INTERGENERATIONEE L GEWELD IN CULTUREEL PERSPECTIEF KORTE PEILING

INTERGENERATIONEE L GEWELD IN CULTUREEL PERSPECTIEF

KORTE PEILING VOORAF……………… • Wie van jullie denkt dat er zoiets als intergenerationeel geweld bestaat? • Wie van jullie denkt dat - voor het overgrote deel - mannen gewelddadig zijn en vrouwen slachtoffers? • Wie van jullie denkt dat gewelddadigheid vaker voorkomt in bepaalde culturen?

SOORTEN GEWELD • Er zijn diverse soorten geweldplegers: • Korte lontjes (of zelfs: ‘strijkers’) • Lange lontjes (‘oppotters’) • Instrumenteel geweld • Huiselijk geweld (HG)

HUISELIJK (? ) GEWELD • De term huiselijk geweld (HG) is rechtstreeks vertaald vanuit het Engels/Amerikaanse ‘Domestic Violence’. • ‘Huiselijk’ heeft naast - ‘tot het huis behorend’ - ook de betekenis van ‘gezellig’/’knus’. • Er bestaat echter geen ‘gezellig/knus’ geweld • Beter is om te spreken van ‘geweld in het gezin’, maar de term HG is - helaas - al teveel ingeburgerd…………………. .

PARTNERGEWELD INCIDENTIE • Naar schatting worden jaarlijks minstens 200. 000 personen slachtoffer van huiselijk geweld in Nederland, waarbij er ongeveer 100. 000 tot 110. 000 verdachten zijn (gebaseerd op politiecijfers; Van der Veen & Bogaerts, 2010). • Dit betekent dat zo’n 1, 2% van de volwassen bevolking in 2010 slachtoffer was van huiselijk geweld. • Ter vergelijking, zo’n 5, 5% van de bevolking was in 2010 slachtoffer van enig geweldsdelict (Kalidien, 2016).

STATISTIEKEN • Van alle voorvallen van HG gaat het in meer dan de helft, zo’n 60 à 65%, om geweld tussen partners (Van der Veen & Bogaerts, 2010). • Tot slot wordt geschat dat bijna de helft - zo’n 45% - van alle mannen en vrouwen tussen de 18 en 70 jaar ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld.

SOORTEN PARTNERGEWELD • Partnergeweld bestaat uit drie vormen van geweld: • - fysiek gewelddadig gedrag • - psychisch geweld • - seksueel geweld

VOORBEELDEN VAN LICHAMELIJK GEWELD • Slaan met de handen of vuisten • Schoppen • Voorwerp gooien • Bijten • Slaan met voorwerp • Stompen • Duwen • Verstikken/wurgen • Stevig/hard vastgrijpen • Knijpen • Van de trap duwen • Spugen • Aan haren trekken • Vastbinden • Verwonden met mes/wapen • Branden, bijvoorbeeld met aansteker

VOORBEELDEN VAN PSYCHISCH GEWELD • Partner regels opleggen • Partner dreigen met geweld • Partner verplichten om op bepaalde tijden thuis te zijn • Partner pesten • Partner kleineren/vernederen in het bijzijn van andere mensen • Partner isoleren van de buitenwereld • Partner smsjes/emails/whats. Appjes/etc. sturen om te checken wat hij/zij doet • Aan andere mensen vragen wat je partner deed of waar je partner was • Langs gaan bij je partner als die ergens anders is, op werk, bij vrienden, vereniging • Altijd negatieve opmerkingen maken tegen partner, bijvoorbeeld over uiterlijk, gedrag of persoonlijkheid.

VOORBEELDEN VAN SEKSUEEL GEWELD • Pijn doen tijdens de seks • Dreigen tijdens de seks • Verkrachting • Seks opdringen • Iemand dwingen tot seks met woorden (bijvoorbeeld door te dreigen met geweld, door iemand te bespotten of door dreigen het uit te gaan maken) • Iemand dwingen tot seks met wapens, bijvoorbeeld een mes of een pistool • Iemand dwingen tot seks door vast te binden • Iemand dwingen tot seks met fysieke kracht, bijvoorbeeld door te slaan, schoppen of wurgen.

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • Belangrijke vraag is of er sprake is van intergenerationele overdracht van geweld. • Wetenschappelijk onderzoek hiernaar is meestal retrospectief van aard: er wordt - vanuit een steekproef van nu - in de tijd teruggekeken: waren de vader, de grootvader, de overgrootvader en betovergrootvader van deze huidige gewelddadige man vroeger zelf ook gewelddadig? • Dit is echter moeilijk onderzoekbaar!

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • Wat nodig is, is een prospectieve studie met longitudinale gegevens over het crimineel gedrag van meerdere opeenvolgende generaties over een zeer lange periode. • Maar eerst nog wat theorievorming………………

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • Statische theorieën veronderstellen dat iedereen bepaalde kans heeft om delinquent gedrag te vertonen en dat levensgebeurtenissen en eigen keuzes geen invloed op deze kans hebben. • Hans Eysenck (1977) stelt bijvoorbeeld dat een bepaalde persoonlijkheid met een hoge mate van neuroticisme (i. e. emotionele instabiliteit), extraversie (i. e. naar buiten gerichtheid) en psychoticisme (i. e. impulsiviteit en ‘sensation seeking’), tot crimineel gedrag kan leiden. Die persoonlijkheidskenmerken zijn - evenals het IQ - voor een belangrijk deel genetisch (en dus niet: cultureel/omgeving gebonden) bepaald.

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • Naast deze persoonlijkheidseigenschappen vanuit de statische theorieën zijn er volgens dynamische theorieën echter ook omgevings- en familiefactoren die de kans op crimineel gedrag van een persoon al op jonge leeftijd kunnen verhogen. • Doordat criminelen bijvoorbeeld vaker in slechte buurten wonen en op jonge leeftijd kinderen krijgen, is de kans op delinquent gedrag van hun kinderen groter.

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • De dynamische differentiële associatietheorie gaat er bijvoorbeeld van uit dat delinquent gedrag, net als elk ander gedrag, moet worden aangeleerd. • Kinderen leren in intieme groepen - zoals het gezin - technieken, motieven, waarden en houdingen die nodig zijn om delinquent gedrag te vertonen. • Opgroeien met criminele ouders kan ertoe leiden dat kinderen het criminele gedrag van hun ouders gaan overnemen (op basis van modeling).

INTERGENERATIONELE GEWELDDADIGE OVERDRACHT • Een andere dynamische theorie is de ‘leeftijdsgebonden sociale controletheorie’. Die veronderstelt dat sterke bindingen met familie, school en werk de kans op crimineel gedrag verminderen. • Tijdens de jeugd is sterke positieve binding met ouders en school van belang om de kans op crimineel gedrag te verkleinen, terwijl in de volwassenheid goede banden met een romantische partner en werk (en een huis) van belang zijn (ook bekend als de drie W’s: wijf, werk en woning). • Het mogelijk leereffect van crimineel gedrag is tijdens de jeugd van het kind sterker, omdat sterke bindingen met de ouders dan immers een belangrijke rol spelen. • Dan nu naar onderzoek!

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR INTER-GENERATIONELE OVERDRACHT VAN GEWELD • Nederlands prospectief onderzoek (De Weijer, Bijleveld en Blokland: 2011) naar intergenerationeel geweld omvatte een steekproef van 198 jongens die tussen 1911 en 1914 in een Nederlandse katholieke hervormingsschool waren geplaatst. • Zij zijn gedurende 5 generaties, tot 1986, gevolgd. Dit betreft de Trans-five studie • Het gaat in deze studie enkel om door Justitie geregistreerd gewelddadig gedrag. • Omdat in deze steekproef weinig vrouwen zaten, gaat het in deze studie enkel om mannelijke geweldplegers.

HYPOTHESE 1 • Op basis van eerder genoemde theorieën wordt een sterkere mate van overdracht verwacht voor gewelddadige criminaliteit dan voor niet-gewelddadige criminaliteit (hypothese 1) • Uitleg: gewelddadige motieven, vaardigheden, waarden en houdingen zullen kinderen eerder van gewelddadige dan van niet-gewelddadige ouders leren. • Een kind van een inbreker ziet zijn vader doorgaans niet aan de slag tijdens een inbraak. Kinderen van gewelddadige ouders hebben in de huiselijke kring echter grotere kans om getuige van gewelddadig gedrag te zijn.

TEGENGESTELDE HYPOTHESEN OVER DE TIMING: HYPOTHESEN 2 EN 3 • Vanuit statische theorieën wordt verwacht dat de timing van het ouderlijk geweldsdelict niet van invloed is op de kans dat het kind een geweldsdelict pleegt. De kans op het plegen van gewelddadig gedrag staat immers al op jonge leeftijd vast (hypothese 2). • Vanuit dynamische theorieën wordt verwacht dat de timing van het ouderlijk geweldsdelict wel van invloed is op de kans dat het kind een geweldsdelict pleegt: ouderlijk gewelddadig gedrag na de geboorte van een kind heeft wel invloed op gedrag van het kind, in tegenstelling tot ouderlijk gewelddadig gedrag vóór de geboorte van het kind (hypothese 3).

HYPOTHESE 4 • Op basis van de dynamische leeftijdsgebonden sociale controletheorie wordt verwacht dat ouderlijke geweldsdelicten gedurende de kindertijd/adolescentie (in verband met de hechte binding) een grotere invloed op geweldsdelinquentie van het kind zullen hebben dan ouderlijke geweldsdelicten tijdens de volwassenheid van het kind (hypothese 4).

RESULTATEN • Uit de resultaten blijkt dat er geen significante overdracht van geweldsdelinquentie tussen grootvaders en kleinzoons is; intergenerationele overdracht verloopt voornamelijk van vaders op zoons. • Zoals verwacht, hebben mannen met gewelddadige vaders daarbij een grotere kans om een gewelddadig delict te gaan plegen dan mannen zonder gewelddadige vaders (Hypothese 1 wordt bevestigd).

RESULTATEN • De timing van een geweldsdelict van de vader na de geboorte van diens zoon heeft wel een significante invloed op de kans dat de zoon geweldsdelicten pleegt, terwijl dit niet het geval is wanneer een vader geweldsdelicten voor de geboorte van zijn zoon heeft gepleegd (hypothese twee wordt verworpen; hypothese drie wordt bevestigd). • Tot slot, vanuit de leeftijdsgebonden sociale controletheorie vergroten gewelds-delicten van de vader gedurende de jeugdjaren van zijn zoon de kans op een gewelds-delict van de zoon, terwijl dit niet meer geldt voor geweldsdelicten door de vader als de zoon eenmaal volwassen is geworden (hypothese vier wordt bevestigd).

RESULTATEN: SAMENVATTING • Gewelddadige delinquentie wordt overgedragen tussen generaties: van vader op zoon (en niet van grootvader op kleinzoon). In die zin lijkt intergenerationele gewelddadige overdracht door-gaans beperkt tot ten hoogste twee opeenvolgende generaties. • Dit type overdracht is wel sterker dan intergenerationele overdracht van nietgewelddadige delinquentie. • De gevonden invloed van de timing van het vaderlijk geweldsdelict op de kans op een gewelds-delict van de zoon biedt meer ondersteuning aan dynamische theorieën als verklaring voor de gevonden overdracht dan aan statische theorieën.

TOCH NOG IETS OVER INTERGENERATIONEEL GEWELD BIJ VROUWEN…………. • Main & Goldwin (1984) vonden bij vrouwen dat diegenen, die hun eigen negatieve jeugdervaringen hadden verwerkt, beter in staat waren om de cirkel van geweld te doorbreken: “We zijn niet zozeer veroordeeld tot onbeperkt herhalen, maar wel veroordeeld om datgene te herhalen wat we ons niet kunnen herinneren”. • Door de ogen te sluiten voor het zeer van het eigen kind, hoeft men geen oog te hebben voor het eigen zeer van vroeger, en door de ogen te sluiten voor het eigen zeer van vroeger, heeft men geen oog voor het zeer van het kind. • Maar belangrijke vraag blijft: hoe groot is het aandeel van vrouwelijke geweldplegers?

MANNEN VS. VROUWEN • Algemene beeld dat heel lang heeft gegolden: mannen zijn gewelddadig, vrouwen zijn slachtoffers. • De vraag is of dit wel klopt……………. . • Laten we kijken naar het Duluth model (‘circle of power and control’), dat is ontworpen op basis van een feministische visie op geweld.

DULUTH MODEL • Wat is het Duluth Model? • Sinds de beginjaren 80 van de vorige eeuw, is een kleine dorpsgemeenschap in Noord Minnesota, genaamd Duluth, baanbrekend geweest voor vernieuwing van ideeën hoe geweld tussen partners te stoppen. Daders werden voor hun gewelddadige gedrag verantwoordelijk gehouden, terwijl de slachtoffers in veiligheid moesten kunnen leven. • In de jaren 80 is het Duluth Model binnen de VS uitgerold en ook in Nederland heeft dit model lange tijd gegolden als blauwdruk voor de aanpak van geweld. • Wat is de kern van dit Model?

DULUTH MODEL • Een gemeenschap (community) die het Duluth Model hanteert: • geeft de schuld niet aan het slachtoffer, maar legt de verantwoordelijkheid voor het geweld bij de dader. • hanteert wet- en regelgeving waarbij de dader verantwoordelijk wordt gehouden voor zijn gedrag. • draagt zorg voor de veiligheid van slachtoffers binnen alle organisaties van het civielrechtelijke en strafrechtelijke systeem, van hulplijn 112 tot aan het Gerechtshof toe. • bij vaststelling van die wet- en regelgeving staan de ervaringen van vrouwen die geweld hebben meegemaakt voorop.

DULUTH MODEL • gelooft dat geweld een gedragspatroon is dat door mannen doelgericht wordt ingezet om een intieme partner te controleren of te domineren. • werkt er actief aan om de maatschappelijke voorwaarden te veranderen die ten grondslag liggen aan het gebruik van macht/controle door mannen over vrouwen. • biedt verandermogelijkheden aan daders, door middel van een door Justitie opgelegde groepsbehandeling voor daders van geweld. • participeert in doorlopend overleg tussen civiele en strafrechtelijke organisaties, inwoners en slachtoffers om eventuele hiaten tussen de ketenpartners te dichten en het antwoord op geweld aldus te verbeteren. Terug naar de cirkel…….

Opmerkelijk is wel dat dit model uitgaat van fysiek en seksueel geweld, maar dat de Cirkel van Power & Control enkel over psychisch geweld gaat………

DULUTH MODEL • Het Duluth Model is, zoals gezegd, een feministische visie is op geweld, waarbij de man de dader is en de vrouw het slachtoffer. • De vraag is echter: is dit wel zo?

DR. MURRAY STRAUS • Dr. Murray Straus heeft vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw aan de New Hampshire University ruim 40 jaar wetenschappelijk onderzoek verricht ten aanzien van geweld in gezinnen, partnergeweld, en mogelijk effecten van het slaan van kinderen door de ouders.

DR. MURRAY STRAUS • Zijn boek ‘Behind Closed Doors’ (1980; samen met Richard Gelles en Suzanne Steinmetz) leidde in de VS tot een eerste publieke bewustwording van de enorme omvang van HG. • Hun research werd overal geciteerd om hulp te organiseren voor vrouwen die slachtoffer van geweld waren. • Straus: “Midden jaren 70 deden mijn collega’s en ik echter een verwarrende ontdekking, namelijk dat vrouwen hun mannelijke partners even vaak lichamelijk mishandelden als mannen dit deden”. [N. B. Dit was op basis van duizenden vragenlijsten die door zowel mannen als vrouwen waren ingevuld over lichamelijke mishandeling. ]

DR. MURRAY STRAUS • Toen deze drie wetenschappers dan ook begonnen te praten over door vrouwen geïnitieerd geweld, keerden vroegere ‘bondgenoten’ hun volledig de rug toe. • Daarna brak een periode van ongeveer 20 jaar aan, waarin het feministisch geïnspireerde Duluth Model als het Model voor de aanpak van partnergeweld (HG) gold.

DR. MURRAY STRAUS • Medio jaren 90 van de vorige eeuw kantelde echter dit beeld. • Een reden was een opeenstapeling van inmiddels tientallen wetenschappelijke onderzoeken, die dezelfde resultaten lieten zien als het oorspronkelijke onderzoek van Straus c. s. • Een andere reden was de explosieve groei van systemische partnerrelatie- en gezins-therapieën, die ook wederkerige partnereffecten vooronderstellen. • Daarnaast hebben klinisch psychologen, zoals O’Leary, geweld door beide partners in beeld gebracht (‘Marital violence: characteristics of abusive couples’).

TOCH WEER VERWARRING………………. . • In November 1997 werd de controverse tussen feministen en wetenschappers echter opnieuw leven ingeblazen door de volgende krantenkop: "Partners Unequal in Abuse". • Deze krantenkop was gebaseerd op onderzoeksbevindingen van de "National Violence Against Women in America Survey". Dit onderzoek betrof een steekproef van 8. 000 vrouwen en 8. 000 mannen, die uit 16. 000 huishoudens afkomstig waren. • Resultaat: mannen bleken ongeveer drie maal vaker gewelddadig richting hun vrouwelijke partners dan vrouwen richting mannen. • Wat zorgt er voor verwarring?

WAT ZORGT ER VOOR VERWARRING ? ? ? • Feministen en ook hulpverleners hanteren vaak brede definities van geweld, als symbool van mannelijke onderdrukking van vrouwen. Psychisch geweld zoals schreeuwen naar, of vernederen van vrouwen wordt als vorm van geweld gezien (zie: circle of control and power). • Criminologen die zich met geweld bezighouden, hanteren engere definities van geweld, waarbij ze zich beperken tot lichamelijk geweld (met verwonding/dood). • Het zijn met name de verschillen in definities die voor verwarring zorgen over wie er nou vaker gewelddadig is! • En nu over naar cultuur………….

INTERGENERATIONEEL GEWELD CULTUURGEBONDEN? • Patriarchale machtsverhoudingen en tradities ontstonden in een prechristelijke en pre-islamitische tijd, en hebben als zodanig geen religieuze grondslag. • Christendom en Islam zijn echter wel ontstaan vanuit patriarchale culturen in het Midden-Oosten en daardoor ook voor een belangrijk deel hierop gebaseerd. • Ondanks de uitgesproken afkeuring van vormen van eigenrichting, zoals eermoord in de Koran, schiepen de islam en ook het christendom het klimaat waarin dit traditionele geweld tegen vrouwen eeuwenlang in stand kon blijven.

INTERGENERATIONEEL GEWELD CULTUURGEBONDEN? • Alle vormen van geweld, religieus geïnspireerd of niet, vormen echter een schending van de universele mensenrechten. In het VN-Vrouwenverdrag en het Verdrag voor de Rechten van het Kind is dit principe expliciet bekrachtigd. • Beide verdragen zijn ondertekend door vrijwel alle landen ter wereld en vormen een goed uitgangspunt voor de bestrijding van eergerelateerd geweld.

INTERGENERATIONEEL GEWELD CULTUURGEBONDEN? • Eergerelateerd geweld en eermoord zijn traditioneel cultureel bepaalde vormen van geweld tegen vrouwen, net als bruidsverbranding, zoutzuurverbranding en vrouwenbesnijdenis. • Universeel voorkomende patriarchale machtsverhoudingen tussen de seksen, waarbij de vrouw als het bezit van de man wordt gezien, liggen hieraan ten grondslag. Het oogmerk van eergerelateerd geweld is om macht over de vrouw en haar seksualiteit uit te oefenen. • Huiselijk geweld en verkrachting (al dan niet planmatig, zoals in oorlogstijd) zijn manifestaties van hetzelfde idee. Deze laatste vormen van geweld zijn niet traditioneel cultureel bepaald, maar komen wereldwijd in alle culturen voor.

INTERGENERATIONEEL GEWELD CULTUURGEBONDEN? • Eerder genoemde wil overigens niet zeggen dat vrouwen alleen maar slachtoffer zijn. • De rol van vrouwen als cultuurdraagsters, die - via opvoeding - de normen en waarden in een gemeenschap doorgeven, is essentieel. Zo spelen vrouwen een rol bij het in stand houden van de roddelcultuur en bij het organiseren van eerwraak (vooral schoon-moeders). Verder is meisjesbesnijdenis een zaak van vrouwen. • Mannen op hun beurt zijn niet alleen maar daders, maar ook regelmatig slachtoffer. De druk die op jongens wordt uitgeoefend om hun zus te controleren of zelfs om het leven te brengen, is niet te onderschatten. Als jongens homoseksueel zijn, kunnen ze bovendien zelf ook groot gevaar lopen.

INTERGENERATIONEEL GEWELD CULTUURGEBONDEN? • Het zijn vooral bepaalde culturele tradities (en niet: culturen) die ervoor zorgen dat geweld kan worden toegepast. Dergelijke tradities kunnen echter ook verdwijnen… (zoals het doorgeven van het ‘rietje’ in de omgeving van Hamburg in de jaren 20 van de vorige eeuw). • Al met al lijkt er geen sprake van intergenerationeel cultuurgebonden geweld, maar wel van geweld dat voorkomt vanuit bepaalde culturele tradities.

CONCLUSIES: • Er is in enige mate sprake van intergenerationele overdracht van geweld (tussen vader en zoon). Er is naar mijn weten geen onderzoek gedaan naar intergenerationele overdracht van geweld tussen moeders en dochters. Wel bestaat er casuïstiek op dit gebied. • Mannen en vrouwen maken zich in ongeveer gelijke mate schuldig aan partnergeweld (waarbij het gaat om lichamelijk geweld, al dan niet gepaard gaand met verwondingen). • Als we naar psychisch geweld kijken, hebben mannen daarbij wellicht de overhand (zie het Duluth Model), maar mogen vrouwen ook niet worden uitgevlakt. • Tot slot, geweld lijkt eerder behorend tot een bepaalde culturele traditie dan dat sprake zou zijn van geweld, behorend tot een bepaalde cultuur.

• Dank voor uw aandacht