DIPLOMATSKI PROTOKOL Prof dr Joko Dragojlovi Email jdragojlovicpravnifakultet

DIPLOMATSKI PROTOKOL Prof. dr Joko Dragojlović E-mail: jdragojlovic@pravni-fakultet. info

POJAM DIPLOMATIJE n n n U političkoj i pravnoj teoriji ne postoji univerzalna, opšteprihvaćena definicija kojom bi se mogla izraziti suština i kompleksnost diplomatije. Poreklo ovog pojma potiče od grčke reči diploma koja označava svečano pismo, povelju ili ispravu presavijenu na dvoje kao akt suverenja jedna država predavala drugog, a ova druga prvoj vraćala na završetku pregovora o nekom poslu, odnosno sporazuma. Najopštije posmatrano pod diplomatijom se podrazumeva sposobnost, spretnost odnosno umešnost u vođenju nekog posla.

Diplomatija - Kao se sredstvo definiše spoljne na politike više date načina: države: - Kao vođenje poslova između država mirnim sredstvima: - Označava spoljnopolitičku delatnost države u odnosu na druge subjekte međunarodnog prava: Osnovni cilj diplomatije je da omogući državama da ostvare svoje - spoljnopolitičke ciljeve, bez pribegavanja sili.

Istorijski razvoj diplomatije n n Određeni vidovi diplomatije poznati su još od prvobitne zajednice (glasnik koji prenosi poruke između plemena): Antička grčka je zbog svoje podeljenosti na brojne gradove i države bila pogodna za razvoj diplomatskih odnosa. Razvoj diplomatije za vreme rimskog carstva naročito nakon podele na istočno i Zapadno 395. god: Promene nakon drugog svetskog rada dovode do stvaranja savremene diplomatije.

Funkcija diplomatije Osnovna funkcija diplomatije je predstavljanje svoje države u inostranstvu i promovisanje njenih ciljeva. n Osnovni zadaci diplomate: 1) predstavljanje i zastupanje države; 2) zaštita interesa vlastite države, njezinih fizičkih i pravnih lica; 3) unapređenje prijateljskih odnosa sa zemljom ili međunarodnom organizacijom u kojoj deluje kao diplomatski predstavnik; 4) diplomatsko pregovaranje; 5) unapređenje svih oblika spoljnopolitičke saradnje između njegove zemlje ili organizacije u kojoj deluje. n

Gledajući kroz istoriju, može se reći da su razvoj međunarodnih odnosa, promovisanje položaja vlastite države i sprečavanje rata najvažnije aktivnosti diplomatije. Posao diplomata obuhvata niz vrlo različitih aktivnosti, redovnih i vanrednih, kojima je cilj predstavljanje vlastite zemlje u inostranstvu i podsticanje saradnje s državom domaćinom. Da bi te aktivnosti mogao uspešno obavljati, diplomat mora svakodnevno biti upoznat sa svim važnim događajima u svojoj zemlji, naročito političkim, privrednim, naučnim, kulturnim i sportskim događajima te svim ostalim bitnim momentima u životu građana države koju predstavlja.

Vrste diplomatije n n n Bilateralna i multilateralna Stalna i ad hoc diplomatija Samit diplomatija Posrednička (šalt) diplomatija Vojna diplomatija Ekonomska diplomatija

Organi predstavljanja država n n n Državu kao subjekta međunarodnog prava u međunarodnim, dakle diplomatskim, odnosima predstavljaju: Šef države, Predsednik Vlade i Ministarstvo inostranih poslova, diplomatsko-konzularna predstavništva i specijalne misije. Šef države je, dakle, najviši organ zastupanja i predstavljanja zemlje. Za njega i predsednika Vlade, koji rukovodi najvišim organom izvršne vlasti, i ministra inostranih poslova, koji vodi državni resor zadužen za spoljne poslove, uključujući i sva diplomatska i konzularna predstavništva i stalne misije pri međunarodnim organizacijama, po pravilu, nije potrebno posebno punomoćje za zastupanje države u međunarodnim odnosima.

Diplomatski jezik n n Svaki diplomata mora dobro da vlada jezikom, jezicima, tako da bude u stanju da svoju misao precizno i iznijansirano izrazi. Sredinom 18. veka francuski je postao opšteprihvaćen diplomatski jezik (vođeni su pregovori i usvojeni ugovori na francuskom jeziku na Bečkim kongresu 1815. godine i Pariskom kongresu 1856. godine), koji je vladao diplomatijom sve do Drugog svetskog rata. Tada je, u drugoj polovini 20 -og veka engleski jezik potisnuo sve druge jezike. U početku se francuski jezik smatrao najboljim jezikom diplomatije, a kasnije se za engleski jezik govorilo da je najbolji po preciznosti i ekspresivnosti, i kao takav najbolji za diplomatiju.

Zvanični i radni jezici u mađunarodnim organizacijama n n Znanje drugih jezika je neophodno za obrazovanje diplomate. (posebno jezika države prijema). Zvanični jezici Ujedinjenih nacija su: arapski, engleski, kineski, francuski, ruski i španski, a radni jezici su engleski i francuski, kao i u Savetu Evrope. U Evropskoj uniji su zvanični jezici svi koji se govore u zemljama Unije, a radni su engleski i francuski. Međutim, prevođenje na sve te jezike znatno povećava troškove. Pre nekoliko godina je izračunato da je cena prevoda jedne jedine stranice na sve zvanične jezike Ujedinjenih nacija ravno iznosu potrebnom da pokrije troškove života jednog Indijca za godinu dana.

Diplomatsko izveštavanje n n n Diplomate su često izloženi iskušenju da pribegnu ublažavanju ili iznijansiranim formulacijama, kako bi se izbegle reči, fraze ili ocene koje su suviše direktne, a mogu biti loše primljene kod kuće. Jezik diplomatskih izveštaja mora biti precizan i do kraja jasan, makar se saopštavale i najneprijatnije stvari. Diplomatska depeša ne treba da ublažava neprijatnost bilo koje činjenice ili poruke, jer se u analizama u mninistarstvu mogu lako izvući pogrešni zaključci, što može da izazove štetu.

Diplomatska konverzacija n n U diplomatskoj konverzaciji je poželjno da sve bude prijatno i lagodno. Diplomata uvek treba da nastoji da “kupi” i proda-poruku, informaciju, upozorenje, kontakt, novo značenje. Pri tom treba imati u vidu da ne može računati samo na jednostranu korist – mora se nešto i prodati da bi se moglo kupovati. „Komunikacija između diplomata je dvosmerna ulica: ne može neko očekivati da dobije mnogo informacija ukoliko nije isto tako u stanju i voljan da pruži informaciju. “ Za diplomatu je važno da nikad ne izgubi kontrolu i nervozno i neodgovarajuće reaguje na kritiku ili provokaciju druge strane, već da uzvrati na način koji može biti i ironičan (i ciničan) ali uljudan i u okvirima diplomatskih formulacija.

Jezik pregovarača n n n Jezik pregovarača je vrlo specifičan i mora odgovoriti vrlo različitim zahtevima. Problem komunikacije između pregovarača kojima je maternji jezik različit može biti rešen na više načina. Jedan način je da pregovarač komunicira jezikom onog drugog. Kad obe strane komuniciraju trećim jezikom nesporazum je takođe moguć u zavisnosti koliko dobro vladaju tim jezikom. Ipak se ovaj metod često koristi u pregovorima, sve dok se ne dođe do složenijih formulacija, onda se pribegava angažovanju prevodilaca. Prevođenje se naročito koristi u multilateralnoj diplomatiji.

Bilateralna diplomatija (uspostavljanje diplomatskih odnosa) n n Preko diplomatskih predstavništava, kao državnih organa, odvija se deo ukupnih bilateralnih diplomatskih aktivnosti čiji su subjekti suverene države. Na ovaj način, države akreditovanjem misije u drugoj zemlji koriste aktivno pravo poslanstva (ius legationis) odnosno pasivno pravo poslanstva, tj. pravo da prime diplomatsku misiju druge zemlje na svojoj teritoriji. Funkcionisanje diplomatskih odnosa podrazumeva, najpre, njihovo uspostavljanje i, iako se radi o dve različite pravne radnje, praktično uspostavljanje bilateralnih odnosa prati otvaranje diplomatskih misija, kao druga pravna radnja u logičnom sledu događaja.

Uslovi za uspostavljanje diplomatskih odnosa n Uslov za uspostavljanje diplomatskih odnosa je uzajamna saglasnost volja država, koja se ispoljava kroz sporazum dveju Vlada. Sporazum Vlada dve države može biti zaključen u formi međunarodnog ugovora o uspostavljanju odnosa ili razmenu nota ili pisama kao proceduralnu formu ili pak kroz zajedničko saopštenje ili kominike Vlada ili ministara inostranih poslova, pa do, izuzetno, proste saglasnosti volja predstavnika dve države. Iako sporazum redovno prati uspostavljanje diplomatskih odnosa, njegovo zaključenje ne mora da znači i automatsko otvaranje diplomatskih misija.

Klasa šefova diplomatskih predstavništava n n Bečka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961. godine potvrdila je stanovište o tri klase diplomatskih predstavnika, koji mogu da budu u svojstvu šefa misije. Na taj način, ona je priznala postojanje instituta poslanstva. Te tri klase su: a) ambasadori ili nunciji, odnosno diplomatski predstavnici Svete stolice akreditovani kod šefova država i drugi šefovi misija odgovarajućeg ranga, b) poslanici, opunomoćeni ministri ili internunciji (diplomate Svete stolice, odnosno Vatikana) akreditovani kod šefova država, c) otpravnici poslova akreditovani kod ministra inostranih poslova.

Tri klase šefova misije n n Uvođenjem tri klase diplomatskih predstavnika koji imaju svojstvo šefa misije državama je data mogućnost iznijansiranog delovanja u manifastaciji svog političkog stava smanjivanjem ili povećanjem klase šefa diplomatskog predstavništva od ambasadora do otpravnika poslova ili obrnuto, u zavisnosti od činjenice da li se diplomatski odnosi zaoštravaju ili pak razvijaju u pozitivnom smeru. Dakle, savremena diplomatija danas kao diplomatska predstavništva uglavnom poznaje ambasade, kojima rukovode ambasadori.

Agreman n Po uspostavljanju diplomatskih odnosa sledi otvaranje diplomatskih misija i imenovanje diplomatskih predstavnika, koji će obavljati dužnost šefa misije. Izbor šefa misije vrši država akreditacije, ali da bi šef misije mogao da stupi na dužnost neophodna je saglasnost države prijema ili agreman. Agreman se traži diplomatskim putem, verbalnom notom, usmenim ili pismenim putem neformalnim podneskom uz dostavu biografije kandidata za šefa misije. Pravilo je da se agreman traži pre objavljivanja javnosti imena kandidata za šefa misije, jer odluka o saglasnosti na predlog je suvereno pravo države prijema, koji ona nije dužna da obrazlaže.

Agreman n Država prijema, takođe, nije vezana ni rokom u kome treba da se izjasni povodom zahteva za izdavanje agremana, ali uobičajeno je da to izjašnjenje usledi najdalje u roku od dva-tri meseca. Ukoliko u navednom roku agreman ne bude dat smatra se da je isti prećutno odbijen. Država prijema nije u obavezi da obrazlaže razloge za odbijanje agremana, ali su oni po pravilu, političke prirode i odražavaju stanje ukupnih političkih odnosa dve države. Razlozi za odbijanje su religiozni, pol, nacionalnost, krivičnu odgovornost ili slično.

Agreman n Bez dobijanja agremana države prijema, praksa objavljivanja imenovanja šefa misije od strane države akreditacije smatra se kao uvreda i nipodaštavanje suverenosti države prijema. Zbog navedenog, ruski car Nikolaj je 1832. godine posle objavljivanja imenovanja lorda Kaninga za britanskog ambasadora u Rusiji od strane britanskih vlasti odbio agreman engleskom lordu. S obzirom na to da je suvereno pravo države prijema davanje odluka o saglasnosti, u tom domenu je i odluka o povlačenju jednom datog agremana, sa svim mogućim negativnim implikacijama na političke odnose dveju država. Holandija je 1952. godine povukla dati agreman ambasadoru Južnoafričke Unije, jer je naknadno saznala da je šef misije 1940. godine javno čestitao Hitleru okupaciju Holandije.

Agreman n Odluka o davanju ili uskraćivanju agremana, po pravilu, proizvodi recipročne mere države akreditacije. Pravilo je da se zbog odbijanja agremana diplomatski odnosi spuštaju na nivo otpravnika poslova. Agreman država prijema daje u vidu diplomatske note, a potom šef države prijema potpisuje ukaz o imenovanju šefa predstavništva. Funkciju šefa misije, pored amasadora, mogu vršiti poslanik ili opunomoćeni ministar akreditovan kod šefa države, ali i stalni otpravnik poslova akreditovan od ministarstva inostranih poslova države akreditacije kod ministarstva države prijema.

Agreman n n Akreditacija ostalih članova diplomatske misije vrši se bez posebne saglasnosti države prijema u broju, koji ukoliko nije preciziran međunarodnim bilaretalnim sporazumom, smatra se razumnim i normalnim s obzirom na okolnosti države prijema, odnosno potrebe misije. Spisak članova osoblja misije država akreditacije dve-tri nedelje pre odlaska saopštava državi prijema dajući joj mogućnost da izvrši procenu njihove diplomatske prihvatljivosti.

Pogoršanje i prekid diplomatskih odnosa n n n n Zahlađenje u bilateralnim odnosima može da se manifestuje kroz: nepostavljanje novog ambasadora u slučaju redovnog odlaska prethodnog; diskretno povlačenje šefa misije na kraće ili duže vreme; opoziv ambasadora i snižavanje ranga diplomatske misije na rang stalnog otpravnika poslova ili otpravnika poslova ad interim; odbijanje agramana za ambasadora od strane države prijema; povlačenje većine ili celokupnog sastava diplomatskog osoblja misije uz zadržavanje samo jednog člana administrativnotehničkog osoblja; zatvaranje diplomatske misije.

Pogoršanje i prekid diplomatskih odnosa n n Ipak pogoršanje bilateralnih odnosa ne mora uvek da bude rezultat direktne volje dve države, već može da bude rezultat izvršavanja obavezujućih odluka međunarodnih organizacija. Tako su kao rezultat odluke Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija o uvođenju međunarodnih sankcija prema Saveznoj Republici Jugoslaviji od 31. maja 1992. godine da se „redukuje nivo osoblja diplomatskih misija i konzulata“ mnoge zemlje preduzele mere iz arsenala pogoršanih političkih odnosa. Za razliku od uspostavljanja odnosa dve države za koje je neophodna obostrana saglasnost za prekid diplomatskih odnosa potrebna je jasno izražena slobodna jednostrana volja jedne države. Prekid diplomatskih odnosa nesporno je pravo svake države i odraz je državne suverenosti.

Privilegije i imuniteti diplomatskih misija n Diplomatski imunitet i privilegije predstavljaju skup povlastica koje međunarodno pravo priznaje diplomatskim predstavnicima radi neometanog vršenja funkcije diplomatske misije. Ustanova diplomatskog imuniteta vuče svoj koren iz pradavnog običaja nepovredivosti ličnosti stranog poslanika. Otuda, diplomatski predstavnik ne može biti podvrgnut hapšenju ili pritvoru i oslobođen je svake krivične, građanske i upravne jurisdikcije države kod koje je akreditovan. Ista se prava priznaju i članovima njegove porodice.

Privilegije i imuniteti diplomatskih misija n n Admiistrativno i tehnčko osoblje diplomatske misije uživa imunitete prilikom obavljanja službenih dužnosti. Pod imunitetima se podrazumeva u prvom redu oslobođenje, odnosno izuzeće u međunarodnom pravu u konkretnom slučaju od jurisdikcije organa države prijema. Diplomatske privilegije, odnosno povlastice se sastoje u oslobađanju diplomatskog predstavnika plaćanja svih poreskih, carinskih i drugih finansijskih dažbina, predviđenih unutrašnjim propisima države prijema. To su razne pogodnosti koje se daju diplomatskim misijama i njihovom osoblju u državi prijema.

Privilegije i imuniteti diplomatskih misija n n n Uslovljavanje ulaska organa države prijema saglasnošću šefa misije odredba je koja je sprečila niz mogućnosti za zloupotrebu eventualnim objektiviziranjem uslova za povredu prostorija misije u potencijalno normativno propisanim situacijama. Država prijema je u obavezi da preduzme sve mere u cilju sprečavanja nasilnog ulaska u prostorije misije, njeno oštećenje i narušavanje mira i dostojanstva. Prostorije, inventar i prevozna sredstva misije ne mogu biti predmet nikakvog pretresa, rekvizicije, zaplene ili mera izvršenja. Isticanje zastave i grba na zgradi i vozilima misije neotuđivo je pravo šefa i diplomatske misije države akreditacije i ujedno obaveza organa države prijema da im pruži punu zaštitu.

Privilegije i imuniteti članova misije n n Diplomatski predstavnik ne može biti podvrgnut nikakvom obliku lišenja slobode, a država prijema dužna je da prema njemu postupa sa dužnim poštovanjem, uz uvažavanje njegove ličnosti, slobode i dostojanstva. Ipak, radnja legitimisanja diplomatskih agenata u opravdanim okolnostima, preduzeta od strane organa drža¬ve prijema smatra se dopuštenom. Nije, dozvoljeno prilikom saobraćajne kontrole, licima sa diplomatskim statusom uzimati krv na analizu ili ih primoravati na alkotestiranje, te ih kažnjavati za izvršene prekršaje u saobraćaju.

Privilegije i imuniteti članova misije n n n Sveobuhvatna zaštita diplomatskih predstavnika ostvaruje se i kroz nepovredivost privatnog stana i službene prepiske. Diplomatski agent je u potpunosti izuzet od krivične jurisdikcije države prijema, bez obzira na to da li je krivično delo izvršio u obavljanju službene dužnosti ili van nje. Diplomatski predstavnik, međutim, može da odgovara za krivično delo pred sudom države u koju je akreditovan pod uslovom da se država akreditacije odrekne imuniteta, što se u praksi vrlo retko dešava. Odricanje od imuniteta uvek mora da bude izričito.

Privilegije i imuniteti članova misije n n Diplomatski predstavnik uživa i imunitet od građanskog i upravnog sudstva, ali Konvencija predviđa i tri izuzetka kada se radi o: a) nekoj stvarnoj tužbi koja se tiče privatne nepokretnosti na teritoriji države prijema, osim ako diplomatski predstavnik poseduje tu nepokretnost za račun države imenovanja za potrebe misije; b) tužbi koja se tiče nasleđa, u kojoj se diplomatski predstavnik pojavljuje kao izvršilac testamenta, administrator, naslednik ili legatar po privatnom osnovu, a ne u ime države imenovanja; c) tužbi koja se tiče slobodne profesije ili trgovačke delatnosti, ma kakva ona bila, koju vrši diplomatski predstavnik u državi prijema izvan svojih službenih prostorija.

Privilegije i imuniteti članova misije n n n n „Lice sa diplomatskim statusom je, u načelu, oslobođeno plaćanja svih poreza i taksa, ličnih ili stvarnih, državnih, regionalnih ili komunalnih izuzev: a) posrednih poreza, koji su po svojoj prirodi normalno uključeni u cenu robe ili usluga; b) poreza i taksa na privatnu nepokretnu imovinu na teritoriji države kod koje se akredituje, osim ako je diplomatski agent poseduje za račun države koja akredituje, a za potrebe misije; c) naslednih taksa koje ubira država kod koje se akredituje (izuzev naslednih taksa za pokretnu imovinu preminulog člana misije koji nije državljanin države prijema); d) poreza i taksa na privatne prihode koji potiču iz države kod koje se akredituje i poreza na kapital koji se naplaćuje na ulaganja izvršena u trgovačka preduzeća čije je sedište u državi prijema; e) poreza i taksa koje se ubiraju kao naknada za posebne usluge; f) taksa na registraciju, sudskih, hipotekarnih i fiskalnih taksa kad se radi o nepokretnoj imovini.

Privilegije i imuniteti članova misije n n n U našoj diplomatskoj praksi bilo je slučajeva da su carinske privilegije diplomatskog agenta zloupotrebljene uvozom cigareta i alkohola u količinama većim od dozvoljenih, najčešće iz razloga zahteva prijatelja ili poznanika. Naime, diplomatski agent je oslobođen, pregleda ličnog prtljaga, osim ako postoje ozbiljni razlozi da se u prtljagu nalaze predmeti koji ne uživaju povlašćen status ili predmeti čiji je uvoz ili izvoz zabranjen zakonom, podleže karantinskim propisima države prijema. I u tim spornim situacijama pregled prtljaga se može vršiti samo u prisustvu diplomatskog agenta ili njegovog ovlašćenog predstavnika.

Privilegije i imuniteti administrativno-tehničkog osoblja n Članovi administrativnog i tehničkog osoblja misije i članovi njihovih porodica koji pripadaju njihovim domaćinstvima, a ukoliko nisu državljani države prijema, niti su u njoj stalno nastanjeni - uživaju sve privilegije i imunitete, uključujući i krivičnopravni imunitet, kao i diplomatski predstavnici. Jedina razlika u odnosu na diplomatske predstavnike je što samo prilikom prvog doseljenja imaju privilegije u pogledu oslobađanja od carinskih i drugih dažbina za uvoz robe i što im je imunitet od građanske i upravne jurisdikacije ograničen (ne primjenjuje se na postupke učinjene izvan vršenja njihovih službenih dužnosti).

Privilegije i imuniteti administrativno-tehničkog osoblja n n n Članovi poslužnog osoblja diplomatske misije koji nisu državljani države prijema ili koji nemaju u njoj stalno prebivalište uživaju imunitet za postupke učinjene u vršenju dužnosti, oslobođenje od poreza i taksa na plate koje primaju za svoju službu i izuzeti su od primene zakona o socijalnom osiguranju. Privatna posluga članova diplomatske misije, pod uslovom da nisu državljani države prijema ili koji u njoj nisu stalno nastanjeni, oslobođena je od poreza i taksa koje prima za svoju službu. Za razliku od „dovedene“ posluge, domaća privatna posluga ne uživa nikakve privilegije. Članovi porodice i „dovedene“ i domaće privatne posluge ne uživaju nikakav poseban tretman.

Period u kome važe privilegije i imuniteti n n Početak primene privilegija i imuniteta Bečka konvencija o diplomatskim odnosima vezuje za stupanje na teritoriju države prijema radi preuzimanja svoje službe ili za notifikaciju kod ministarstva inostranih poslova ili drugog ugovorenog organa države prijema lica za diplomatsku službu. Prestanak trajanja imuniteta i privilegija lica koje ima pravo na njih vezuje se za napuštanje zemlje tog lica po isteku razumnog roka. Imunitet za postupke koje lice učini u vršenju svojih funkcija kao član misije se nastavlja. Opravdanje za ovaj stav leži u činjenici da za dela izvršena u službenom svojstvu posle prestanka svoje misije diplomatski predstavnici ne odgovaraju.

Period u kome važe privilegije i imuniteti n n U pogledu dileme da li sa smrću diplomate prestaje i imunitet teorija i praksa diplomatskog prava daju negativan odgovor. Tako, posle smrti jednog istočnonemačkog diplomate 1984. godine, koja je nastupila kao posledica saobraćajne nezgode, imunitet je bio razlog za odbijanje vršenja istražnih radnji nad telom poginulog. Takođe, u slučaju smrti ovlašćenog lica, članovi njegove porodice i dalje uživaju privilegije i imunitete do isteka razumnog roka koji im je potreban da napuste teritoriju države prijema.

Odricanje od diplomatskog imuniteta n n Odricanje od diplomatskog imuniteta regulisano je članom 32. Bečke konvencije o diplomatskim odnosima. Dakle, za odricanje od diplomatskog imuniteta, kako po shvatanju doktrine, tako i po praksi država, nije dovoljno samo odricanje nosioca imuniteta, nego samo iziričito odricanje od strane ovlašćenog predstavnika države imenovanja. Tek tada može da prestane imunitet određene ličnosti. Potpuno je irelevantan stav lica o čijem se imunitetu radi, jer su imuniteti dati u korist države koju diplomata zastupa, a ne u njegovu ličnu korist. Dakle, za šefa misije odricanje od imuniteta može dati samo ministar inostranih poslova države slanja.

Odricanje od diplomatskog imuniteta n Kada su u pitanju članovi osoblja diplomatske misije obično je šef diplomatske misije taj koji daje izjavu o odricanju od njihovog imuniteta.

Hvala na pažnji. . .