Examenvragen De cultuur van het moderne in de

Examenvragen De cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

De hierna volgende vragen komen uit Cito examens Kunst Algemeen tussen 2009 en 2017. Het is slechts een kleine selectie, alleen bedoeld om een idee te geven van de manier waarop vragen gesteld worden en als richtlijn voor het niveau van de examens.

Absurdisme Absurd heeft in het dagelijks taalgebruik de betekenis van: onlogisch, vreemd, belachelijk, nonsens. In het theater is absurd een belangrijk begrip. Rond het idee van het absurde is de stroming ‘absurd theater’ ontstaan. Deze stroming bloeide op na de Tweede Wereldoorlog, gelijktijdig met het absurdisme als filosofische stroming. Schrijvers van absurde toneelstukken en denkers van de absurdistische filosofie waren nauw met elkaar verbonden. Absurd theater is een theatergenre waarin de irrationele aspecten van het leven centraal staan, vaak om mensen de betekenisloosheid van het leven te tonen. Het baseert zich op het idee dat het leven onlogisch is en dat de taal niet functioneert als communicatiemiddel.

Na de Tweede Wereldoorlog stond het Europa van de jaren vijftig in het teken van de wederopbouw. Naast deze blijmoedige, op de toekomst gerichte houding, bestond er een kritische houding gericht op het recente verleden. Binnen deze kritische houding past de opbloei van de belangstelling voor de absurdistische filosofie. In deze filosofie wordt gesteld dat het leven in essentie geen betekenis heeft. https: //www. youtube. com/watch? v=Dh 6 adb. BCNRo

Vraag 1 In het videofragment zie je delen uit het stuk Wachten op Godot, uitgevoerd door Het Nationale Toneel in 1992. Geef twee argumenten waarom Wachten op Godot een voorbeeld is van absurd theater.

Wachten op Godot Het bekendste absurdistische toneelstuk is Wachten op Godot. Dit stuk werd in 1949 geschreven door Samuel Beckett (1906 -1989). Beckett was geïnteresseerd in de ideeën van het absurdisme, en hij verwerkte deze ideeën in zijn stukken. Wachten op Godot duurt twee en een half uur en gaat over twee mannen die wachten op de persoon Godot. Vanaf het moment dat het toneelstuk begint speelt het ‘verhaal’ zich af gedurende twee dagen, maar hoe lang de twee daarvoor al stonden te wachten blijft een raadsel. Wie Godot is, is niet bekend bij deze twee personen. De tweede dag die gespeeld wordt lijkt heel erg veel op de eerste dag en uiteindelijk komt Godot niet.

Vraag 2 Wachten op Godot ging in 1953 in Parijs in première en werd overwegend positief ontvangen. In 1955 ging het stuk onder andere in première in Nederland en Engeland. Wachten op Godot is inmiddels uitgegroeid tot een internationaal erkende moderne klassieker. In Nederland en in Engeland werd het stuk recent uitgeroepen tot het beste toneelstuk van de twintigste eeuw. In Nederland wordt Wachten op Godot met enige regelmaat opgevoerd. Het stuk vormt voor theatergezelschappen én publiek nog steeds een uitdaging. Geef hiervoor een verklaring. Betrek beide partijen in je antwoord.

Vraag 3 https: //www. youtube. com/watch? v=EQLF 2 SR 23 XI De actie op bovenstaand videofragment is een toevoeging van de theatergroep Dood Paard aan de oorspronkelijke enscenering van Wachten op Godot. Leg uit wat deze actie betekent.

Vraag 4 https: //www. youtube. com/watch? v=-F-B_mi. Yjg. Q In dit videofragment zie je een deel van een voorstelling van de theatergroep Alex d’Electrique. Ko van den Bosch richtte in 1980 deze theatergroep op. Alex d’Electrique maakt gebruik van absurde elementen. Wat opvalt is dat absurde elementen uit deze voorstelling als lachwekkend ervaren worden. Beschrijf twee absurde gebeurtenissen in dit fragment en geef aan wat ze lachwekkend maakt.

Vraag 5 In het videofragment hieronder zie je een deel van de film De Noorderlingen uit 1992 van Alex van Warmerdam. In deze film schetst Van Warmerdam het leven in een nieuwbouwwijk in Nederland in de jaren zestig van de vorige eeuw. De film speelt zich af in een straat waar de radio, de post en een buslijn de enige communicatie met de buitenwereld vormen. In De Noorderlingen heerst een sfeer van vervreemding. Beschrijf drie elementen van de inhoud van dit fragment die deze sfeer van vervreemding veroorzaken. https: //www. youtube. com/watch? v=Y 4_j. O_l. ZJMY

Vraag 6 Beschrijf twee elementen van de vormgeving in dit fragment die deze sfeer van vervreemding veroorzaken.

Vraag 7 De Noorderlingen wordt getypeerd als een ‘art-house film’. De ‘arthouse film’ verschilt op diverse punten van de ‘Hollywoodfilm’ en trekt dan ook een ander, meestal kleiner, publiek. Leg uit waarom De Noorderlingen meer een ‘art-house film’ is dan een ‘Hollywoodfilm’.

Russische kunstenaars Het Realistisch Manifest van Pevsner en Gabo In 1920 schreven de Russische broers Antoine en Naum Pevsner het Realistisch Manifest (Naum Pevsner werd beroemd onder de naam Naum Gabo). De broers schreven het manifest in de overtuiging dat ze ‘aan de poort stonden van een nieuwe, nog onbeschreven toekomst’. Het manifest wordt gezien als sleuteltekst voor het constructivisme. In het manifest hielden de broers een pleidooi voor een ‘niet-representatieve’ (abstracte) kunstvorm, waarbij gebruik gemaakt zou worden van industriële materialen en waarbij een dynamische vorm moest worden nagestreefd. De dimensies ruimte en tijd moesten deel uitmaken van deze kunstvorm. De factor tijd werd in het manifest nadrukkelijk toegevoegd als een nieuwe component van beeldende kunst. Naum Gabo gaf uitdrukking aan deze denkbeelden met Kinetic Construction (Standing Wave, 1920). Voor dit kunstwerk maakte hij gebruik van een motortje om het in beweging te brengen.

Vraag 8 Op de afbeelding zie je het constructivistische kunstwerk Kinetic Construction (Standing Wave) uit 1920 van Naum Gabo. In dit werk worden de dimensies ruimte en tijd verbeeld. Leg dit uit voor beide dimensies.

Vraag 9 In 1917 vond de Russische revolutie plaats. De revolutie maakte een einde aan het Russische tsarenrijk. Het doel van de revolutie was, via een geperfectioneerd socialisme, een communistische heilstaat te vestigen. Het constructivisme in de kunsten werd door de revolutionairen enthousiast omarmd. Men zag punten van verwantschap tussen de revolutionaire politiek en deze kunststroming. Zo geloofden beide in nut en noodzaak van industriële ontwikkelingen. Beschrijf nog een punt van verwantschap tussen het constructivisme en de revolutionaire politiek.

Vraag 10 Op de afbeelding zie je het schilderij In Stalins fabriek uit 1949. Na 1921 keerde de communistische partij, die vanaf 1924 onder leiding stond van Jozef Stalin, zich tegen avant-gardistische kunst en dus ook tegen het constructivisme. In plaats van het constructivisme werd het ‘socialistisch realisme’, zoals in het schilderij In Stalins fabriek, tot staatskunst verheven. Deze nieuwe stijl leende zich goed voor propagandadoeleinden. Leg aan de hand van een kenmerk van het socialistisch realisme uit waarom het geschikt was voor propaganda.

Vraag 11 Het schilderij In Stalins fabriek is op te vatten als propaganda voor het ideaal van de fabrieksarbeid. Leg dit uit aan de hand van zowel de voorstelling als de vormgeving.

Na 1921 voelden veel avant-gardistische kunstenaars zich niet meer thuis in de. Sovjet-Unie. Veel van deze kunstenaars vestigden zich in Parijs. In de volgende film zie je een fragment uit een reconstructie van het ballet Le Pas d’Acier (De stalen schrede) waarvoor de Russische kunstenaar Georgi Yakoelov in 1925 het scenario en de decors verzorgde. Het ballet werd voor het eerst opgevoerd door Les Ballets Russes in Parijs.

Vraag 12 https: //www. youtube. com/watch? v=ha. A 8 t. MKbpy 4 In Le Pas d’Acier wordt de socialistische thematiek, die verbonden werd met het industriële tijdperk, gekoppeld aan een avant-gardistische vormgeving. Geef aan de hand van twee voorbeelden aan hoe de dans verwijst naar het industriële tijdperk.

Vraag 13 Geef met twee voorbeelden aan hoe in het decor naar het industriële tijdperk wordt verwezen.

Vraag 14 De muziek bij Le Pas d´Acier werd geschreven door Serge Prokofjev. In de muziek van Prokofjev zijn eveneens verwijzingen naar het industriële tijdperk verwerkt. Geef voor zowel de structuur, als het ritme, als de klank van de muziek aan hoe deze naar het industriële tijdperk verwijzen.

Vraag 15 Naum Gabo vestigde zich na de Tweede Wereldoorlog in New York. Na de Tweede Wereldoorlog werd de aantrekkingskracht van de Verenigde Staten op avant-gardistische Europese kunstenaars steeds groter. Geef aan waarom de Verenigde Staten destijds zo aantrekkelijk waren voor avant-gardistische kunstenaars.

Expressionisme Vanuit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten kwamen aan het eind van de negentiende eeuw sterren uit de music-hall naar Europa. De Amerikaanse danseres Loïe Fuller (1862 -1928) kwam in 1892 naar Parijs. Fuller ontwikkelde haar eigen bewegingstaal en improvisatietechniek, die schril contrasteerden met de passen en houdingen van het romantische ballet. Zij had de ‘skirtdance’ uit het variététheater, het dansen in wijde rokken, uitgewerkt tot een nieuw concept. Ze danste terwijl ze haar meterslange zijden kostuums door middel van lange stokken manipuleerde. Hiermee leek ze haar armen te verlengen en kon ze de grote massa stof in alle vormen in de lucht projecteren, terwijl ze zelf om haar lichaams-as draaide. Om het theatrale effect te vergroten, experimenteerde Fuller bovendien met projecties van gekleurd licht. Haar Danse serpentine (Slangendans) die zij uitvoerde in de Folies Bergère, wekte maandenlang het enthousiasme van de Parijzenaars. Door haar theatrale experimenten met licht werd zij het symbool van elektriciteit en vooruitgang: op de Parijse Wereldtentoonstelling in 1900 had Fuller een eigen theater en was zij de grote attractie.

Parijs was aan het eind van de negentiende eeuw een stad met een bruisend cultureel leven, die een grote aantrekkingskracht uitoefende op kunstenaars. Een van hen was de Amerikaanse danseres Loïe Fuller, die in die stad veel furore maakte.

Vraag 16 Het succes dat Fuller en andere innovatieve danskunstenaars daar ten deel viel, hing samen met de grootstedelijke dynamiek van Parijs in die jaren. Bespreek twee factoren die aan deze dynamiek bijdroegen.

De Amerikaanse danseres Isadora Duncan (1877 -1927) maakte met haar ‘vrije dans’ of ‘dans van de toekomst’ de weg vrij voor een nieuw denken over dans. Hierin was de dans niet gevangen in een harnas van technische virtuositeit en clichématige inhoud, maar werd dans een wezenlijk expressiemiddel van een vernieuwde mensheid. Het lichaam werd ontdekt als voertuig van de ziel, als het meest directe middel om tot werkelijke expressie van emotie te komen. Isadora danste blootsvoets, in losse gewaden, met losse haren: zij danste, geïnspireerd en begeleid door de symfonische muziek van bijvoorbeeld Beethoven. Zij zocht naar de werkelijke ‘beweegredenen’ van een mens, en probeerde die ook fysiek te lokaliseren. Voor haar begon alle beweging (letterlijk ‘e-motie’ van emovere, wat ‘eruit bewegen’ betekent) in de zonnevlecht (plexus solaris), een knooppunt van zenuwen dat zich achter het borstbeen bevindt. Overal in Europa trad Duncan op en werd zij bejubeld. In Moskou maakte zij in 1905 grote indruk op choreograaf Michael Fokine, die zich door haar liet inspireren tot zijn balletexpressionisme.

Vraag 17 Net als Loïe Fuller veroverde ook de Amerikaanse danseres Isadora Duncan het Europese publiek. Fuller en Duncan zetten zich af tegen de Europese traditie van het romantisch ballet uit de negentiende eeuw. Leg uit wat het fundamentele verschil was tussen hun benadering van dans en de traditie van het negentiende-eeuwse ballet.

Vraag 18 Duncan danste op blote voeten. Dat sloot aan bij de nieuwe opvattingen over dans. Leg dit uit. Betrek twee aspecten in je antwoord.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een internationale beweging van kunstenaars die welbewust het experiment in hun vaandel schreven. Zij vonden dit binnen het creatieve proces zo belangrijk, dat zij het als een samenvattende leuze voor hun streven gebruikten. Deze kunstenaars noemden hun beweging Cobra, naar de beginletters van Copenhague, Bruxelles en Amsterdam, de steden waar zij hoofdzakelijk vandaan kwamen. De cobra is ook een slang en die werd een adequaat symbool voor het strijdlustige en revolutionaire karakter dat deze internationale beweging van experimentele kunstenaars binnen zeer korte tijd zou ontplooien. Het experiment betekende dat ze hun materiaal bewust op experimentele wijze gebruikten. Zij wilden als het ware opnieuw beginnen. Het was een poging om zich op volkomen spontane wijze te uiten als een kind, als een primitief, als een geesteszieke.

Vraag 19 Na de Tweede Wereldoorlog kwam in West-Europa een nieuw soort expressionisme op. In Nederland ontstond de Experimentele kunst en internationaal werd Cobra opgericht, een groep kunstenaars die spontane uitdrukking van gevoelens nastreefde. Een van hen was Karel Appel. Op de afbeelding zie je Appels Vrijheidsschreeuw uit 1948. De titel verwijst in eerste instantie naar het gevoel van bevrijding na de Tweede Wereldoorlog. Bespreek nog twee andere vormen van vrijheid waar Appel met deze titel naar verwijst.

Vraag 20 https: //www. youtube. com/watch? v=6 v_w 49 d. YO 5 g In 1961 maakte journalist Jan Vrijman de film De werkelijkheid van Karel Appel. Je ziet hieruit een deel in het fragment. Appel zei over zijn werkwijze tegen Vrijman: “Ik rotzooi maar een beetje an”. Geef aan waarom het lijkt of Appel ‘maar een beetje aanrotzooit’. Leg daarna uit waarom die uitspraak geen juiste kwalificatie van zijn kunstenaarschap is. Betrek het filmfragment in je antwoord.

Vraag 21 De opmerking van Appel ging een eigen leven leiden en wekte grote verontwaardiging bij pers en publiek. Dit kwam Vrijman goed uit. Hij wilde zich met zijn film verzetten tegen het idee van de ‘Heilige Kunst’. De verontwaardiging over Appels uitspraak kwam daarbij goed van pas. Leg dit uit.