ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA SI W ZESPOLE ASPERGERA Magorzata Demczuk

ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA SIĘ W ZESPOLE ASPERGERA Małgorzata Demczuk

• Zespół Aspergera określany jest często jako łagodna forma autyzmu. Główne objawy ZA koncentrują się wokół: • relacji społecznych, • komunikacji, • stereotypowych zachowań.

• Deficyty w sferze komunikowania się są jednym z kryteriów diagnostycznych zaburzeń ze spektrum autyzmu, dlatego terapia logopedyczna powinna być jedną z głównych i niezbędnych terapii dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera.

• Wydawać by się mogło, że osoby z ZA posiadające wysoką sprawność językową i często bardzo bogate słownictwo (zwłaszcza z obszarów stanowiących ich specyficzne zainteresowania), wypowiadające się fachowo i górnolotnie na swoje ulubione tematy, nie mają problemów z komunikacją. • Należy jednak wyjaśnić, że mówienie jest równoznaczne z komunikowaniem się.

• Komunikacja oparta na dialogu polega na wzajemnej relacji, na wysyłaniu celowych i odpowiednich komunikatów do odbiorcy, następnie na odbieraniu informacji zwrotnych i ustosunkowaniu się do nich. • Osoby z ZA mają duży problem z naprzemiennością wypowiedzi, z odnoszeniem się do wypowiedzi innych oraz z dostosowaniem stylu wypowiedzi do rozmówcy.

• Z powodu deficytów teorii umysłu, powodujących trudności z odczytywaniem emocji, pragnień, intencji oraz przekonań innych ludzi, osoby z ZA mogą nie zdawać sobie sprawy, że popełniają gafy lub się kompromitują, a ich komentarze, czy pytania są odbierane jako niestosowne.

KOMUNIKACJA WERBALNA I NIEWERBALNA Nadawanie i odbieranie komunikatów następuje w sposób werbalny i pozawerbalny. • • mimikę (np. uśmiech, grymas, podniesione brwi, uniesione skrzydełka nosa, zmarszczone czoło, otwarte usta, opuszczony kącik ust, przymrużone oczy) • gesty postawę ciała (np. przygarbiona, wyprostowana, sztywna, rozluźniona, swobodna) • prozodię mowy (to, jak mówimy – wysokość głosu, natężenie, barwa, tempo wypowiedzi wyrazistość, intonacja, emocjonalne zabarwienie mowy, akcent) • dystans fizyczny (odległość od rozmówcy) • kontakt wzrokowy (unikanie, zbyt duży lub zbyt mały kontakt wzrokowy, pojedyncze spojrzenia, mruganie, intensywne wpatrywanie się) ruchy ciała w formie komunikatów (nachylanie się, odsuwanie, odwracanie, wzruszanie ramionami) dotyk (głaskanie, klepnięcie, przytrzymywanie)

• wygląd (twarz, włosy, tusza, ubranie i jego styl oraz kolorystyka, makijaż, kobiecość/męskość) • • dźwięki paralingwistyczne (płacz, wzdychanie, odchrząkiwanie, śmiech, cmokanie) • • zachowanie (błaznowanie, powaga, powolność) • • organizację otoczenia fizycznego (umeblowanie, preferowany

• Osoby z zespołem Aspergera i autyzmem mają problemy z nadawaniem i odbieraniem komunikatów zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych. • Odbiór sygnałów przekazywanych drogą niewerbalną jest u nich mocno ograniczony. • Nie korzystają więc w pełni z bogactwa informacji, jakie płyną tym kanałem komunikacji i są odbierane oraz odczytywane przez osoby neurotypowe w sposób świadomy i podświadomy.

CHARAKTERYSTYKA MOWY W ZESPOLE ASPERGERA • • Wypowiedzi w dużej części dotyczą ulubionych tematów (komunikacja, określony dział historii, gatunki drzew, rodzaje zbóż, kosmos, telefony komórkowe) • Wypowiedzi są często powtarzane, stanowią przeważającą część wszystkich wypowiedzi – w autyzmie szczególne zainteresowania nie obejmują aż tak obszernych dziedzin wiedzy.

• Monologi na powtarzające się tematy, bez względu na poziom zainteresowania rozmówcy. • Posługiwanie się językiem formalnym, pedantycznym, • encyklopedycznym. • Stosowanie tzw. , , kalek słownych”- gotowych wypowiedzi zaczerpniętych z książek, filmów, komiksów, gier komputerowych, reklam. • Podawanie informacji lub uzyskiwanie ich, zamiast dwustronnej konwersacji.

• Problemy z naprzemiennością wypowiedzi i odnoszeniem się do wypowiedzi rozmówcy, podtrzymywaniem rozmowy, rozpoczynaniem i kończeniem konwersacji. • Brak umiejętności dostosowania stylu wypowiedzi w zależności od osoby i okoliczności- zwykle używanie jednego rodzaju stylu wypowiedzi np. swobodnego zarówno do dzieci, jak i dorosłych kłopotliwych pytań – Dlaczego pani ma tyle zmarszczek?

• Dosłowne rozumienie mowy (przenośni, zwrotów potocznych, przysłów, związków frazeologicznych, dwuznaczności, żartów) np. , , zapłacić za coś z góry” jest rozumiane jako wejście gdzieś wysoko i podanie z góry pieniędzy, a określenie , , czerwony jak burak” nasuwa dosłowne skojarzenie człowieka z twarzą z buraka. • Problemy z rozróżnianiem istotnych i mniej istotnych elementów wypowiedzi (zarówno swoich, jak i innych) – stąd trudności w zapamiętaniu i precyzyjnym przekazaniu rodzicom ustnego polecenia pracy domowej lub ważnych informacji.

• Trudności z rozumieniem wieloetapowych poleceń odpowiedniej kompozycji, następstwa logicznego lub czasowego). • Trudności w zrozumiałym i klarownym przekazywaniu informacji innym. • Wybiórcze zaburzenia w rozumieniu pojęć, zwłaszcza abstrakcyjnych (zaufanie, wdzięczność, sprawiedliwość).

• Często nieprawidłowa prozodia mowy (szczególnie tempo, wysokość głosu, brak zabarwienia emocjonalnego, mowa monotonna lub skandowana). • Wybiórcze problemy gramatyczne i składniowe (zaimki, przysłówki, przyimki, szyk zdania).

MOWA NIEWERBALNA • Nieprawidłowości w kontakcie wzrokowym (unikanie patrzenia w oczy, przelotny kontakt wzrokowy lub zbyt intensywny kontakt wzrokowy, mówienie w kierunku, a nie do rozmówcy). • Zbyt mały dystans fizyczny (przysuwanie się, opieranie, dotykanie rozmówcy) lub zbyt duży dystans fizyczny (odsuwanie się, odwracanie od rozmówcy, stawanie do niego bokiem). • Niedostateczne korzystanie z informacji płynących z przekazu niewerbalnego (trudności z rozpoznawaniem twarzy osób, wieku, płci, intencji, postaw, uczuć).

• Brak, niezdarna, przesadna lub nieadekwatna do treści słów gestykulacja. • Brak lub słabe rozumienie gestów, mimiki twarzy, ruchów i pozycji ciała w formie komunikatów.

JAK ROZMAWIAĆ Z OSOBAMI Z ZABURZENIAMI AUTYSTYCZNYMI? • • Mów patrząc w oczy rozmówcy, ściągaj go wzrokiem. Skieruj twarz i sylwetkę w jego stronę. Proś dziecko, aby było zwrócone do Ciebie przodem. Ucz je, aby patrzyło na Ciebie, najlepiej na twarz, a jeszcze lepiej w oczy. • Stosuj zgodne komunikaty werbalne i niewerbalne – jeśli mówisz do dziecka: „przestań mnie kopać”, to postaraj się, by • Twoja mina była przy tym poważna, stanowcza, a postawa ciała sugerowała, że nie masz ochoty na kontakt, dopóki dziecko nie przestanie np. odsuń się, przerwij zabawę. • • Formułuj komunikaty pozytywne - mów, co

• Formułuj komunikaty pozytywne - mów, co dziecko ma zrobić, a nie to, czego ma nie robić, czyli zamiast powtarzać „nie skacz po kanapie” powiedz: „kanapa służy do siedzenia” lub , , skacz po podłodze”, zamiast: , , nie biegaj” powiedz: , , idź powoli”. • • Mów o konkretach - jeśli zależy Ci, by dziecko posprzątało w swoim pokoju, powiedz mu szczegółowo, czego oczekujesz np. , , wrzuć wszystkie klocki do pudełka, a misie posadź na półeczce”. Podobnie w przypadku oczekiwania -”bądź grzeczny”ukonkretnij, co to znaczy i jakich zachowań oczekujesz. • • Jasno formułuj swoje oczekiwania - osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie czytają między wierszami, mają duże trudności, żeby domyślić się, co czują lub myślą inne osoby, jakie mają intencje i potrzeby (spowodowane jest to deficytami w zakresie teorii umysłu).

• Dawaj krótkie, proste komunikaty werbalne. • Rób przerwy pomiędzy wypowiadanymi zdaniami, aby dać dziecku czas na ich przetworzenie. • Dziel dłuższe lub wielostopniowe polecenia na części. • Pamiętaj, że niektóre osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu potrzebują dokładnej instrukcji wykonania czynności lub zadania, pomocne będzie więc przygotowanie szczegółowego schematu postępowania, najlepiej w formie pisemnej (regulamin, instrukcja).

• Upewniaj się, czy zrozumiałeś, co powiedziało dziecko, poprzez korzystanie z parafrazy – czyli powtarzaj własnymi słowami, to co oznajmił rozmówca. W ten sposób porządkujesz też wypowiedź dziecka. • Stosuj technikę odzwierciedlania - nazywaj uczucia dziecka np. , , poczułeś się zazdrosny”, , , to musiało cię zezłościć”. W ten sposób uczysz dziecko identyfikowania własnych emocji. • Dawaj relację zwrotną, jaką reakcję emocjonalną wywołała w Tobie wypowiedź dziecka np: , , poczułam się ośmieszona, gdy skomentowałeś publicznie mój wygląd” • Unikaj sarkazmu, ironii, wypowiedzi wieloznacznych, związków frazeologicznych, przysłów, przenośni, jeśli nie masz pewności, czy Twój rozmówca je zna i rozumie.

• Bibliografia: • • • 1. IWONA KONIECZNA, Możliwości komunikacyjne dziecka z zespołem Aspergera, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie 2. Anita Bryńska, Deficyty komunikacyjne w Zespole Aspergera 3. Iwona Pyzowska i Hanna Jurojć, Uczniowie z zaburzeniami komunikacji językowej

Dziękuję za uwagę