Podstawy procesu karnego Postpowanie przygotowawcze Etapy procesu karnego

Podstawy procesu karnego Postępowanie przygotowawcze

Etapy procesu karnego Postępowanie przygotowawcze Postępowanie sądowe Postępowanie odwoławcze

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE – pierwsze stadium postępowania karnego ukierunkowanie na weryfikację czy przestępstwo zostało popełnione, ujawnienie jego sprawcy oraz zabezpieczenie dowodów przestępstwa umożliwiających sądowi prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy.

Cele postępowania przygotowawczego Art. 297 § 1 KPK � ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, � wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, � zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, � wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, � zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

Funkcje postępowania przygotowawczgo � � � Przygotowawcza- zebranie materiału dowodowego na użytek przyszłej rozprawy sądowej. Profilaktyczna- stworzenie takich warunków, które co najmniej utrudniają ponowne popełnienie przestępstwa przez podejrzanego lub inne osoby. Względnie prejudycjalna – oddziaływanie aktu oskarżenia, postanowienia o umorzeniu i innych rozstrzygnięć zapadających w toku postępowania przygotowawczego na treść decyzji podejmowanych w innych postępowaniach.

Zasady charakteryzujące postępowanie przygotowawcze � Zasada działania z urzędu (art. 9 § 1 k. p. k. ) � Zasada inkwizycyjności (z wyjątkami na rzecz kontradyktoryjności) � Zasada tajności (z wyjątkami na rzecz jawności) � Zasada legalizmu (art. 10 k. p. k. )

Uczestnicy Organy: � Prokurator- dominus litis postępowania przygotowawczego � Policja i inne uprawnione organy � Sąd- czynności sądowe w post. przyg. , np. stosowanie tymczasowego aresztowania Strony: � Podejrzany i pokrzywdzony � W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3). UWAGA: Prokurator nie jest jednak stroną postępowania przygotowawczego!

Uczestnicy- strony post. przyg. � Pokrzywdzony- osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 k. p. k. ). � Podejrzany- osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut z związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 k. p. k. ).

Uprawnienia stron w postępowaniu przygotowawczym Uprawnienia stron postępowania przygotowawczego można rozpatrywać w 4 kategoriach: 1. uprawnienia związane z szeroko rozumianym prawem do informacji; 2. prawo złożenia wniosku o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczym; 3. możliwość wzięcia udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego; 4. możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć oraz działań lub zaniechań organów procesowych.

Uprawnienia stron w postępowaniu przygotowawczym � dostęp do akt postępowania przygotowawczego – art. 156 § 5 k. p. k. , � art. 157 § 3 k. p. k. – nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, � art. 306 § 1 b k. p. k. – prawo przejrzenia akt w przypadku złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przygotowawczego � art. 318 k. p. k. – zapoznanie się z opinią biegłego

Uprawnienia podejrzanego � Prawo do żądania przesłuchania w obecności obrońcy (art. 301 k. p. k. ), � Prawo do pomocy tłumacza (art. 72 k. p. k. ), � Możliwość złożenia wniosku o końcowe zaznajomienie z materiałami postepowania (art. 321 k. p. k. ), � Prawo do posiadania obrońcy (art. 77 k. p. k. jednocześnie może mieć ich maksymalnie 3)

Uprawnienia podejrzanego Ø Oskarżony obowiązany jest także do stawiennictwa na każde wezwanie w toku postępowania karnego (art. 75 § 1 KPK). Ø Musi także zawiadamiać organ prowadzący postępowanie (na każdym jego etapie) o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art. 213 § 1 KPK, o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie.

Uprawnienia podejrzanego Ø Korzystanie z obrońcy niekiedy jest uznawane przez ustawodawcę za obowiązkowe→ obrona obligatoryjna • nie ukończył 18 lat (art. 79 § 1 pkt 1 KPK), • jest głuchy, niemy lub niewidomy (art. 79 § 1 pkt 2 KPK), • zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona; chodzi tu o poczytalność oskarżonego w czasie czynu (tempore criminis) - (art. 79 § 1 pkt 3 KPK),

Uprawnienia podejrzanego • zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny; chodzi tu o poczytalność w toku postępowania (tempore procedendo) - (art. 79 § 1 pkt 4 k. p. k. ), • sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę (art. 79§ 2 k. p. k. ), • w postępowaniu przed sądem okręgowym zarzucono mu zbrodnię (art. 80 k. p. k. ), • nie uwzględniono wniosku oskarżonego o sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą (art. 451 k. p. k. ), • postępowanie wznowiono na korzyść oskarżonego i toczy się ono po jego śmierci lub jeśli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania (art. 548 k. p. k. ).

Uprawnienia podejrzanego Obrona z urzędu : • Oskarżony (podejrzany) zażąda tego należycie wykazując, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§ 1 w zw. z art. 78 § 1 k. p. k. ), • Oskarżony (podejrzany) zażąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowe i wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 81§ 1 w zw. z art. 78 § 1 a k. p. k. ) • oskarżony (podejrzany) nie ma obrońcy z wyboru w warunkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k. p. k. - obrona obligatoryjna (art. 81 k. p. k. ).

Uprawnienia podejrzanego � składanie wniosków dowodowych (art. 167 § 1 k. p. k. ), w tym wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 i art. 325 a k. p. k. ) oraz obecność przy czynnościach dowodowych (art. 175 § 2 k. p. k. ), � zaskarżanie niekorzystnych decyzji procesowych (np. art. 252 § 1 i 254 § 2, 302 § 2, art. 425 § 1, art. 459 § 1 i 2 k. p. k. ).

Formy postępowania przygotowawczego ŚLEDZTWO Zarezerwowane dla spraw o wyższym ciężarze gatunkowym lub bardziej skomplikowanych oraz ze względu na osobę, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa. DOCHODZENIE � Uproszczona i mniej sformalizowana forma postępowania przygotowawczego. � Prowadzi się w sprawach o niższym (lżejszym) ciężarze gatunkowym.

Śledztwo (art. 309) Śledztwo obligatoryjne: 1. w sprawach, których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego ◦ zbrodnie i występki wskazane w art. 25 § 1 2. o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, Służby Celnej lub CBA 3. o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych 4. o występk. I, w których nie prowadzi się dochodzenia Śledztwo fakultatywne: 1. w sprawach o występku, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy Dochodzenie (art. 325 b) Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: 1. zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200. 000 zł 2. 3. ◦ dochodzenia nie prowadzi się jednak w sprawach o przestępstwa wskazane w art. 325 b § 2 m. in. art. 155, 156 § 2, 157 a § 1, 168, k. k. , w sprawach o przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (z wyjątkiem art. 297 i 300 k. k. ) oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi przewidziane w art. 159, 254 a i 262 § 2 k. k. przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 k. k. oraz w art. 289 § 2 k. k. , jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200. 000 zł

Formy postępowania przygotowawczego ŚLEDZTWO � termin: podstawowy: powinno zostać ukończone w ciągu 3 miesięcy (art. 310 k. p. k. ) � Organy: co do zasady prowadzi je prokurator, ale może je powierzyć do prowadzenia w całości lub w określonym zakresie Policji, lub też dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (art. 311 k. p. k. )

Formy postępowania przygotowawczego DOCHODZENIE � Termin podstawowy: powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy (art. 325 i k. p. k. ) � Organy: prowadzi je Policja lub inne uprawnione organy (art. 312 k. p. k. - np. CBA, ABW), chyba że prowadzi je prokurator

Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym � Prokurator w zakresie w jakim nie prowadzi postępowania przygotowawczego, sprawuje nadzór nad jego przebiegiem (art. 326 § 1 k. p. k. ). Z tytułu sprawowanego nadzoru (art. 326 § 3 k. p. k. ) prokurator może: � zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia, � żądać przedstawienia materiałów zebranych w toku postępowania, � uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia, � wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia, � zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia.

Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym Trzy płaszczyzny ingerencji sądu w postępowaniu przygotowawczym: � przeprowadzanie czynności dowodowych przewidzianych w ustawie, np. przesłuchanie w charakterze świadka osoby, która w chwili przesłuchania nie ukończyła 15 lat � podejmowanie określonych rozstrzygnięć wykraczających poza kompetencje prokuratora, np. zastosowanie tymczasowego aresztowania � rozpoznawanie zażaleń na decyzje prokuratora.

Przebieg postępowania przygotowawczego

Przebieg postępowania przygotowawczego � Postępowanie karne bierze swój początek, gdy organy ścigania uzyskają informację o możliwości popełnienia przestępstwa. Źródła informacji o przestępstwie: � informacje własne organów ścigania uzyskane w toku: ◦ czynności administracyjno-porządkowych, np. patrole ulic, rutynowe i planowane kontrole pojazdów, ◦ czynności operacyjno-rozpoznawczych, np. poprzez wykorzystanie podsłuchu przedprocesowego, ◦ innych prowadzonych postępowań karnych, � informacje uzyskane z innych źródeł, tj. poprzez: ◦ zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, ◦ środki masowego przekazu, ◦ anonimy.

Przebieg postępowania przygotowawczego ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘPSTWIE � Społeczny • • 1 k. p. k. dotyczy przestępstw ściganych z urzędu, jego niedopełnienie wiąże się jednak z żadną sankcją karną. � Prawny • obowiązek zawiadomienia→ art. 304 § obowiązek zawiadomienia o przestępstwie→ art. 240 k. k. i art. 304 § 2 k. p. k. niezawiadomienie podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.

Przebieg postępowania przygotowawczego Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa: � forma: pisemna lub ustna � konieczność sporządzenia protokołu w przypadku złożenia ustnego zawiadomienia (art. 143 § 1 pkt 1 k. p. k. ), � sporządzenie wspólnego protokołu z zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 304 a k. p. k. ); można w nim zamieścić również wniosek o ściganie, � może je złożyć każda osoba.

Przebieg postępowania przygotowawczego � konieczność utajniania danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków, co dotyczy zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (art. 148 a KPK w zw. z art. 304 § 1 KPK), � dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu, który pozostaje dostępny wyłącznie dla organu prowadzącego postępowanie, .

Przebieg postępowania przygotowawczego � Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa (art. 305 § 1 k. p. k. ), � Wyjątki • • od powyższej zasady: konieczność weryfikacji informacji o możliwości popełnienia przestępstwa → czynności sprawdzające (art. 307 k. p. k. ) konieczność natychmiastowego zabezpieczenia śladów przestępstwa → czynności w niezbędnym zakresie (art. 308 k. p. k. )

Przebieg postępowania przygotowawczego Czynności sprawdzające: � Art. 307 k. p. k. � Cel czynności sprawdzających → weryfikacja informacji o możliwości popełnienia przestępstwa pochodzących z własnych informacji oraz złożonego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. � Czas trwania czynności sprawdzających wynosi maksymalnie 30 dni. � Okresu czynności sprawdzających nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego. � W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

Przebieg postępowania przygotowawczego Czynności w niezbędnym zakresie: � okoliczności popełnienia czynu wymagają natychmiastowego podjęcia czynności w wypadkach niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem (art. 308 § 1 k. p. k. ), � można przeprowadzać dowolne czynności procesowe, w tym wymagające spisania protokołu, � czas trwania: maksymalnie 5 dni, które są wliczane do czasu trwania postępowania przygotowawczego,

� na Przebieg postępowania przygotowawczego postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie, � Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

Fazy postępowania przygotowawczego in rem in personam Postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przesłuchanie w charakterze podejrzanego

Przedstawienie zarzutów � od momentu wszczęcia postępowanie przygotowawcze toczy się w sprawie (in rem) � ustalenie sprawcy→ skierowanie postępowania przeciwko osobie (in personam) � przedstawienie zarzutów→ osoba podejrzana staje się podejrzanym

Przedstawienie zarzutów Czynność przedstawienia zarzutów składa się z 4 etapów: 1. Sporządzenia postanowienia 2. Ogłoszenia go podejrzanemu 3. Pouczenia go o prawach i obowiązkach 4. Przesłuchania go

Przedstawienie zarzutów � Przedstawienie zarzutów powinno nastąpić, jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art. 313 § 1 k. p. k. ), � Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest konieczną przesłanką zastosowania środków zapobiegawczych.

Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczego 1. Zaznajomienie z aktami postępowania przygotowawczego podejrzanego i obrońcy � Czynność fakultatywna; � Na wniosek uprawnionego podmiotu � Nie przeprowadza się w przypadku umorzenia postępowania 2. Wydanie postanowienia o zamknięciu postępowania przygotowawczego

Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczego � Art. 321 § 5 Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu. � Postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje prokurator. Od tej daty liczony jest termin do sporządzenia aktu oskarżenia. � Wydanie tego postanowienia nie jest konieczne, jeżeli: ◦ Postępowanie jest umarzane – art. 322 § 1 ◦ W dochodzeniu – chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany �O wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.

Subsydiarny akt oskarżenia Art. 55 § 1 � W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. � ◦ Termin prekluzyjny � ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa � Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika. ◦ � Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1 Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia

Subsydiarny akt oskarżenia – procedura wnoszenia Postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Zażalenie zaskarżenie postanowienia przez pokrzywdzonego Pokrzywdzony może w terminie 1 miesiąca od doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia wnieść akt oskarżenia Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Prokurator nadal nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia

Skierowanie sprawy do sądu � Podstawową formą jest wniesienie przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia � Inne skargi to: ◦ Wniesienie wniosku z art. 335 § 1 (samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy) ◦ Wniesienie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania ◦ Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających ◦ Wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

Akt oskarżenia �w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję i wnosi go do sądu � gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany - akt oskarżenia wnosi się w terminie 7 dni

Akt oskarżenia � Warunki formalne 119 + 332 + 333 k. p. k. �Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, gdzie wskazuje się fakty i dowody, na których opiera się oskarżenie oraz podstawę prawną oskarżenia a także – okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie. �W dochodzeniu – uzasadnienie oskarżenia fakultatywne aktu

Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy � Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek z art. 335 § 2 – wniosek o skazanie bez rozprawy. � Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. � Przesłanki: ◦ okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, ◦ oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, ◦ postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy Samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy (zamiast aktu oskarżenia) Przesłanki (art. 335 § 1 k. p. k. ): � oskarżony przyznaje się do winy � w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, � jego postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności.