HASTA HAKLARI Yrd Do Dr AYE KUZU Hasta

HASTA HAKLARI Yrd. Doç. Dr. AYŞE KUZU Hasta Hakları 1

Hasta Hakları 2

Hak: “Hukuken korunan ve sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi tanınan menfaat”; “hukuken korunmasını istemek yetkisine sahip olduğumuz çıkar” olarak tanımlanmaktadır. Hasta Hakları 3

Hasta Hakları 4

Dünyada Hasta Hakları Kavramının Gelişimi • Hasta hakları hareketinin ilk Amerika Birleşik Devletleri’nde başladığı kabul edilmektedir. • 1972’de hasta haklarının en önemlisi olan “aydınlatılmış onam” bir dizi mahkeme kararında önemle vurgulanmış ve bu kararda hasta-hekim ilişkisinin bir iş ilişki olmadığı vurgulanmıştır. Ve bu ilişki: Hasta Hakları 5

“özel eğitim görmüş, konusunda deneyimli ve devlet tarafından tıbbi uygulama yetkisi verilmiş bir kişiden hasta olan kişinin yardım talep etmesi” olarak tanımlanmıştır. bu tarihten önce çok fazla önemsenmeyen aydınlatılmış onam kavramı gündeme girmiş ve tıbbi etik kurallarından birisi olarak benimsenmiştir. Hasta Hakları 6

Hasta Hakları 7

Hasta Hakları Beyannamesi(1973) Amerikan Hastaneler Birliği tarafından “hastaların, hastanın hekiminin ve hastanelerin daha çok memnun edilmesi ve hastaların daha etkin olarak tedavi edilmeleri” amacıyla bir Hasta Hakları Beyannamesi yayınlanmıştır. Hasta Hakları 8

Amerikan Hastaneler Birliği’nin ilan ettiği hasta hakları şöyle özetlenebilir: 1. Hasta, tedavisi ve bakımı süresince “saygı görme” hakkına sahiptir. 2. Hasta hekiminden hastalığı ile ilgili tanı, tedavi ve hastalığının aşamaları ile ilgili güncel bilgileri, anlayacağı bir dille alma hakkına sahiptir. 3. Hasta herhangi bir tedavi ya da yönteme başlanmadan önce hekiminden gerekli olan bilgiyi aldıktan sonra aydınlatılmış onamını verme hakkına sahiptir. Hasta Hakları 9

4. Hasta yasaların izin verdiği ölçüde tedaviyi reddetme hakkına sahiptir. Hasta bu tutumunun tıbbi sonuçları hakkında bilgilendirilmelidir. 5. Hasta tıbbi bakım sürecindeki konuların mahremiyet olarak değerlendirilmesi hakkına sahiptir. 6. Hasta kendi bakımı ile ilgili tüm iletişim ve belgelerin gizli tutulmasını bekleme hakkına sahiptir. 7. Hastanın, hastanenin olanakları ölçüsünde talep ettiği hizmetlerin karşılanmasını bekleme hakkına sahiptir. Hasta Hakları 10

8. Hasta kendi tıbbi bakımını ilgilendirmesi nedeni ile kendi hastanesi ile diğer sağlık merkezi arasında kurulan her türlü ilişki ile ilgili bilgiyi elde etme hakkına sahiptir. 9. Hastane hastanın tedavisi ya da bakımının etkileneceği konularda insan üzerinde araştırma uygulanıyor ya da bununla ilgisi bulunuyorsa hasta bu konuda öneri alma hakkın sahiptir. Aynı zamanda hastanın araştırma projelerine katılmayı reddetme hakkı vardır. Hasta Hakları 11

10. Hastaların, tıbbi bakımlarının devamlılığını bekleme hakları vardır. Tedavisinden sorumlu olan bireyleri nerde ne zaman bulabileceğini bilme hakkı vardır. 11. Hasta faturasını inceleme ve bu konuda açıklama yapılmasını isteme hakkına sahiptir. 12. Hasta, hasta olarak kendisine uygulanacak hastane kuralları ve düzenlemelerini bilme hakkına sahiptir. Hasta Hakları 12

Hasta Hakları Beyannamesi hasta hakları konusunda bir dönüm noktası olmuştur. Bu beyannamedeki (12 madde)kararlar oldukça kısa ve öz olmasına karşın hasta haklarının da temel kavramlarını ortaya koymuştur. Hasta Hakları 13

• Hasta hakları ile ilgili çalışmalar ABD ile sınırlı kalmamış kısa sürede Avrupa Konseyi, Dünya Sağlık Örgütü, ve Dünya Tıp Birliği’de hasta hakları ile ilgili çalışmalar yaparak bu konuda öneri ve bildirgeler yayınlamışlardır. Hasta Hakları 14

Hasta Hakları 15

Lizbon Bildirgesi(1981) • Dünya Tıp Birliği tarafından kabul edilen bu bildirge oldukça kısa olmasına rağmen dünyada hasta haklarının genel çerçevesini çizen ilk belge olması nedeniyle önemlidir. • Bu bildirgede getirilen temel kavramlar şöyle özetlenebilir: Hasta Hakları 16

Lizbon Bildirgesi 1. Hasta hekimini özgürce seçme hakkına sahiptir. 2. Hasta, hiçbir dış etki altında kalmadan, özgürce klinik ve etik kararlar veren bir hekim tarafından bakılma hakkına sahiptir. 3. Hasta yeterli bilgiyi aldıktan sonra tedaviyi kabul ya da red hakkına sahiptir. 4. Hasta hekiminden kişisel ve tıbbi bilgilerinin gizli tutulmasına saygı gösterilmesini bekleme hakkına sahiptir. 5. Hasta onuru ile ölme hakkına sahiptir. 6. Hasta, uygun bir dini temsilcinin yardımı da dahil, ruhsal ya da manevi teselliyi kabul ya da red hakkına sahiptir. Hasta Hakları 17

BALİ BİLDİRGESİ(1995) • Lizbon Bildirgesi’nin genişletilmiş halidir, hasta haklarını 11 öğede toplamış ve her öğe için açıklamalar yapılmıştır. Hasta Hakları 18

Bali Bildirgesi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Kaliteli tıbbi bakım hakkı Seçim yapma özgürlüğü Kendi kaderini belirleme hakkı Bilinci kapalı hasta Yasal ehliyeti olmayan hasta Hastanın isteğine karşın yapılan girişimler Bilgilendirme hakkı Gizlilik hakkı Sağlık eğitimi hakkı Onur hakkı Dini destek hakkı Hasta Hakları 19

Amsterdam Bildirgesi(1994) (Avrupa’da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi) • İçinde Türkiye’nin de bulunduğu Dünya Sağlık Örgütü’ne üye olan Avrupa Devletlerinde hasta haklarının geliştirilmesinin ilkelerinin belirlenmesi amaçlanmış, üye ülkelerin ekonomik siyasal ve kültürel farklılıkları da göz önüne tutularak her ülkenin bu ilkelere ulaşmak için çaba harcamaları istenmiştir. • Amsterdam Bildirgesi ile Lizbon Bildirgesi karşılaştırıldığında Amsterdam Bildirgesi’nin çok daha kapsamlı olduğu görülmektedir. Hasta Hakları 20

Amsterdam Bildirgesi A. Sağlık Hizmetlerinde Değerler ve İnsan Hakları 1. İnsan olarak saygı görme hakkı 2. Özgür iradesi ile kendi geleceği hakkında karar verme hakkı 3. Bedensel ve zihinsel bütünlük ile güvenlik hakkı 4. Mahremiyet haklarına saygı gösterilmesi hakkı 5. Ahlaki ve kültürel değerleri ile dini ve felsefi inanlarına saygı gösterilmesi hakkı 6. Hastalıkların önlenmesi ve bakım için edinilebilir en yüksek sağlık düzeyine ulaşma fırsatı hakkı kavramları kabul edilmiştir. Hasta Hakları 21

Amsterdam Bildirgesi(2) 2. Bilgilendirme 2. 1 Sağlık servisleri ve bu servislerin en iyi nasıl kullanacağı konusundaki bilgi herkes için ulaşılabilir olmalıdır. 2. 2. Hastalar, durumları ile ilgili tıbbi gerçekleri, önerilen tıbbi girişimleri ve her bir girişimin potansiyel risk veya yararlarını, önerilen girişimlerin alternatiflerini, tedavisiz kalmanın sonucunu, tanı, prognoz ve tedavinin gidişi konularını içerecek şekilde sağlık durumları konusunda tam olarak bilgilenme hakkına sahiptir. 2. 3. Bilgilendirme, yalnızca bilgi vermemenin hasta üzerine açık ve olumlu bir etkisinin olacağına inanmak gibi geçerli bir nedenin olduğu zamanlarda kısıtlanabilir. 2. 4. Bilgi, hastanının anlama kapasitesine uygun bir yolla ve yabancı teknik terminoloji kullanımını en aza indirerek iletilmelidir. Hasta ortak dil konuşamıyorsa çeviri Hasta Hakları 22 yapılabilir

Amsterdam Bildirgesi(3) 2. Bilgilendirme 2. 5. Hastalar kesin olarak belirttikleri takdirde bilgilendirilmeme hakkına sahiptirler. 2. 6. Hastalar kendi yerlerine kimin bilgilendirileceğini seçme hakkına sahiptir. 2. 7. Hastalar ikinci bir görüş alma imkanına sahip olmalıdır. 2. 8. Sağlık kurumuna kabul edilen hastalar, kendilerine bakan sağlık personelinin kimliği, mesleki durumu, o kurumda kaldığı ve bakıldığı sürece uyacağı kurallar ve rutin işlemler konularında bilgilendirilmelidir. 2. 9. Hastalar, sağlık kurumundan taburcu edildiklerinde tanıları, tedavileri ve bakımlarını içeren bir yazılı özet alma ve isteme imkanına sahiptir. Hasta Hakları 23

Amsterdam Bildirgesi(4) 3. Onay 3. 1. Hastanının bilgilendirilmiş onayı herhangi bir tıbbi girişimin ön koşuludur. 3. 2. Hasta tıbbi girişimi reddetme veya durdurma hakkına sahiptir. Reddedilen veya durdurulan tıbbi girişimin getireceği sonuçlar hastaya dikkatli bir şekilde açıklanmalıdır. 3. 3. Hastanın iradesini beyan etmesinin mümkün olmadığı ve acilen tıbbi girişim yapılması gereken durumlarda, daha önceden bu girişimi reddettiğini gösteren bir açıklaması yoksa hastanın onayı varsayılarak girişim yapılabilir. 3. 4. Hastanın yasal temsilcisinin onayının gerektiği ve önerilen girişimin acil olduğu durumda eğer temsilcinin onayı zamanında alınamıyorsa tıbbi girişim yapılabilir. Hasta Hakları 24

Amsterdam Bildirgesi(5) 3. Onay 3. 5. Yasal temsilcinin onayı gerektiği zaman, hastalar (çocuk veya erişkin olsun) durumlarının izin verdiği ölçüde yine de karar alma sürecine dahil edilmelidir. 3. 6. Yasal temsilcinin onay vermeyi reddettiği durumda, doktor veya diğer sağlık personelinin görüşü girişimin hastayı ilgilendirdiği yolunda ise, karar mahkemeye veya hakem heyeti benzeri merciye bırakılmalıdır. 3. 7. Hastanın onay vermesinin mümkün olmadığı ve yasal temsilcisinin bulunmadığı veya bu amaçla seçilmediği bütün diğer durumlarda hastanın istekleri tahmin edilerek ve hesaba katılarak alternatif karar alma biçimii için uygun önlemler alınmalıdır. Hasta Hakları 25

Amsterdam Bildirgesi(6) 3. Onay 3. 8. İnsan vücudunun bütün parçalarının kullanımı ve korunması için hasta onayı gereklidir. Tanı, tedavi ve hasta bakımı için madde kullanımı gereken durumlarda onay varsayılarak davranılabilir. 3. 9. Klinik çalışmalara katılım için hastanın bilgilendirilmiş onayına ihtiyaç vardır. 3. 10. Hastanın bilgilendirilmiş onayı) bilimsel araştırmalarda dahil edilme için önkoşuldur. Bütün araştırma protokolleri uygun etik kurul onayı işlemlerinden gerçirilmelidir. Bu gibi araştırmalar, yasal temsilcisinin onayı olmadıkça ve hastayı ilgilendirmedikçe kendi iradesini beyan edemeyen hastalarda yapılmamalıdır. Bu konuyla ilgili bir istisna, önemli bir değeri olan, alternatif yöntemleri olmayan ve başka araştırma öznesi bulunmayan araştırmalardır. Böyle bir durumda risk ve/veya yük çok azsa, kişinin itirazı yoksa, hastanın sağlığına doğrudan bir yararı olmasa da kapasite eksikliği olan bireyler gözleme dayalı araştırmalara dahil edilebilir. Hasta Hakları 26

Amsterdam Bildirgesi(7) 4. Mahremiyet ve özel hayat 4. 1. Hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, prognozu, tedavisi hakkındaki ve kişiye özel diğer tüm bilgiler, ölümden sonra bile gizil olarak korunmalıdır. 4. 2. Hastaya ait bu bilgiler, yalnızca hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Hastanın tedavisi ile ilgili diğer sağlık personeline ihtiyaç söz konusu olduğunda hastanın onayı olduğu varsayılarak davranılır. 4. 3. Hastanın kimliğine dair bilgiler korunmalıdır. Bu bilgilerin korunması usulüne uygun yapılmalıdır. Hasta Hakları 27

Amsterdam Bildirgesi(8) 4. Mahremiyet ve özel hayat 4. 4. Hastalar, tanıları, tedavileri ve bakımları ile ilgili kayıtlara, diğer dosyalara, teknik kayıtlara ve tıbbi dosyalarına bakabilme ve kendi dosyalarının ve kayıtlarının kopyesini alabilme hakkına sahiptir. Bu hak üçüncü kişilerin bilgilerine bakabilmeyi içermez. 4. 5. Hastalar, kendileriyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin uygunsuz, eksik, çift anlamlı, eski olması veya tanı, tedavi ve bakım amacıyla ilgili olmaması durumunda bu bilgileri yenileme, daha açık hale getirme, bazı kısımlarını çıkarma, tamamlama, düzeltme hakkına sahiptir. 4. 6. Hastanın tanı, tedavi ve bakımı için gerekli olmadıkça ve ek olarak hasta izin vermedikçe hastanın özel ve aile hayatına girilemez. Hasta Hakları 28

Amsterdam Bildirgesi(9) 4. Mahremiyet ve özel hayat 4. 7. Tıbbi girişimler ancak kişinin özel hayatına saygı gösterilmesi durumunda yapılabilir. Bunun anlamı önerilen girişimin hastanın onayı veya isteğine göre ve kişinin ihtiyacı durumunda yapılabileceğidir. 4. 8. Sağlık kurumlarına başvuran hastalar, özellikle sağlık personelinin kişisel bakımlarını veya muayene ve tedavilerini yapacağı durumda kurumların özel hayatlarının korunmasını sağlayan fiziksel özelliklere sahip olmasını bekleme hakkına sahiptirler. Hasta Hakları 29

Amsterdam Bildirgesi(10) 5. Bakım ve Tedavi 5. 1. Herkes, kadın ve erkek olarak koruyucu bakım ve sağlığının geliştirilmesi çalışmalarını içeren, sağlık ihtiyaçlarının karşılamaya yönelik yeterli sağlık bakımı alma hakkına sahiptir. Sağlık hizmetleri, herkes için eşit ulaşılabilirlikte ve sürekli olmalı; ayırımsız ve maddi, insani, finansman kaynaklarından bağımsız olarak hizmet verilen toplum için mevcut olmalıdır. 5. 2. Hastaların, sağlanan hizmetlerinin düzeni, kalitesi ve amaçlarını içerecek şekilde sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi ve planlamasını ilgilendiren konularda sağlık sisteminin her düzeyinde temsilci biçiminde katılmaya hakkı vardır. 5. 3. Hastalar, hem yüksek teknik standartlar hem de sağlık personeli ile hastalar arasındaki insani ilişkiler bakımından kaliteli sağlık hizmeti hakkın sahiptir. Hasta Hakları 30

Hasta Hakları 31

Amsterdam Bildirgesi(11) 5. Bakım ve Tedavi 5. 4. Hastalar, tanı, bakım ve tedavi bakımından tüm sağlık personeli ve/veya sağlık kurumları arasında işbirliğini kapsayacak şekilde bakım devamlılığı hakkına sahiptir. 5. 5. Özellikle tedavi bakımdan hizmet sınırlılığı olan durumlarda sağlık personelinin hasta seçimi yapması gerekiyorsa, bu seçimin bütün hastaların hakkı dikkate alınarak eşit bir şekilde yapılması gerekir. Bu seçim tıbbi ölçütlere göre ve ayırım yapılmaksızın yapılmalıdır. 5. 6. Hastalar, sağlık sisteminin işleyişi ile uyumlu olarak, hekimlerini veya diğer sağlık personelini ve sağlık kurumlarını seçme ve değiştirme hakkına sahiptir. Hasta Hakları 32

Amsterdam Bildirgesi(12) 5. Bakım ve Tedavi 5. 7. Tıbbi nedenlerle sağlık kurumlarında daha fazla kalması gerekmeyen hastalara başka bir sağlık kurumuna veya eve gönderilmeden önce durumları tam olarak açıklanmalıdır. Başka bir sağlık kurumuna nakil ancak o sağlık kurumunun hastayı kabul etmesi durumunda yapılabilir. Durumları evine gönderilmesine uygun olan hastalar için ayaktan ve ev bakım servisleri olmalıdır. 5. 8. Hastalar tanı, tedavi ve bakımları sırasında saygı görme; kültür ve değerlerine uygun şekilde davranılma hakkına sahiptir. Hasta Hakları 33

Amsterdam Bildirgesi(13) 5. Bakım ve Tedavi 5. 9. Hastalar bakım ve tedavileri süresince arkadaşları, akrabaları ve aileleri tarafından desteklenme ve her zaman manevi destek ve yol gösterilme hakkına sahiptir. 5. 10. Hastalar son bilgilerin ışığında çektikleri ıztırapların iyileştirilmesi hakkına sahiptirler. 5. 11. Hastalar yaşamlarının son döneminde insanca bakılıp, itibar içinde ölme hakkına sahiptir. Hasta Hakları 34

Amsterdam Bildirgesi(14) 6. Başvuru 6. 1. Bu dökümanda belirtilen hakların uygulanması, yalnızca bu amaca uygun anlamları çerçevesinde mümkündür. 6. 2. Bu hakların kullanılması ayırım olmaksızın sağlanmalıdır. 6. 3. Bu hakların uygulanmasında, hastalar yalnızca insan hakları belgeleri ile uyumlu sınırlılıkların ve yasa ile belirlenen prosedürlerin hükmü altındadır. 6. 4. Hastaların bu dokümanda belirtilen hakları kendilerinin kullanmasının mümkün olmadığı durumda, resmi temsilcileri veya bu amaçla belirleyecekleri kişiler hastalar adına sorumlu olabilirler; resmi temsilci veya hastaca atanan kişinin olmadığı durumda ise hastaların temsili için gerekli diğer önlemler alınmalıdır. Hasta Hakları 35

Amsterdam Bildirgesi(15) 6. Başvuru 6. 5. Hastalar, bu dökümanda belirtilen hakların uygulanması ile ilgili bilgi ve önerilere ulaşabilmelidirler. Hastalar haklarına saygı gösterilmediğini hissetiklerinde şikayet için başvuru imkanına sahip olmalıdır. Mahkemelere başvurmanın yanısıra, diğer düzeylerde başvuruda bulunma, hakemlik isteme ilgili bağımsız mekanizmalar bulunmalıdır. Bu mekanizmalar şikayet prosedürleri ile ilgili bilgi edinmeyi, bağımsız kişilere ulaşabilmeyi ve hastanın en uygun nasıl hareket edeceği konusunda danışmada bulunma imkanlarını sağlamalıdır. Bu mekanizmalar bunların ötesinde hasta adına savunma ve yardım imkanlarını gerekirse sağlamalıdır. Hastaların şikayetlerinin değerlendirilmesine etkili ve tam olarak ilgilenilmesine ve sonuç hakkında bilgilendirmeye hakkı vardır. Hasta Hakları 36

Amsterdam Bildirgesi ile Bali Bildirgesi karşılaştırıldığında; Amsterdam Bildirgesi’nin uygulamada güçlüklerinin olduğu, Bali Bildirgesi’nin “daha yararsal ve gerçekçi olduğu” görüşü kimi yazarlar tarafından vurgulanan bir konudur. Hasta Hakları 37

Türkiye’de Durum • 1980’li yıllardan sonra dünyada hasta hakları konusundaki gelişim ülkemizi de etkilemiş ve bu süreç 1 Ağustos 1998 de yürürlüğe giren Hasta Hakları Yönetmeliği ile farklı bir aşamaya ulaşmıştır. Hasta Hakları 38

Hasta Hakları Yönetmeliği 1. Adalet ve hakkaniyete uygun olarak sağlık hizmetlerinden faydalanma 2. Bilgi isteme 3. Sağlık kuruluşunu seçme değiştirme 4. Personeli tanıma, seçme, değiştirme 5. Öncelik sırasının belirlenmesini isteme 6. Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım Hasta Hakları 39

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Tıbbi gerekler dışında müdahale yasağı Ötenazi yasağı Tıbbi özen gösterilmesi Genel olarak bilgi isteme Kayıtları inceleme Mahremiyete saygı gösterilmesi Bilgilerin gizli tutulması Tıbbi müdahalelerde hastanın rızası Hasta Hakları 40

15. Alışılmış olmayan tedavi usullerinin uygulanması 16. Aile planlaması hizmetleri ve gebeliğin sonlandırılması 17. Tıbbi araştırmalarda hasta hakları 18. Güvenliğin sağlanması 19. Dini vecibeleri yerine getirebilme ve dini hizmetlerden faydalanma Hasta Hakları 41

Hasta Hakları 42

20. İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret 21. Refakatçi bulundurma 22. Hizmetin sağlık kurum ve kuruluşu dışında verilmesi 23. Hastaya yeterli vakit ayrılması ve hastanın vaktine riayet edilmesi 24. Müracaat, şikayet ve dava hakkı Hasta Hakları 43

Yeni hemşire modeli! Hasta Hakları 44

Teşekkürler… Hasta Hakları 45