Aratrma teknikleri ve seminer r Gr A Doukan

Araştırma teknikleri ve seminer? Öğr. Gör. A. Doğukan SARIYALÇINKAYA

KONU BAŞLIKLARI Bilgi ve Bilim

BİLGİNİN NE OLDUĞU VE ÇEŞİTLERİ • Bilgi: Öznenin amaçlı yönelimi sonucunda, özne ile nesne arasında kurulan ilişkinin ürünü olan şeydir. • Bilgi: İnsanın çevresiyle kurduğu ilişkinin sonucudur. • 1. 2. 3. 4. 5. 6. KAYNAKLAR 6 çeşit bilgiden söz eder: Gündelik Bilgi Dinsel Bilgi Teknik Bilgi Sanatsal Bilgi Bilimsel Bilgi Felsefî Bilgi 3

Bilimsel bilgi ve özellikleri • Bilimsel bilgi; “Test edilerek doğrulanmış genellemeler” olarak tanımlanır. • Bilimsel bilginin mahiyeti doğa bilimleri ve sosyal bilimlerde bazı farklılıklar gösterir; • Doğa bilimlerindeki genellemeler daha gerçekçi ve kalıcı iken sosyal bilimlerdeki bazı genellemeler zamanla şartların değişmesi, birtakım yapısal değişmeler nedeniyle geçerliliklerini kaybedebilirler. • Sosyal bilimlerde genellemelerin hangi koşullarda geçerli olduğu mutlaka belirtilmelidir. 4

BİLİMİN NE OLDUĞU VE AMACI • • • Bilim: Bilim Görgül ve nesnel bir konusu olan, aralarında mantıksal ve olgusal ilişkilerin bulunduğu düzenli, sistemli bilgiler bütünüdür. Latince “science” Grekçe “loji” sözcükleri “bilim” karşılığında kullanılsa bile, bazı istisnaları olduğunu savunan bilim insanları da mevcuttur. Mesela; gökteki yıldızlar, ay ve güneşin hareketlerine bakarak ileriye yönelik oluşumlara işaret eden “astroloji” (falbilim) ile doğaüstü varlık alanına ilişkin çalışmaları konu edinen “teoloji” nin (tanrıbilim) bilim olmadığına işret eden görüşler vardır. 5

BİLİMİN NE OLDUĞU VE AMACI • 1. 2. İnsanlık tarihi kadar eski olan bilim, başlangıçtan beri iki temel konu üzerine yoğunlaşmıştır: Evrende olup bitenleri anlama. Olup bitenleri kontrol altına alarak hayatı kolaylaştırma. Üzerinde yoğunlaşılan bu iki konu bilime bakışta iki farklı yaklaşımın ortaya çıkmasına neden olmuştur: Kuramsal (teorik) bilgiyi önceleyerek, bilimin anlama işlevini denetim işlevinin önüne geçiren bilimsel yaklaşım. Uygulamayı önceleyerek, denetim işlevini anlama işlevinden önemli gören bilimsel yaklaşım. 6

BİLİMİN AMACI • • • Bu açıdan bakılınca bilimin üç amacı vardır: Betimleme: Olayları tanımlama, sınıflama ve açıklama. Yordama: olaylar arasındaki ilişkileri ortaya çıkararak ve bunlardan yararlanarak gelecekle ilgili kestirimde bulunma. Kontrol: Yapılan isabetli tahminlere dayanarak olayları kontrol altına alma. 7

BİLİMİN ÖZELLİKLER • • • • Evrenseldir. Eleştiriye dayanıklıdır. Nesneldir, özneler üstüdür. Olgusal içerik bakımından doğru ve tutarlıdır Birikimli olarak ilerler. Sistemleştiricidir. Kendi türündeki kuram ve yasalarla çelişmez. Akıl ve mantık ilkelerini kullanır, mantıksaldır Uygulanabilir. Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine sahiptir. Olgusaldır, ispatlanmadan doğru kabul edilmez Tekrarlanma özelliğine sahiptir. Pratik sonuçlar doğurmalıdır. 8

Bilimlerin Tasnifi BİLİMLER Aksiyomatik(formel) bilimler (matematik ve mantık) Pozitif bilimler Tabii bilimler (doğa bilimleri) Beşeri bilimler (sosyal bilimler) 9

Aksiyomatik Bilimler (matematik ve Mantık) Mantık • Tüm bilimlerin felsefeden ayrılarak bilim olma niteliğini kazandığı düşünülürse, matematik ve mantık ilk bilimlerdendir. • Aksiyomatik bilimler ya da formel bilimler de denilen matematik ve mantık önceden doğru sayılan bilgilere (aksiyom) dayalı olarak, tümdengelimsel bir yöntemle bilgi üreten bilimlerdir. • Tümelden tikele, genelden özele giderek bilgi üreten matematikte kesinlik vardır. • Mantık ise kıyas yoluyla öncül önermelerden çıkarılan çıkarımların doğruluğunun ve geçerliliğinin koşullarını ortaya koymaya çalışır. 10

Pozitif Bilimler • Tümevarımsal yöntemi kullanarak olguların gözlenmesi yoluyla yeni genellemelere ulaşarak, yeni çıkarımlarda bulunarak bilgi üreten bilimlerdir. • Tek tek olgular arasındaki ilişkileri inceleyerek genellemelere ulaştığı için bu bilimlere “yenilik yaratıcı bilimler” de denilmektedir. • Ortaya konulan çıkarımlar yeni ve orijinaldir ve bu bakımdan aksiyomatik bilimlerdeki gibi yineleme söz konusu değildir. • 19. yüzyılın başlarına kadar pozitif bilimler denince doğa bilimleri anlaşılmakta iken bu tarihlerden sonra sosyal bilimler de pozitif bilimler içerisindeki yerini almıştır. 11

Doğa Bilimleri • Dünyadaki canlı ve cansız varlıkları ve bunlarla ilgili olayları kendisine konu alan bilimlerdir. • Doğa bilimlerinin başlıcaları, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, astronomi, tıp bilimleri, fiziki antropoloji, arkeoloji v. b. Bilimlerdir. 12

Sosyal (beşeri) Bilimler • Toplumsal olayların zaman içerisinde değişmezlik göstermesi, belli koşulların benzer sonuçlar doğurduğu konusundaki araştırma sonuçları, sosyal bilimlerin de pozitif bilimler içerisinde yer almasını sağlamıştır. • Sosyoloji, psikoloji, tarih, etnoloji, siyaset bilim, iletişim bilimleri, işletme, ekonomi, hukuk, pedagoji, gibi bilim dalları sosyal bilimler alanını oluşturmaktadır. 13

Doğa bilimleri ile sosyal bilimler arasındaki benzerlikler ve farklar • 1. 2. 3. Benzerlikler: Benzerlikler Her iki bilim alanında ele alınan konular, tek olaylar ve bunlar arasındaki ilişkiler olduğu için konuları ele alış biçiminde benzerlikler vardır. Her iki bilim alanında da amaç olaylar arasındaki ilişkileri bulmak, bunlardan hareketle mümkün olduğunca kesin sonuçlara varmak ve genellemelere ulaşmaktır. Her iki ilim alanında da kullanılan yöntem tümevarımsal akıl yürütme yöntemidir. 14

Doğa bilimleri ile sosyal bilimler arasındaki benzerlikler ve farklar • 1. 2. 3. 4. Farklılıklar: Farklılıklar Her iki bilim alanının inceledikleri konular farlıdır Doğa bilimlerinin konusu canlı cansız tüm varlıklardır. Sosyal bilimlerin konusu ise insan ve onun içerisinde olduğu her türlü ilişkilerdir. Sonuçların kesinliği açısından bakıldığında, doğa bilimlerinin bulgularındaki kesinlik, sosyal bilimlere kıyasla daha yüksektir. Sosyal bilimlerde sonuçlar kontrol edilemeyen pek çok değişken tarafından etkilenmektedir. 15

SOSYAL BİLİMLERE ÜÇ FARKLI YAKLAŞIM Sosyal Bilimler Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı Yorumlayıcı Sosyal Bilim Yaklaşımı Eleştirel Sosyal Bilim Yaklaşımı 16

Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı • Pozitivist sosyal bilimcilere göre gerçek mevcuttur ve keşfedilmeyi beklemektedir. • Toplumsal gerçekliğe varmak için doğa bilimlerinin kullandığı bilimsel yöntem ve teknikleri kullanmak kaçınılmazdır. • Toplumsal fenomenler de tıpkı nesneler dünyası gibi nesnel olup, onlar gibi ve onların yöntemleriyle incelenmelidir. • Toplumsal geçerliliğin iki temel yasası; hiçbir mantıksal çelişkiyi içermemesi ve gözlemlenen olgularla çelişmemesidir. • Pozitivist sosyal bilimciler bilginin sosyal değerlerden bağımsız olduğunu savunurlar. • Bilimsel bilgi doğrulanabilen bilgidir. • Bilimsel bilgiyi metafizik bilgiden ayıran yegane özelliği doğrulanabilirliğidir. 17

Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı Kendisi de bir pozitivist olan Karl Popper pozitivist sosyal bilimcilerin ileri sürdüğü “doğrulanabilirlik” doğrulanabilirlik ölçütünü ret ederek; 1. Bilimsel bilginin ölçütünün doğrulanabilirlik değil “yanlışlanabilirlik” yanlışlanabilirlik olduğunu, 2. Bilimsel bilginin doğruların biriktirilmesiyle değil, yanlışların ayıklanmasıyla ilerleyebileceğini, 3. Kuramdan bağımsız gözlem olamayacağını 4. Tikel bilgilerin genellenmesiyle tümel bilgi elde etmenin mantıksal bir kesinlik taşımadığını İddia etmiştir. • 18

Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı • 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. • Pozitivist sosyal bilimcilerin savunduğu temel paradigmayı şöyle özetlemek mümkündür: Evren, sistemler topluluğundan oluşan tek düze bir yapı arz eder. Evrende hiyerarşik bir düzen vardır Evren mekanik yasalara göre yönetilmektedir. Gelecek tahmin edilebilir. Parçalar ve sistemler arasında nedensellik ilişkisi vardır Sistemler birikim yoluyla gelişir. Nedensellik zorunluluktur. Pozitivist yaklaşıma göre nitel araştırmalardan uzak durulmalı yöntem olarak nicel araştırmalar benimsenmelidir. 19

Yorumlayıcı Sosyal Bilim Yaklaşımı • Bilimde sağduyunun kullanılabileceğini, sosyal bilimlerin insanların günlük yaşamlarını nasıl düzenleyeceklerini incelemesi ve yorumlaması gerektiğini savunur. • Genellikle nitel araştırmaları öncelikli olarak kullanırlar • İnsanları; doğal ortamlarında sergiledikleri davranışları ile değerlendirmek amacıyla, gözlem ve mülakat teknikleriyle derinlemesine bilgi edinilmeye çalışılır. • Bir kuramdan hareketle elde edilen ampirik verilerin incelenmesiyle elde edilen genellemenin yerine, olguları derinlemesine inceleyerek kuramlara varmak tercih edilmelidir (Tümevarımsal Yaklaşım) 20

Yorumlayıcı Sosyal Bilim Yaklaşımı • 1. 2. 3. 4. Yorumlayıcı sosyal bilimcilerin savunduğu temel paradigmayı şöyle özetlemek mümkündür: İnsanların doğal ortamlarında nasıl bir anlayış geliştirdiklerini açıklamayı hedefler. “Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir? ” sorusunu cevaplamaya çalışır. Bilimle sağduyu arasındaki ilişkiyi sorgular Doğruluk ve yanlışlık nasıl belirlenir sorusunu yanıtlar 21

Eleştirel Sosyal Bilim Yaklaşımı • • • Eleştirel sosyal bilimin amacı sadece sosyal dünyayı incelemek değil, aynı zamanda onu değiştirmektir. Eleştirel sosyal bilim, pozitivist bilimi dar, antidemokratik olmakla ve aklın kullanımında hümanist olmamakla eleştirir. İnançlarımız, fikirlerimiz ve ideolojilerimiz, gözlemlerimizi ve ampirik bulgularımızı etkiler. İnsanların düşünme biçimleri; içinde yaşadıkları toplumsal yapıdan bağımsız değil, ondan büyük ölçüde etkilenmektedir. Bilimin bulguları toplumsal yapıyı değiştirmekte mutlaka kullanılmalıdır. 22

Eleştirel Sosyal Bilim Yaklaşımı • 1. 2. 3. 4. 5. 6. Eleştirel sosyal bilimcilerin savunduğu temel paradigmayı şöyle özetlemek mümkündür: Gerçek karmaşıktır. Her sistem kendine özgü özellikler geliştirir. Hiyerarşik bir düzen yoktur, kaos vardır. Düzen düzensizlikten doğabilir. Gelecek kestirilemez. Gözlem yapan gözlenenden bağımsız değildir. Nesnellik diye bir şey yoktur. Bakış açısı vardır. Yani hangi bakış açısıyla bakıldığı gözleneni etkiler. (paradigmanın gücü) 23

DOĞA (TABİİ) BİLİMLER İLE SOSYAL (BEŞERİ) BİLİMLER ARASINDA ÖNEMLİ PARADİGMA FARKI MEVCUTTUR 24

PARADİGMA NEDİR? • Paradigma; araştırmacıya, araştırması boyunca yol gösteren ve onun hayata bakış açısını belirleyen penceresidir. • Bu bakımdan paradigma bir nevi bireysel bir felsefe, bir bakış açısı, bir değerlendirme biçimidir. • Benimsenmiş paradigma, araştırmacının kuramsal kabullerini, araştırma boyunca hem temel sorularının hem de cevaplarının çerçevesini belirler. 25

Thomas Kuhn’a Göre Paradigma Kavramı • Ona göre paradigma, bilim insanlarının bilimsel çalışmalarında temel aldığı model, paylaştığı bütün değerler ve alışkanlıklardır. • Thomas Kuhn’a göre bilimsel teoriler aslında paradigma olup, onların doğru veya yanlışlıklarından söz edilemez. • Farklı dünya görüşleri ve yerleşik düşünce kalıpları olan paradigmalar birer karşılaştırma modelleridir. 26

Paradigma Kavramı • Aristo’nun 0 -1 (doğru-yanlış) mantığı bir paradigma, doğru ile yanlışın birlikte olabileceğini kabullenen Fuzzy mantığı diğer bir paradigmadır. • Mesela Newton fiziğinin determinist yasaları bir paradigma, diğer taraftan kuantum fiziğinin izafiyet (rölativite) yasaları diğer bir paradigmadır. 27

Paradigma Kavramı • Bunlardan birisinin doğruluğu veya diğerinin yanlışlığını savunmak imkansız, ancak araştırmamız için bu paradigmalardan birisini kabullenmemiz mümkün ve hatta gereklidir. • Yani Newton mekaniği yanlış olduğu ya da yanlışlandığı için değil; olayları açıklamada yetersiz kaldığı için terk edilmiş bir paradigmadır. • Aynı şekilde, bugünün bilgisayar teknolojisinin kuramsal temelini de oluşturan ve olasılıklar üzerine kurulu olan Fazzy mantığı klasik Aristo mantığının önüne geçmiştir. 28

Paradigma Kavramı • Kuhn’a göre, paradigmalar kıyaslanamaz. • Çünkü farklı kuramları birbirleriyle kıyaslamak için kullanılabilecek ve kendileri herhangi bir ölçüte bağlı olmayan nesnel ölçütlere ihtiyaç vardır. • Oysa bu amaca yönelik nesnel ve evrensel ölçütlerden söz etmek mümkün değildir. • Bilim insanlarının içerisinde yaşadığı kavramsal sistem ve kültür onlara neyi öğretmişse, bilim insanları için paradigma odur. • Paradigma değişimleriyle bilim topluluğunun yaşadığı dünya da değişir. • Bir konuda yapılan çalışmada aynı olguyu en iyi ve en tutarlı olarak açıklayan kuram ön plana çıkar ve 29 paradigma oluşur.

Paradigma Kavramı • Bir konuda yapılan çalışmada aynı olguyu en iyi ve en tutarlı olarak açıklayan kuram ön plana çıkar ve paradigma oluşur. • Bir kuramın paradigma olarak kabul edilmesi için rakiplerinden güçlü olması şarttır. • Her yeni paradigma ortaya çıktıktan sonra, dirençle karşılaşır, ancak bilimin gelişmesi için de buna bağlıdır. • Geçerli paradigmanın yerini bir diğerinin alması adeta bir “devrim”dir. 30

Eğitime de değişik paradigmalar hakim olabilir • Eğer idealist görüşe sahipseniz, paradigmanız her insanın zihninde doğuştan bilginin var olduğudur. • Bu paradigmaya göre yapacağımız eğitim düzenlemeleri farklıdır. • Realist görüşü benimserseniz, insan zihninin doğuştan boş olduğunu kabul edersiniz ve yapacağınız eğitim-öğretim düzenlemeleri de ona göre farklılık gösterir. • Sistemin benimsediği paradigma ise tüm ülkedeki eğitim uygulamalarını etkiler. 31