Dialetti italiani settentrionali pnocne centromeridionalirodkowopoudniowe Podzia Woch na

Dialetti italiani • settentrionali • – północne centromeridionali-środkowopołudniowe

Podział Włoch na główne grupy dialektalne

Settentrionali Używane w całych północnych Włoszech do linii La Spezia-Rimini Gallo-italici • Piemonte; • Liguria; • Lombardia; • Emilia. Romania • isole in Basilicata, Sicilia Veneti • Veneto • Trentino • Venezia Istriani

Dialetti centromeridionali Używane na południe od linii La Spezia-Rimini q Toscani; q Corsi – Corsica q Mediani – Roma, Marche, Umbria, Lazio, Abruzzo; q (alto)meridionali – na południe od linii Roma -Ancona: Calabria, Puglia (esclusa la penisola salentina), Sicilia, Basilicata, Campania, Lazio

Dialekty północne to grupa języków romańskich zachodnich, do których zaliczają się również: portugalski, hiszpański, francuski, kataloński. Dialekty południowe to grupa języków romańskich wschodnich, w skład której wchodzi także język rumuński. Dialekty toskańskie umiejscawia się pomiędzy powyższymi grupami.

Cechy fonetyczne dialektów północnych : • udźwięcznienie spółgłosek bezdźwięcznych w pozycji międzysamogłoskowej: fratello-fradel; • rzadkie występowanie podwójnych spółglosek: bello – belo; brutto – bruto, gatta – gata; • wypadanie ostatnich nieakcentowanych samogłosek: fuoco – fög; pang - pane Dialekty gallo-italskie posiadają samogłoski charakterystyczne dla języka francuskiego: lüna, fög.

• PIEMONTE: beive (bere); giuvu (giovane); a cantu (loro cantano); rua (ruota); caval, cavai (cavallo) • LOMBARDIA: nef (neve); om (uomo); bianc (bianco); mis (mese) hul (sole); io disi (io dico); • LIGURIA: pesciu (pesce); pescuei (pescatori) mandilu (fazzoletto); sö (sorella) ciamà (chiama); ciätu (pettegolezzo)

Cechy fonetyczne dialektów toskańskich • obecność siedmio-samogłoskowego systemu (e, o – otwarte, zamknięte) • gorgia toscana – zjawisko polegające na przydechowej wymowie spółgłosek zwartych bezdźwięcznych w pozycji międzysamogłoskowej, dotyczy to głównie fonemów /p/, /t/, /k/: capo – capho, prato – pratho, amico - amiho

• sono andaho (sono andato); • bäco, cäso, mäno (zjawisko palatalizacji samogłoski „a”); • ffoho, cuosa (fuoco, cosa); • manicare (mangiare); toppa (serratura)

Cechy fonetyczne dialektów południowych q częsta obecność na końcu wyrazów nieokreślonej samogłoski przypominającej angielską schwa; q zjawisko metafonii, czyli nietypowa wymowa przez „u” i „i” samogłosek „o” i „e” „i” pod wpływem innej samogłoski: russu-rosso, misi – mesi, quistu-questo q asymilacja, czyli upodobnienie się spółgłosek: quannoquando , gamma-gamba; q udźwięcznienie spółglosek po „n”, „l’ i „r”: trenda – trenta, jango-bianco, aldare-altare;

• LAZIO dienti, vecchiu, vinti, vidi (denti, vecchi, venti, vedi); moito (molto); vocca (bocca), vraccio (braccio); bardasso (ragazzo), pedalini (calzini); turturu (bastone); • CAMPANIA (NAPOLI) catina, vuci, ligna, nivi (catena, voci, legna, neve); chella, chillë (quella, quello), fuochë (fuoco); avitë (avete), bbracc’ vinnë (vendi), (braccio), pelë (piede), jangë (bianca), vaivëre (bere) vagno, varva (bagno, barba);

• PUGLIA chistu, chista (questo, questa); chiäine (piena), foichë (fico), liucë (luce), soulë (sole), a lampede (a piedi), criutë (crudo); sira, seirë (sera); vagnona, vagnone (ragazza/o); Beddhu, beddha (bello, bella); • SICILIA tenere (w znaczeniu „avere”): io tengo una casa; quaciu (quattro), fenescia (finestra), chiù (più); sciuri , hiuri (fiore), cririri (credere), addumari quannu (quando), ancilu (angelo); dumani (domani), (accendere); asg’ (aceto)

Autonomiczne systemy językowe v ladino /Dolomity/ v friulano v Sardo

Mniejszości językowe we Włoszech § niemiecki /Górna Adyga/; § prowansalski /Piemont/; § słoweński /Venezia-Giulia, Istria/; § chorwacki /Molise/; § albański /kolonie albańskie w płd. Włoszech/ § grecki /griko – Salento/ § kataloński /Sardynia/

1. http: //www. youtube. com/watch? v=5 y. Ct. Slac 89 k 2. http: //www. youtube. com/watch? v=Mq 1 w. Jc. Ql. DZY 3. http: //www. youtube. com/watch? v=Ls. TQM 4 t 76 r 8&feature=related 4. http: //www. youtube. com/watch? v=h. Wp. Zj. Dh. RNl. A 1. http: //www. youtube. com/watch? v=G_j. Tsf. Rf. F 3 U&fea ture=related 2. http: //www. youtube. com/watch? v=R 5 N 4 Fx. Fp. Q 6 I&feature=related