Aratrma Teknikleri ve Seminer r Gr A Doukan

Araştırma Teknikleri ve Seminer? Öğr. Gör. A. Doğukan SARIYALÇINKAYA

KONU BAŞLIKLARI. Bilgi Edinme Yolları

Eğitime de değişik paradigmalar hakim olabilir • Eğer idealist görüşe sahipseniz, paradigmanız her insanın zihninde doğuştan bilginin var olduğudur. • Bu paradigmaya göre yapacağımız eğitim düzenlemeleri farklıdır. • Realist görüşü benimserseniz, insan zihninin doğuştan boş olduğunu kabul edersiniz ve yapacağınız eğitim-öğretim düzenlemeleri de ona göre farklılık gösterir. • Sistemin benimsediği paradigma ise tüm ülkedeki eğitim uygulamalarını etkiler. 3

Bilimsel Araştırmaya Güdüleyici Faktörler • • • Merak Rahatsız edici durumlar (Problemler) Eldeki veriler Teknik imkanlar: kaynak ve materyaller Ekonomik kaynak Güncel yaklaşımlar 4

Bilgi Edinme Yolları • Otoriteden bilgi almak • Kişisel deneyimler sonucu bilgi edinmek • Bilimsel yöntemle bilgi edinmek 5

Bilimsel araştırmanın amaçları • • • Olayların tanımlanması, sınıflanması Olaylar arasındaki ilişkileri bulmak Olayları anlamak ve açıklamak Olayların önceden tahmin edilmesi Olayların kontrolü İlişkilerin arka planındaki nedenleri incelemek 6

Bilimsel Araştırmanın Özellikleri • Araştırma problem çözmeyi amaçlar • Problemlere güvenilir çözümler bulmalıdır • Gözlenebilir, ölçülebilir verilere dayalı olmalıdır • Yapılan gözlem ve tanımlar doğru olmalıdır • Kişisel yanlılık yok edilmelidir. • Araştırma kayıt altına alınmalı ve raporlaştırılmalıdır. 7

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Çalışma alanını belirle Çalışma alanı ile ilgili Kaynaklara ulaş ve incele Araştırma modelini Ve modele uygun Hipotezleri kur Araştırma problemini Amaca uygun Olarak tanımla Gerekli bilgi Türlerini belirle ve topla Bilgileri analiz et Ve yorumla Çalışma konusunu belirle Araştırmanın Amacını tanımla Ve sınırlarını çiz Sonuçları özetle Ve Önerileri sırala 8

BİLİMSEL YÖNTEM : Bilim insanlarının, bilimsel bir tutumla gerçeğe ulaşmak için kullandıkları kuralları, teknikleri ve yaklaşımları içeren bir süreçtir. Bilimsel yöntem; yöntem bir olgu ya da olayı betimlemeyi ve açıklamayı içeren düşünsel bir süreçtir. Bir olguyu betimlemek amacıyla incelemek demek: demek • O olgunun içinde yer aldığı sistemi • Sistem içindeki rol ve işlevini • Öteki istem elemanları ile olan ilişkilerini • Oluş sıklığını ve hangi olguları izlediğini • O olgu ile ilişkili kuram, yasa ve kavramları Eleştirel bir yaklaşımla ortaya koymayı ifade eder. BİLİMSEL YÖNTEM 9

Bilimsel Yöntemin Özellikleri • • Düzenlilik göstermesi gerekir Verilere dayalı olmalıdır Nesnel (objektif) olmalıdır Analitik (çözümleyici) olmalıdır 10

Bilimsel yöntemin aşamaları • Problemin hissedilmesi, fark edilmesi • Problemin tanımlanması • Probleme ilişkin olası çözümlerin ortaya konulması (Hipotezler-denenceler) • Verilerin toplanması • Verilerin çözümlenmesi • Sonuç, yargı ve raporlaştırma ------- • Geri bildirim (feedback) 11

BİLİMSEL YÖNTEMLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR 12

KURAM • Kuram; Kuram herhangi bir konuda ileri sürülen, bilime temel teşkil eden, yön veren, gözlem, deney ve varsayımlara dayanılarak ispatlanan görüşlerdir. • Kuram; Kuram olayları algılama, açıklama ve tanımlama için geliştirilen bilgi ağıdır. • Kuram sayesinde hem olaylar arasındaki ilişkiyi açıklamak hem de gelecekte olabilecekleri kestirmek mümkün olabilmektedir. • Bir kuram, test edilip doğrulanmadıkça kuram olarak kalır. Doğrulandıktan sonra ise YASA olur. • Geçerli bir kuram, aynı konuda kendisine aykırı bir başka kuramın ortaya atılmasını asla engelleyemez. 13

KURAM • • • 1. 2. 3. 4. Bazı kuramlar varlıklarını sürdürürken, aykırı başka kuramlar geliştirilebilir. Bunlardan hangisinin doğru olduğunu yapılacak uygulamalı araştırmalar belirler. Kuramlar, bir yandan olaylara açıklama getirirken diğer taraftan da gelecekteki olaylara ilişkin bilimsel tahminlerin yapılmasına imkan sağlar. İyi bir kuramın başlıca özellikleri şunlar olabilir: Gözlemlenip sınanabilir olmalıdır Önceden sınanmış kuramlarla tutarlı olmalıdır Kısa ve yalın anlatımlı olmalıdır Gözlemlenebilir olgu ve ilişkilere dayanmalıdır. 14

KURAM • • • Olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkileri kuramlar yardımıyla açıklanır. Bu anlamda kuramsız bilim dalı olamaz. Bir alanda kuram geliştirebilmek için, o alanla ilgili kavramlara hakim olmak gerekir. Araştırmacı, araştırma alanı ve konusuyla ilgili kavram, kuram ve yasaları yeterince öğrenmeden araştırmasını planlamaya kalkışmamalıdır. Aksi taktirde araştırması kuramsal bakımdan temelsiz kalır. Bu durum ise hem araştırma probleminin doğru olarak ortaya konulamamasına hem de değişkenlerin doğru belirlenememesine neden olmaktadır. Bir araştırma konusu seçilmeden önce o alanla ilgili literatür bilgilerine asgari düzeyde sahip olmak gerekir. 15

YASA • • 1. 2. 3. Yasa; Yasa olaylar arasındaki asli ve sorunlu bağımlılıkları ortaya koyan, aynı şartlarda hep aynı sonuçları veren, kendini tekrarlayan, olgusal içerik bakımından doğruluğu denenip gözlemlenebilen genellemelerdir. Doğruluğu test edilerek kanıtlanmış kuramlardır. Bu bakımdan yasa; İlgili olduğu alanla ilgili bir genellemedir. İlgili olduğu alanla ilgili olgusal içeriklidir. İlgili olduğu alanla ilgili doğruları ifade eder. 16

KURAL • • • Kural; Kural bilime temel olan, yön veren, bilimin öğrenilmesinde, öğretilmesinde, bir eylemin gerçekleştirilmesinde uyulması zorunlu düzenlemelerdir. Kural, ortaya çıkması muhtemel yanlışları önleme açısından önem taşır. Kurallar zorlayıcı gücünü dayandıkları ilkelerden ya da yasalardan alırlar. Her bilim dalının kendisine has kuralları olup, araştırmacı bu kurallara uymak zorundadır. Mesela, araştırmalarda örnekleme belli kurallara bağlıdır. 17

İLKE • • İlke; İlke doğruluğu genel kabullerden ya da yasa veya kuramlardan anlaşılan ve araştırmacıya yol gösteren temel dayanak noktasıdır. İlke; İlke nesnel gerçeğin belirgin özelliklerinin ve yasaların genelleştirilmesi ile elde edilen ve insana hem teorik çalışmalarda, hem de uygulama faaliyetlerinde yol gösteren dayanak noktasıdır. İlkeler yasa ve kuramlardan doğar ama daha sonraki kuramların oluşturulmasında yol gösterici rol oynarlar. İlkeler; 1) tasvir edici, 2) kural koyucu ve 3) neden - sonuç ilişkilerini belirleyici olmak üzere üç çeşittir. 18

SİSTEM (dizge) • 1. 2. 3. • • Sistem; Sistem bilime temel olan, birbiriyle ilişkili ve bağıntısı olan öğelerin anlamlı ve düzenli olarak oluşturdukları bütündür. Yani; Yani Rastgele bir araya gelen öğelerden sistem olmaz Karşılıklı ilişkisi olmayan öğelerden sistem olmaz Amaca uygun birlikteliği olmayan öğelerden sistem olmaz. Bilimin tanımında da geçen “sistemli oluş” sistemin bilimdeki önemine işret eder. Sistem olaylara ve aralarındaki ilişkilere bütünlük içerisinde bakılmasını sağlar. 19

TEZ (sav)-iddia • • • Tez; Tez bilimsel anlamda kanıtlara dayanarak ya da mantık yoluyla bir fikrin, bir düşüncenin ya da bir konunun savunularak kanıtlanmasıdır. Tezin karşıtı ise antitezdir. Sentez ise tez ile antitezin bileşimidir. Master ve doktora çalışmalarına tez denilmesinin nedeni, ele alınan iddianın ispatlanmasını ya da çürütülmesini konu aldıkları içindir. Araştırmalarda tez cümlesi bir iddia biçiminde yer almalıdır. Bu sayede araştırma problemini okuyucuya yansıtmak kolaylaşmaktadır. 20

VARSAYIM (sayıltı)-kabul • • • Varsayım; Varsayım kaynağı bilimsel bilgiye, deneyimlere, inançlara, gözlemlere dayanan ve üzerinde tanım birliğine varılmış doğrulardır. Varsayımların yeniden doğrulanmasına gerek duyulmaz. Varsayımlar rastgele kabuller değil, herkesin mantıklı bulup kabul edeceği doğrular olmalıdır. Bazen önceden yapılmış araştırmalarda ulaşılmış bulgular yeni araştırmaların varsayımı olarak kabul edilebilir. Bu durumda kabul edilen araştırma bulguların sağlıklı sonuçlar olmasına azami dikkat gösterilmelidir. 21

HİPOTEZ (denence) Hipotez; Hipotez bir araştırma probleminin çözümü için, doğrulanması ya da yanlışlanması gereken önermedir. • Hipotezler henüz doğruluğu veya yanlışlığı test edilmemiş önermelerdir. • Araştırmacı bir hipotez önerirken, onun doğrulanacağını veya yanlışlanacağını önceden bilemez. • Ancak, hipotez mantık ölçülerinin kabul edemeyeceği türde önermeler olmamalı, akla-mantığa uygun olmalıdır. Gözlem: 1 - Gördüğüm ilk leylek beyazdı Gözlem: 2 - Gördüğüm ikinci leylek beyazdı Gözlem: 3 - Gördüğüm üçüncü leylek beyazdı Gözlem: n- Gördüğüm n leylek beyazdı Hipotez: Hipotez Tüm leylekler beyazdır • 22

HİPOTEZ (denence) • • • Ele alınan hipotezin doğrulanması veya aksinin ortaya konması araştırmacının iddiasını doğrular veya ret eder. Bir iddia ile ilgili birden fazla (bazen çok sayıda) hipotez üretmek mümkündür. Hipotezler, ancak ampirik olarak test edildikten sonra doğrulukları veya yanlışlıkları konusunda konuşabiliriz. Hipotezleri doğrudan test etmemiz mümkün değildir. Mesela iki öğretim yönteminden birisinin diğerine göre daha etkin olacağı iddia ediliyorsa, biri deney, diğeri kontrol grubu olmak üzere iki türdeş grup oluşturmak, deney grubuna bir yöntem, kontrol grubuna da diğer yöntemle öğretimi sürdürüp, başarı durumlarının test edilerek karşılaştırılması gerekir. Ancak deney sonucunda yöntemlerin etkililiği konusunda konuşmak mümkün olabilir. 23

AKSİYOM • • • Bilimsel bir kuramın hareket noktasını oluşturan ve ispata gerek kalmayacak derecede doğru olduğu kabul edilen önermedir. Aksiyomu varsayımdan ayıran fark, varsayımın aksiyoma göre daha subjektif olmasıdır. Varsayımda araştırmacının inisiyatifi daha fazla iken aksiyom daha geniş kitlelerce doğruluğu kabul edilmiş önermedir. 24

POSTULA • Bilimsel bir kuramda, o kuram çerçevesinde kanıtlamayı gerektirmeyen başlangıç önermesidir. • Aksiyom ile postula arasındaki fark, aksiyomun başlangıçtaki mantık ilkelerini, postulanın başlangıçtaki kuramsal önermeyi ifade etmesidir. 25

YÖNTEM (metod) Yöntem; Yöntem bir bilim dalının aradığı gerçeklere varmakta kullandığı zihinsel işlemlerin tümüdür. Her bilim dalının kendine has yöntemleri vardır. Bilimde yöntemin iki anlamı vardır Bilimsel düşünce yöntemi Bilim insanının akıl yürütme ve davranışı ile ilgili olarak; olgulara dayanma, tarafsızlık, eleştiriye açıklık, yanılma olasılığını dikkate alma özelliklerini içerir Bilimsel araştırma yöntemi Araştırma sürecinde, araştırmanın amacını ve problemi tanımlama, problemi çözecek modeli kurma, modelle ilgili olarak gerekli hipotezleri formüle etme gibi birbiri ile ilişkili süreçleri ifade eder 26 Bilim insanının her iki anlamda da bilim yöntemine sahip olması gerekir.

MANTIK Mantık; Mantık akıl yürütme, doğru düşünme anlamına gelir. Bu bakımdan mantık; 1. Doğru düşünme kural ve biçimlerinin bilgisidir. 2. Düşünme yasalarının bilimidir 3. Doğru önerme biçimlerinin ifade kalıplarını verir Akıl yürütme; yürütme en az iki önerme arasında, bunlardan birini öbürünün kanıtlayanı olarak kullanıp bir sonuç çıkarma işlemidir. Hiçbir önerme tek başına akıl yürütmek için yeterli değildir. Öncül önerme ve sonuç önermesine ihtiyaç vardır. 27

MANTIK Öncül önerme akıl yürütmede “kanıt” işlevini görür. Sonuç önermesi ise “kanıtlanan”dır • Bütün insanlar ölümlüdür (öncül önerme) • Sokrates bir insandır (öncül önerme) • O halde Sokrates ölümlüdür (sonuç önermesi) Bilimsel bir sonuca ulaşmak için doğru önermelerden ve varsayımlardan yola çıkılmalıdır. İçerik bakımından doğru önermeler elde etmek bilimin başlıca görevlerindendir. Bilim bu görevini determinizme borçludur. Sosyal bilimlerde doğru önermeler elde etmek doğa bilimleri kadar kolay değildir. 28

Mantık İlkeleri Akıl yürütmede başarılı olabilmek ve doğru sonuçlara ulaşabilmek için bazı ilkelere uymak gereklidir. Bunlar: 1. Özdeşlik ilkesi: “Bir şey ne ise odur” sözü özdeşliği ifade eder. Benzerlik ile özdeşlik farklı şeylerdir. Benzerler eşit olabilirler ama özdeş olamaz 2. Çelişmezlik ilkesi: Bir şey hem kendisi hem de başka bir şey olamaz. Aynı anda hem A hem B olamaz. 3. Üçüncü halin olmazlığı ilkesi: Her şey ya A dır ya da A olmayan bir şeydir. Üçüncü bir hal olamaz. 4. Yeterli sebep ilkesi: Var olan her şeyin bir varoluş nedeni vardır. Var olan her şey bir nedenin sonucudur. 29

DEĞİŞKEN VE PARAMETRE • Değişken: Değişken Gözlemden gözleme veya ölçmeden ölçmeye değişen ve en az iki farklı değer alabilen nesne veya objelere değişken denir. • Sosyal Bilimlerde değişkenler, olgular düzeyinde ölçmeyi planladığımız kavramlardır. • Değişkenler; deneysel çalışmaların temel kavramıdır Değişkenler bir bakış açısından ikiye ayrılır Denek değişkenleri Çevre değişkenleri (yaş, boy, cinsiyet, meslek, gelir vs) (pekiştireç, deneme programı, ceza, ilaç vs) 30

Değişkenler bir başka açıdan da ikiye ayrılır Bağımsız değişken Araştırma problemini etkileyen değişmez çevre ve kişi özellikleri Denetlenebilir bağımsız değişken (ödül, ek eğitim v. b. Denetlenemez bağımsız değişken (yaş, zeka cinsiyet v. b) Bağımlı değişken Bağımsız değişkenin etkisinin araştırıldığı, ona göre değişen özellikler Bağımsız değişken, bağımlı değişken üzerinde etki oluşturduğu düşünülen değişkendir. Söz konusu etki kanıtlanana kadar buna tahmini değişken, değişken kanıtlandıktan sonra ise teorik değişken denir. 31

DEĞİŞKENLER (başka bir sınıflama) Nicel Değişken Nitel Değişken (Miktar olarak değişim) (Özellik olarak değişim) 32