HAVZA MESLEK YKSEKOKULU TURZM VE OTEL LETMECL Genel

HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU TURİZM VE OTEL İŞLETMECİLİĞİ Genel Turizm Öğretim Görevlisi, Murat TEKBALKAN

TURİZMİN SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLERİ Genel Turizm Hafta 11

Giriş İnsanlar sosyal hayatta birçok değer, inanç ve toplumsal ilişkileri öğrenerek toplumsallaşır. Toplumsallaşma sürecinde öğrenilen her şey ise kültürü oluşturur. Kültür, insanlar arası etkileşim sonucu oluşup geliştiği için toplumsal yaşamın bir unsurudur. Turistler, farklı coğrafyaların kültürlerini ve kültürel miraslarını deneyimlemek üzere seyahat ederek “kültür turizmini” gerçekleştirmektedirler.

SOSYO-KÜLTÜREL KAVRAMLAR Turizmin sosyal yapı üzerindeki etkilerinin anlaşılması için sosyolojik bir yaklaşım ile birey, sosyal yapı ve kültür üzerindeki etkilerinin açıklanması gerekmektedir

Toplum Turistin ziyaret ettiği toplum genellikle “ev sahibi toplum” olarak adlandırılmaktadır. Ev sahibi toplumun vatandaşları, bölgelerindeki tesisleri ve hizmetleri turistler ile paylaşırlar. Bu sebepten bölgede yaşayanlar, turistlerin ev sahibi olurlar. Turizmin Türk toplumunda tüketim alışkanlıkları ve beslenme biçimlerinde, meslek çeşitlenmesinde, gelenek ve göreneklerde, ön yargılarda ve değer yargılarında, kadın-erkek rollerinde önemli etkileri olduğu belirtilmektedir

Sosyal Yapı Sosyal yapı bir toplumda organize olmuş ilişkilerin bütünü olarak tanımlanırsa, farklı coğrafyalardan insanların bir araya geldiği turizmin, gelişmiş ve az gelişmiş ülkeleri, kentsel ve kırsal toplumları etkilememesi mümkün değildir. Sosyal yapı, toplumu meydana getiren sosyal birimler ve bu sosyal birimlerin arasındaki örüntülerdir. Aynı zamanda gruplar arası, grup içindeki bireyler arası ilişkiler ve bu ilişkileri düzenleyen organizasyon tiplerini gösteren bir oluşumdur

Birey ve Aile, her zaman toplumun temelini oluşturan ve insanların duygularını, düşüncelerini ve inançlarını kazandığı sosyal bir kurumdur. Aile, tarımsal hayat, sanayileşme ve kentleşmenin birlikte toplumsal yapılarda meydana getirdiği dönüşümlerle farklı bir organizasyon biçimini almıştır. Geçmişten günümüze ailede bireyler arası ilişkiler, ailenin demografik yapısı, değerler sistemi, bireylerin dünya ile uyumu, mekân ve zaman boyutunda farklılaşmaktadır.

Demografi Turizmin toplum üzerindeki demografik etkileri, daha çok nüfus ile ilgili olmaktadır. Kentleşme ve sanayileşme ile birlikte turizmle birlikte turistik bölgelere doğru göçler yaşanmaktadır. Turizm, ev sahibi alanında yeni istihdam olanakları yaratmakta ve bu nedenle de göç kalıplarını iki ana yönde etkilemektedir: Birincisi kırsal bölgelerdeki göç etmeye müsait genç işsiz üyelerin bölgelerinde kalmalarına yardımcı olmaktadır. İkincisi ise ekonominin diğer dallarından özellikle tarımdan gelen kişileri istihdam etmek üzere bölgeye çekmektedir.

Eğitimin dar ve geniş anlamda iki tanımı bulunmaktadır; dar anlamda eğitim okulda sitemli bir şekilde organize edilen süreç iken geniş anlamda insanların içinde yaşadıkları toplumun değerlerini, bilgilerini, becerilerini öğrenip diğer nesillere aktarma süreci olarak açıklanmaktadır. Eğitim ile ilgili yapılan tanımların ortak sonucu, insan davranışlarında istenen yön ve doğrultuda birtakım değişmelerin gerçekleşmesidir

TURİZMİN SOSYOKÜLTÜREL ETKİLERİ Turizmin etkisini tamamıyla bütün sorunları çözen ya da tamamen yıkıcı bir etkisi olan bir olgu olarak görmek yanlıştır. Bu etkiler toplumdan topluma, kişiden kişiye değişebilmektedir. Aynı zamanda bu etkilerin hem olumlu hem de olumsuz sonuçları olabilmektedir

Genel olarak sosyal etkiler • Turizm, sosyal yapı değişikliklerine neden olmaktadır. • Turizm, toplumun değer yargılarını değiştirmektedir. • Turizm, kültürel çevrede değişimlere neden olmaktadır. • Turizm, halkın gelenek ve göreneklerini etkilemekte, aynı zamanda onlar da benzer etkileri yaşamaktadır

Turizmin sosyokültürel etkilerini belirleyen etmenler Turist Tipleri ve Sayıları: Sayıca az olan, araştırıcı turist tipine giren kültür turistlerinin kitle turistlerine göre toplumu daha az etkiledikleri varsayılır. Ancak günümüz her şey dâhil sisteminde otelden çıkmayan kitle turistlerinin yerel halk ile daha çok temas eden bağımsız gezginlerden sosyal dokuyu daha çok etkilediği de söylenemez. Turist ve Yerli Halk Arasındaki Ekonomik ve Kültürel Farklılıklar: Turist ve yerli halk arasındaki refah ve kültürel farklılıklar ne kadar fazla ise etki o kadar fazla olacaktır

Sosyal Güvenlik ve Seyahat Özgürlüğü Turist Yerli Halk Arasındaki İlişki Türü: Yerli halkın özel alanlarına zorla dâhil olmaya çalışan ya da yerli halkı tamamen dışlayan ilişkiler sorunlu ilişkiler doğurur. Turizmin Bölge Ekonomisindeki Payı: Bir bölgede turizm çok hızlı gelişme gösterdiğinde bölge halkı ekonomik ve kültürel olarak buna ayak uyduramayabilir. Turizmin mevsimlik olmasıyla çok fazla göç alması, sezon bittiğinde işsizliğin artması, sosyal problemler getirecektir.

TURİZMİN OLUMLU SOSYOKÜLTÜREL ETKİLERİ • Turizm, insanlara faklı toplumların kültürel yapılarını ve sanatlarını tanıma olanağı sağlayarak kültürel bir değişim ortamı yaratmaktadır. • Turizm sayesinde insanlar, farklı toplumların kültürel değerlerini öğrenerek kültürel düzeylerini yükseltmektedirler. • Turizm yoluyla insanlar, farklı toplumların kültür, sanat ve yaşam farklılıklarını görerek diğer ülkelerin insanlarına karşı saygı ve sevgi olgunluğuna ulaşabilmektedirler

Anlayış ve Hoşgörünün Artması İnsanlar ve toplumlar arasındaki farklılıklar ve çeşitlilikler zenginlik yaratmaktadır. Turizm, farklılıkların ortaya çıkmasına ve hoş görülmesine katkı sağlayan evrensel bir hareket olarak görülmektedir. Yerliler yabancıların sergilediği davranışlara alışkın olmadıkları için yerliturist karşılaşmasının ilk evrelerinde kültürel değerlerine aykırı olan bu davranışlara tepki verebilirler. Fakat zaman içinde kendilerine yanlış ya da garip gelen davranışlara alışırlar ve farklı kültürlerden gelen bu kişilerin davranışlarını hoşgörü ve anlayışla karşılamaya başlarlar

Geleneklerin ve Yerel Değerlerin Korunması Bölgesel kalkınma anlayışının en önemli uygulama araçlarından biri olan turizm, yerel ve yöresel ürünlerin ön plana çıkmasını sağlayan önemli bir endüstridir. Turizm, yerel halkın geleneksel el sanatlarını ortaya çıkarmasına katkıda bulunmaktadır. Ayrıca yerel geleneklerin yaşatılması için fırsat yaratmakta, yaşam kalitesini iyileştirmektedir. Örneğin kırsal turizm, turistlere ve yerli halka koruma bilincini aşılayan bir turizm türüdür

Kültürel Varlıkların Korunması Turistler, doğal ve bozulmamış tarihi alanlara seyahat etme eğilimi göstermektedir. Kültür ve sanat varlıkları yalnızca görülecek yerler olarak değil aynı zamanda birer mekân olarak da kullanılmaktadır. Birçok toplum, turistik açıdan değer taşıyan müzeler kurmakta ve tarihi yapıları ve meydanları özgün mekânlar olarak kullanabilmektedir. Turizm açısından çok değerli olan bu varlıkların gerek yasal önlemlerle gerekse toplumda oluşturulacak bilinç ile korunması gerekmektedir.

Sosyo-kültürel Hayatın Canlanması Turizm, bir toplumun kültürel yaşamını yeniden canlandırabilir çünkü sanat ve gelenekler yabancı ziyaretçiler için bir cazibe unsuru durumundadır. Turizmin gelişme gösterdiği bir bölge ile sanayiye yakın olan bir bölge arasında karşılaştırma yapıldığında, turizmin geliştiği bölgede boş zaman değerlendirme ve kültürel aktivite çeşitlerinin ve katılan kişi sayısının daha fazla olduğu görülmektedir. Artan sosyokültürel aktiviteler, kişilerin sosyokültürel gelişimine katkıda bulunmakta ve yerel halkın mutluluk düzeyini artırmaktadır

TURİZMİN OLUMSUZ SOSYOKÜLTÜREL ETKİLERİ Güçlü ve sağlam bir kültürel yapıda, turizmin tahribata yol açabilecek etkileri görülmeyecek kadar azdır. Ancak çözülme durumunda olan ve toplumsal değişmeler karşısında geleneksel değerlerinin çoğunluğunu yitirmiş bir kültür turizmden olumsuz olarak daha fazla etkilenebilir

Ticarileştirme ve Otantik Yapının Sahteleşmesi Ticarileşme, turizmin kültür ve sanat üzerine olan etkisinin uzun süredir tartışıldığı bir durumdur. El sanatları, törenler ve ritüeller, bir kitlenin dikkatini çekmek için çoğu zaman kısaltılmış, daha renkli ya da daha dramatik bir şekilde sergilenebilmektedir. Turizmin, özellikle geleneksel toplumlar üzerindeki ana etkisi, ekonomik alanın genişlemesi sonucunu doğurur. Temel olarak ekonomik ölçütlerle düzenlenmemiş olan bazı yaşam alanları ticarileştirilir veya “metalaştırılır. ” Ayrıca, yerel halkın tutumlarında ekonomik kazanımlar daha belirgin bir yer tutmaktadır

Kültürel Bozulma İki farklı kültür etkileşime girdiğinde dominant olan kültürün zayıf olanı kültürel anlamda etkilemesi ile zayıf olan kültürde değişmeler gerçekleşmektedir. Buna kültürleşme etkisi adı verilmektedir. Bu değişimin ekonomik hareketleri de kapsaması durumunda ise gösteriş etkisi ortaya çıkmaktadır. Gösteriş etkisi ile yerel halk turistlerden etkilenerek toplumlarıyla bağdaşmayan tüketim kalıpları ve davranışlara bürünmektedir

Dini Değerlerin Bozulması Turizm olayının gerçekleşmesiyle dini değerlerde de değişiklikler olabilmektedir. Hac sırasında turistler için önemli olan dini deneyimler, artan turizm seviyesinden etkilenebilir. Örneğin, çok sayıda farklı inanca sahip kişinin turistik bir faaliyet için kutsal bölgelerde yer alması, gerçekten inananların manevi deneyimlerini zedeleyebilmektedir. Bir diğer açıdan bakıldığında tatildeyken turistlerin dini görevlerini yerine getirmelerinde azalma olduğu görülmektedir

Suç Oranının Artması Turistlerle yerli halk arasındaki olumlu ilişkilerin kurulmasının önündeki en büyük etkenlerden biri de turiste yönelik suçlardaki artıştır. Bu suçlar dolandırıcılık, soygunculuk ve saldırı olarak sayılabilir. Turistler, çoğu durumda dillerinden ve görünüşlerinden dolayı fark edilmekte ve yanlarında yüklü miktar para taşıma potansiyelinden dolayı suçlular için açık bir hedef olmaktadırlar. Bu yüzden çok sayıda turistin olduğu yerlerde suç oranları artmaktadır

Cinsel Sömürü ve Fuhşun Artması Turizm, sıradan yaşamın sınırları dışındaki faaliyetleri sürdürmek ve desteklemek için uygun bir ortam yaratığı için fuhşu artırmaktadır. Son zamanlarda fuhuş etrafında, büyük bir turizm pazarı oluşmuştur. Tayland, Gambia ve bazı Orta Avrupa ülkeleri, ürünlerini cinsel içerikli olarak pazarlamaktadırlar. Fuhuş turizmi, genellikle yoksulluktan kurtulma arzusunda olan yerlileri, kolay para kazanma tuzağı olarak cezbeder. Buradan elde edilen para ile turistin geleneksel toplum normlarına aykırı sapkın davranışlarına göz yumulması sağlanır

Çocuk İşçi Artışı Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te çocuk işçi “ 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi” olarak tanımlanmaktadır. Çocukların çalıştırılması, eski çağlardan günümüze uzanan bir sorundur. Bu durum çocukların ruhsal, bedensel ve sosyal gelişimlerini olumsuz etkilemekte ve çoğu durumda kişinin eğitime devam edememesi ile niteliksiz bireyler olma ile sonuçlanmaktadır