımında Kültürel Yaklaşım Neleri bilmeliyiz ? • Demografik veriler • Geleneksel sağlık inançları • Sağlığı sürdürme yöntemleri • Sağlığı koruma yöntemleri • Sağlığı yeniden kazandırma yöntemleri-evde yapılan tedaviler • Ziyaretler ve sağlık bakım kaynaklarının kullanımı • Hastalanınca baş vurulan geleneksel şifa verenler • Doğumla ilgili sağlık inanç ve uygulamalar • Çocuk yetiştirmekle ilgili sağlık inanç ve uygulamalar • Ölüm ve ölmek üzere olan bireylere yapılan geleneksel uygulama ve törenler 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 40

Kültürel Bilginin Hemşirelikte Uygulanması • Hasta, fiziksel ve ruhsal gereksinimleri olmaya ve bunları karşılamaya hakkı olan bireydir ve saygı duymak esastır. • Hasta, dini terminoloji kullandığında, bununla neyi anlatmak istediğini açıkça sözelleştirmesine yardımcı olmak gerekir. Bunun için dinlemek ve bireydeki anlamını ortaya çıkarmak gerekir. • İnançlarını uygulaması için kişilere yardımcı olmak iyileşme sürecini hızlandırabilir. • Hastanın güçsüz yönlerine değil, güçlü yönlerine dikkat çekilir. • Hemşire hastaya vaaz vermez, inançlarını değiştirmeye çalışmaz. • Bazı kültürlerde ailenin hastaya refakat etmesi, yanında kalması ruhsal ve duygusal destek sağlar. Refakatçi ve ziyaretçi kısıtlaması hastayı aile desteğinden mahrum bırakır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 41

• Din, yaşam sorunları karşısında hastaya soğukkanlılık ve güç verir. Fakat kimi inanışlar, suçlanma, depresyon, konfüzyon yaratır. • İnançları gereği tıbbi yardım almayan hastalar olduğunda din çalışanları ile işbirliği yapılabilir. Örneğin; Yehova Şahitleri Tarikatı üyeleri kan transfüzyonu yaptırmazlar, Hristiyan Bilimcileri Tarikatı üyeleri damar içi hiçbir sıvı alımı, ilaç alımına izin vermezler. Bu durum etik ikilem yaratabilir. • Hasta yanında dini kitap vb. eşyalar bulundurabilir. • Dini uygulamalar için bir oda ayrılabilir. • Hastanın inançlarından söz etmesini dinleyebiliriz. • Ateist kişi reddedilmemeli, diğer tüm insanlarla aynı saygıyı görme, korkularının, şüphelerinin dinlenmesine ihtiyacı vardır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 42

Kronik Hastalıklarda Kültürel Yaklaşım Bedene karşı yaklaşım kültürlere göre farklılık gösterir. Beden kavramı pek çok kültürde ruhun içine girmek zorunda kaldığı, sınırlı bir bünye olarak tanımlanır. Ve bazı kültürlerde bedene acı çektirilmesi kültürün bir parçasıdır. Bazı kültürlerde ise bunun tam tersi beden kavramı hayat enerjisi ile özdeş ve yüce sayılır. Örneğin, Papua Yeni Gine’de yerlilerin hayat enerjisinin beden sıvılarında saklı olduğuna inanmaları ve dışkı, idrar, tükürük gibi bedensel atıklarını bu enerjinin genç nesillere aktarılması amacıyla çocuklarına sürmeleridir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 43

• Kültürün tüm yönleri hemşirelik uygulamalarında etkilidir. Özellikle sağlık ve hastalık inançları, bakım, çocuk yetiştirme, doğum uygulamaları, beslenme alışkanlıkları, cinsellik, aile yaşamı, yaşlanma ile ilgili inançları, egzersiz, ağrı ve yasa tepki, iletişim biçimi, mahremiyet hemşirelik uygulamalarında yer alan kültür ağırlıklı durumlardır. Zararlı bulunan kültürel davranışlar değiştirilmeye çalışılırken o davranışın yerini dolduracak, kültüre ters gelmeyecek bir davranış seçilmelidir. Bu da bireylerin sağlık uygulamalarının değerlendirilmesi ile başlar. Sağlık bakımına yönelik girişimler, kültürel veriler üzerine temellendirilmedikçe, hedefe ulaşması olanaksızlaşacak ve sunulan bakım eksik olacaktır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 44

Hipertansiyon Gelişmiş ülkelerde alt sınıf sosyoekonomik gruplarda kan basıncı yüksekliği daha sık görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise, üst sosyoekonomik gruplarda kan basıncı yüksekliği daha sık görülmektedir. Hipertansiyon, sanayileşmiş ve yaşam standardı yüksek ülkelerde daha sıktır. DSÖ, HT’nun ilaç dışı yapılması gereken tedavisinde, en önemli düzenlemelerin kilo verme, tuz kısıtlaması, fiziksel aktivitenin arttırılması, beslenme alışkanlıklarında değişiklikler, alkol tüketiminin azaltılması ve sigaranın bırakılması gibi yaşam değişiklikleri olduğunu belirtmektedirler. Türkiye’de hastalıkların hipertansiyon tedavisinde sarımsak, limon suyu, ayran, zeytin yaprağı kullandıkları tespit edilmiştir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 45

İskemik kalp hastalıkları Dünya genelinde ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer almaktadır. Önceleri, üst sınıfta yer alanların sahip olduğu bir hastalıkken günümüzde düşük sosyoekonomik düzeydeki bireylerde daha fazla görünür hale gelmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde ise, yüksek sosyoekonomik düzeydekilerde İKH daha sık görülmektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 46

DM Beslenme olanakları fazla, fiziksel çalışması az olan üst sosyal sınıflarda daha fazla görülmektedir. Ancak gelişmiş ülkelerde bu durum tersine dönmektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 47

Kanser En sık ölüm nedenleri arasında 2. sırada yer almaktadır. Bazı meslek elemanlarında daha çok karşılan kanser türleri vardır. Kansere yakalanma ile sosyal sınıflar arasında ilişki vardır. İngiltere’de meme ve serviks kanserine yakalanmada meme kanserinin 1. sosyal sınıfta en çok, 5. sosyal sınıfta en çok olarak saptanmış, buna karşılık, serviks kanseri 1. sosyal sınıfta en az, 5. sosyal sınıfta en çok olarak saptanmıştır. Zencilerde deri kanserleri ve maling melenom insidansı beyazlara göre çok düşüktür. Kanser, özellikle yaşlı nüfus olarak tanımlanan ve yaşam ümidi 70 yaşın üzerinde olan ülkelerde daha çoktur. Avustralya’da deri kanserinin en çok görülen kanser tipi olmasının nedeni, buradaki halkın tarımla uğraşması, güneşe maruz kalmasıdır. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 48

• Deri kanseri insidansının az olmasını beklediğimiz İngiltere’de deri kanseri olgularının artmasının en önemli nedeni sıcak ülkelere yapılan gezilerle güneş ışınlarına maruz kalmadır. • Serviks kanserinin brezilya kadınlarında görülmesinde Rio karnavalındaki hızlı cinsel yaşam sirkülasyonunun etkili olduğu saptanmıştır. • Müslüman ülkelerde kültür ve dinin getirdiği etkilerle sağlık personelinden çekinme, erkek doktora gitmeme, jinekolojik ve meme muayenesine gitmeme erken tanılamada aksaklıklar olmasına neden olmaktadır. • Sosyoekonomik düzeyi yüksek olan üst sosyal sınıfa dahil kadınlarda meme kanseri görülme oranının arttığı bilinmektedir. Ancak düşük sosyoekonomik düzeyde meme kanserinden ölüm daha yüksektir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 49

• Monogramik yaşamın ağır bastığı, müslüman ülkelerde, yahudilerde ve düzenli dini eğitim yapa n katoliklerde, servix kanseri daha az görülmektedir. Ancak aynı toplumdan ABD’ye göç edenlerin insidansı ABD’ ye yaklaşmaktadır. • Japoya, Kore gibi ülkelerde, mide kanseri sıklığı diğer ülkelere göre daha fazladır. Bu farklılık diyet ve H. Pylori enfeksiyonuna bağlı olarak gelişmektedir. • ABD’de mide kanseri insidansı son 60 yılda düşmeye başlamıştır. Bunun nedeni diyetle ilgili bilinen risk faktörlerinin azaltılmasıdır. Bunların başında; Gıdalar tuzlanarak, tütsülenerek ya da salamura edilerek saklanmasından ziyade, soğutucuların kullanılması gelmektedir. 03/06/2021 Yar. Doç. Dr. Latife Utaş Akhan 50