Dorota Czerwiska doktorantka w Katedrze Postpowania Karnego odrni

Dorota Czerwińska doktorantka w Katedrze Postępowania Karnego

odróżnić jawność postępowania przygotowawczego odróżnić aspekt wewnętrzny i zewnętrzny znać przejawy! dostęp do akt sprawy, końcowe zapoznanie z materiałami postępowania przygotowawczego, przedstawienie zarzutów, udział w czynnościach śledztwa jawność zewnętrzna rozprawy głównej prawo uczestnictwa w rozprawie

ustność – związana z jawnością rozprawy; dominuje w stadium sądowym; sprzyja realizacji bezpośredniości przejawem ustności jest m. in. art. 174 k. p. k. ustne czynności są jednak dokumentowane pisemnie koncesje na rzecz pisemności są liczne; dla niektórych czynności zastrzeżono formę pisemną

podstawowe uprawnienie oskarżonego źródła: art. 42 Konstytucji RP, art. 6 ust. 3 EKPCz, art. 14 ust. 3 MPPOi. P, art. 6 k. p. k. aspekt materialny obrony – prawo do osobistej walki ze stawianym zarzutem aspekt formalny obrony – prawo do korzystania z pomocy obrońcy to zespół wielu uprawnień i jedna z najważniejszych gwarancji współczesnego procesu karnego

obrona – całokształt czynności podejmowanych w procesie karnym przez oskarżonego (choć niekoniecznie przez niego), zmierzających do odparcia oskarżenia lub roszczeń cywilnych albo do zmniejszenia odpowiedzialności lub uciążliwości procesowych

w znaczeniu abstrakcyjnym – pewna idea o szczególnym znaczeniu dla procesu; ogólny zespół reguł określających uprawnienia oskarżonego w znaczeniu konkretnym – zespół norm prawnych określających uprawnienia procesowe oskarżonego i służących ochronie jego interesów w procesie karnym

jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem oskarżonego obrona może przybrać postać obrony czynnej lub obrony biernej – podział ze względu na aktywność oskarżonego w procesie nie wydaje się możliwe i celowe formułowanie zasady przeciwstawnej; ukazanie wariantowości sprowadza się do przedstawienia ograniczeń tej zasady

prawo do niezwłocznej informacji w zrozumiałym języku o istocie i treści stawianych zarzutów prawo do dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami przygotowania obrony prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę prawo do bezpłatnego obrońcy z urzędu, jeżeli uzasadnia to dobro wymiaru sprawiedliwości

prawo do przesłuchania świadków obu stron na tych samych zasadach prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza prawo do rozstrzygnięcia w rozsądnym czasie prawo do sądu prawo do obecności na rozprawie prawo do jawnego i ustnego procesu prawo do jawnego wyroku i rzetelnego uzasadnienia prawo do apelacji

zasada prawa do obrony to dyrektywa postępowania o charakterze uprawniającym, w myśl której oskarżony ma prawo bronić swych interesów w procesie – za pomocą (i z wykorzystaniem) zespołu uprawnień procesowych – przed stawianym mu zarzutem lub grożącymi konsekwencjami prawnymi

na zespół procesowych uprawnień oskarżonego składają się te wszystkie normy, które służą ochronie pozycji procesowej oskarżonego i umożliwiają mu udział w postępowaniu karnym na prawach strony prawo do informacji prawo do składania wyjaśnień i ich odmowy prawo do wypowiadania się nemo se ipsum accusare tenetur inicjatywa dowodowa udział w czynnościach procesowych prawo do zapoznania się z aktami prawo do zaskarżania orzeczeń

oskarżony podejrzany problem osoby podejrzanej – uchwała SN z 20. 09. 2007, I KZP 26/07 prawo do obrony powinno przysługiwać od podjęcia pierwszych czynności faktycznych przeciwko osobie nawet bez wydania postanowienia przysługuje ono do zakończenia postępowania, w tym wykonawczego

wymagają ścisłej propocjonalności i zachowania zakaz naruszania wyraźnych obowiązków procesowych zakaz naruszania norm prawa karnego materialnego wykładni wyrok SN z 9 lutego 2004 r. , V KK 194/03 zakaz naruszania uczestników słusznych interesów innych

Obrona obligatoryjna a obrona z urzędu obrona obligatoryjna – zachodzi wówczas, gdy z uwagi na określone okoliczność utrudniające obronę k. przewiduje, że oskarżony musi mieć obrońcę; może być fakultatywna lub z urzędu obrona z urzędu – zachodzi wówczas, gdy do ustanowienia obrońca dochodzi w drodze wyznaczenia go przez sąd: wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy w sytuacji obrony obligatoryjnej prawo ubogiego

źródła: art. 6 ust. 2 EKPCz, art. 14 ust. 2 MPPOi. P, art. 42 ust. 3 Konstytucji ujęcie subiektywne – M. Cieślak – nakreślony przez ustawę nakaz kształtowania w świadomości organów procesowych przekonania o niewinności oskarżonego ujęcie obiektywne – L. Schaff – korzystny dla oskarżonego stan prawny, który nakazuje, aby niezależnie od osobistych mniemań o oskarżonym był on traktowany przez prawo jako niewinny koncepcja humanistycznego sceptycyzmu – traktować jako osobę niewinną oraz mieć krytyczne nastawienie do stawianego zarzutu

nie ma zgody, czy jest to odrębna zasada procesowa, czy logiczna konsekwencja domniemania niewinności obejmuje na pewno tylko wątpliwości co do faktów, jest sporne, czy również co do prawa w związku z powrotem do inkwizycyjności ponownie obejmuje już nie wątpliwości, których nie usunięto, a tylko niedające się usunąć w przypadku składów wieloosobowych chodzi o wątpliwości większości składu

dotyczy sytuacji, w której wersji korzystnej dla oskarżonego nie da się wykluczyć, choćby była mniej prawdopodobna od wersji oskarżenia, albowiem sprawstwo i wina muszą być wykazane ponad wszelką wątpliwość (post. SN z 31 marca 1964 r. , RN 10/64

ciężar dowodu – powinność udowodnienia ze względu na interes własny w znaczeniu formalnym – tezę ma udowodnić ten, kto ją wysunął w znaczeniu materialnym – tezę może udowodnić ktokolwiek, pod rygorem jej odrzucenia w znaczeniu prakseologicznym – generalna powinność dowodzenia swoich tez, by zwiększyć szansę ich akceptacji obowiązek dowodzenia – powinność udowodnienia ze względu na interes cudzy (np. obrońca)

w znaczeniu formalnym – kto ma obowiązek dowodzić w procesie w znaczeniu materialnym – kogo obciążą negatywne skutki nieudowodnienia

obowiązek dowodzenia jest zabezpieczony rygorem konsekwencji pozaprocesowych; spoczywa na oskarżycielu publicznym i obrońcy ciężar dowodu w znaczeniu materialnym spoczywa na oskarżycielu: publicznym, prywatnym i posiłkowym z istoty domniemania niewinności wynika, że oskarżony niczego dowodzić nie musi czy materialny ciężar dowodu spoczywa na sądzie?

problem stosowania środków przymusu – następuje to przecież przed prawomocnym wyrokiem. Ustawa pozwala jednak dokonywać takich rozstrzygnięć w oparciu o duże prawdopodobieństwo sprawstwa. Nie prowadzą one do definitywnego przesądzenia winy i muszą być stosowane z zachowaniem proporcjonalności ingerencji w dobra oskarżonego, a także nie jako antycypacja represji.

Nemo se ipsum accusare tenetur także: wolność od samooskarżania, prawo do milczenia reguła wyrażona w art. 74 k. p. k. doznaje ograniczeń, wymienionych również w tym przepisie, oskarżony ma bowiem obowiązek biernie poddać się określonym czynnościom dowodowym ma kluczowe znaczenie w orzecznictwie ETPCz m. in. dla oceny rzetelności procesu

kontradyktoryjność → proces jako walka równouprawnionych stron przed bezstronnym arbitrem inkwizycyjność → proces, w którym strony mają ograniczone uprawnienia, a gospodarzem i aktywnym uczestnikiem jest sąd de lege lata mamy do czynienia z inkwizycyjnym postępowaniem przygotowawczym i względnie inkwizycyjną rozprawą główną

Wymogi kontradyktoryjności istnienie przeciwstawnych stron procesowych toczących spór i organu procesowego go rozstrzygającego wiedza stron o przedmiocie procesu równość broni minimum dyspozycyjności stron

Przejawy kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym postanowienie o przedstawieniu zarzutów i jego uzasadnienie inicjatywa dowodowa stron dostęp stron do akt postępowania udział stron w czynnościach postępowania przygotowawczego możliwość zaskarżenia przez strony kluczowych decyzji procesowych

Inkwizycyjność postępowania sądowego nieograniczona inicjatywa dowodowa sądu – art. 167 k. p. k. prawo członków składu do zadawania pytań poza kolejnością – art. 370 k. p. k. obowiązek wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy – art. 366 k. p. k. instytucja z art. 396 a k. p. k.

Kontradyktoryjność postępowania sądowego otwarcie przewodu sądowego – art. 385 k. p. k. inicjatywa dowodowa stron – art. 167 k. p. k. audiatur et altera pars – art. 367 k. p. k. kolejność zadawania pytań i przeprowadzania dowodów – art. 369 i 370 głosy stron w postępowaniu odwoławczym – prawo do złożenia odpowiedzi na środek odwoławczy – art. 453 k. p. k.

legalizm = prawny obowiązek wszczęcia i przeprowadzenia postępowania zawsze wtedy, gdy ściganie jest prawnie możliwe i faktycznie zasadne – art. 10 k. p. k. › w polskim systemie prawa łagodzony przez przyjęcie koncepcji legalizmu materialnego, tj. uznania za przestępstwo tylko czynów społecznie szkodliwych w stopniu wyższym niż znikomy oportunizm = uprawnienie organów ścigania do oceny celowości ścigania

Legalizm obowiązek organów ścigania: wszczęcie i przeprowadzenie postępowania przygotowawczego obowiązek oskarżyciela publicznego: wniesienie i popieranie oskarżenia przed sądem istota legalizmu: nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności karnej z wyjątkiem wypadków przewidzianych ustawą lub umową międzynarodową! dotyczy tylko czynów publicznoskargowych

Legalizm pierwszego i drugiego stopnia legalizm drugiego stopnia – art. 7 Konstytucji RP – zasada całego systemu prawa; obowiązek działania organów państwa na podstawie i w granicach prawa legalizm pierwszego stopnia – art. 10 k. p. k.

Przejawy oportonizmu umorzenie absorpcyjne – art. 11 ocena interesu społecznego przy ew. wstąpieniu do postępowania prywatnoskargowego – art. 60 świadek koronny Przejawami oportunizmu nie są porozumienia procesowe; sporny był pod tym względem charakter umorzenia restytucyjnego (uchylony art. 59 a k. k. )