Wybrane zaburzenia osobowoci Adriana Schetz Wybrane zaburzenia Osobowo

Wybrane zaburzenia osobowości Adriana Schetz

Wybrane zaburzenia • Osobowość antyspołeczna (ASPD – antisocial personality dissorder), dyssocjalna, może przybrać formę psychopatii) • Zespół Aspergera • Narcyzm • Nerwica kościelna

Do zaburzeń struktury osobowości zaliczamy osobowość nieprawidłową, powszechnie określaną jeszcze do niedawna terminem "psychopatia", stanowiącą do dnia dzisiejszego jedno z najbardziej wieloznacznych i kontrowersyjnych pojęć z zakresu psychiatrii i psychologii klinicznej. (Andrzej Jakubik)

Psychopatia (osobowość dyssocjalna) Anatomicznie: mózg psychopaty jest inaczej zorganizowany, niż mózg przeciętnego człowieka. Obserwuje się słabsze połączenia między niektórymi obszarami mózgu. Szczególnie wyraźne deficyty w pęczku haczykowatym, który jest łącznikiem zakrętów oczodołowych płata czołowego z przednią częścią płata skroniowego i końcem zakrętu hipokampa.

Psychopatia (osobowość dyssocjalna) Ted Bundy, w latach 70. seryjny morderca, przyznał się do 30 zabójstw. Nieśmiały, z trudnościami w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami

Psychopatia (osobowość dyssocjalna) Andreas Breivik, 2011 rok, zamachy z ofiarami śmiertelnymi Osobowość narcystyczna, schizofrenia paranoidalna (? ), osobowość psychotyczna (psychopatyczna) Alogiczność, używanie neologizmów, nieśmiałość w młodości i trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, brak empatii, ale wzruszenie wywołane poczuciem konieczności kontynuacji „własnej misji”.

Osobowość dyssocjalna • Dwa typy: impulsywny i kalkulatywny • Zaburzenie związane z deficytami: 1. W uczeniu się; 2. W przyswajaniu zasad i odruchów moralnych oraz konwencji społecznych; 3. W zdolności do empatii; 4. W zdolności do zawiązywania relacji społecznych • Tzw. cierń psychopatyczny: wyczulenie na niedocenianie wiązane często z występowaniem ubogiego życia psychicznego oraz narcyzmem (czyli narcyzm daje potrzebę podziwiania, zaś zubożenie życia psychicznego potrzebę silnych wrażeń)

Diagnostyka psychopatii • Światowa Organizacja Zdrowia, X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) osobowość dyssocjalnej (osobowość psychopatyczna czy nieprawidłowa) charakteryzowana jest następująco: • „Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi, charakteryzuje się: bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych; silną i utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych; niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu; bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych; niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar; wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem. Cechą towarzyszącą może być także nadmierna drażliwość” (ICD-10, 1997, s. 172). • •

Diagnostyka psychopatii Obecnie przyjmuje się powszechnie kryteria diagnostyczne osobowości nieprawidłowej sformułowane przez wybitnego znawcę zagadnienia, Cleckleya (1985). Uwzględniając nieznaczne modyfikacje własne (por. Jakubik, 2002, 2003 a, 2003 b) są to następujące kryteria: • • trwała niezdolność do związków uczuciowych z innymi ludźmi; bezosobowy stosunek do życia seksualnego (przedmiotowe traktowanie partnera); brak poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności; nieumiejętność odraczania satysfakcji (dążenie do natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb); utrwalone i nieadekwatne zachowania antyspołeczne; autodestrukcyjny wzorzec życia (np. po okresie dobrego przystosowania, a nawet sukcesów, niszczenie dotychczasowych osiągnięć z przyczyn dla otoczenia nie zrozumiałych); nadmierne zapotrzebowanie na stymulację;

• • • • nieumiejętność planowania odległych celów (koncentracja na teraźniejszości, zmienność i nietrwałość dążeń); znaczna aktywność dla osiągnięcia celu doraźnego, zanikająca wobec minimalnych niepowodzeń; niezdolność przewidywania skutków własnego postępowania; niezdolność wysnuwania praktycznych wniosków z przeszłych doświadczeń (tj. nieefektywność procesu uczenia się); nie dające się logicznie wyjaśnić przerywanie każdej podjętej konstruktywnej działalności (tzw. „początki bez końca”); swoisty brak wglądu ("otępienie semantyczne"), tj. zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od własnych cech; w miarę sprawna ogólna inteligencja, formalnie zaburzona; nierozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem (określane też takimi terminami, jak pseudologia, pseudologia phantastica, mitomania, zespół Delbrücka, kłamstwo patologiczne); brak lęku; nietypowa lub niezwykła reakcja na alkohol; częste szantażowanie samobójstwem; tendencja do samouszkodzeń.

Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo rozwinięcia się osobowości nieprawidłowej • Czynniki: • • • Wychowanie i socjalizacja brak jednego z rodziców napięcia emocjonalne poprzedzające rozwód rodziców brak stabilności w relacji z rodzicami (tj. brak gwarancji takiej stabilności ze strony rodziców); zachowania antyspołeczne, ubóstwo materialne rodziny, modelowanie przez rodzica o cechach osobowości psychopatycznej, matka nadopiekuńcza lub odrzucająca, ADHD Genetyczne fizjologiczne zmiany w zapisie EEG (dodatkowa iglica – krótkotrwałe napady aktywności fal mózgowych, wskazujące na pobudzenie, podczas zachowań agresywnych bez poczucia winy i lęku) dysfunkcje układu limbicznego i innych struktur mózgowych psychologiczne nieprzywiązywanie wagi do konsekwencji swoich czynów chroniczny niedobór pobudzenia, kulturowe „narcyzm społeczny” • • •

• Przełożenie diagnoz z DSM-IV-TR na DSM-5 () (tłumaczenie własne Bartosz Grabski, Józef Krzysztof Gierowski ; aktualizacja z 21 czerwca 2011)

Psychiatria Polska 2012, tom XLVI, (numer 5 strony 829– 844). Zaburzenia osobowości – różne spojrzenia i próby ich integracji Personality disroders – different outlooks and attempts at their integration, Bartosz Grabski, Józef Krzysztof Gierowski: • „Ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości Istotnymi cechami zaburzenia osobowości jest upośledzenie funkcjonowania (ja i interpersonalnego) oraz obecność patologicznych cech osobowości. Aby zdiagnozować zaburzenie osobowości, muszą być spełnione następujące kryteria:

„Specyficzne zaburzenia osobowości (antysocjalne, unikające, z pogranicza, narcystyczne, obsesyjno-kompulsyjne i schizotypowe) zdefiniowane zostają poprzez typowe dla nich upośledzenie w zakresie funkcjonowania osobowości i obecność typowych cech patologicznych:

Narcyzm • Wyidealizowanie obrazu siebie poprzez zafałszowaną ocenę swoich osiągnięć • Życie w iluzji perfekcji, nawet jeśli jeszcze nie osiągniętej, to jednak takiej, które jest jedynie kwestią czasu • Bierne ukierunkowanie na własne Ja: sami nagradzają się za swoje działania

Diagnostyka osobowości narcystycznej Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Classification of Diseases 10 th Revision – ICD-10) nie uwazględnia osobnych kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej zaliczając ją do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości (F 60. 8) razem z m. in. osobowością niedojrzałą i bierno-agresywną.

Diagnostyka osobowości narcystycznej utrwalone wzorce przeżywania i zachowania odbiegające od tzw. „normy”; muszą występować przynajmniej w dwóch obszarach i dotyczyć: procesów poznawczych (czyli sposobów spostrzegania i interpretowania ludzi, rzeczy i wydarzeń; uczuciowości, panowania nad impulsami i nagradzania potrzeb) lub relacji interpersonalnych, • zachowania nieelastyczne i nieprzystosowawcze, • cierpienie oraz negatywny wpływ na otoczenie społeczne • cechy te charakteryzują się stabilnością i długim czasem trwania; rozpoczynają się zwykle w okresie późnego dzieciństwa lub wieku młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym. •

Diagnostyka osobowości narcystycznej • Amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-IV) definiuje osobowość narcystyczną jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, pojawiajacy się we wczesnej dorosłości oraz ujawniający się w różnych kontekstach. • Kryteria: • • wyolbrzymione poczucie własnej wartości fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej. przekonanie o własnej wyjątkowości i unikatowości, co mogą zrozumieć inni wyjątkowi i zajmujący wysoką pozycję ludzie. oczekiwanie przesadnego podziwu. poczucie posiadania specjalnych uprawnień, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom. traktuje innych jako środek do celu. brak empatii, niechęć w rozpoznawaniu cudzych uczuć i potrzeb brak identyfikacji z innymi ludźmi zazdrość lub poczucie, że zazdroszczą inni arogancja wyniosłość. • • •

Zespół Aspergera • Wąskie, „obsesyjne” zainteresowania • Trudności w rozumieniu ironii oraz „czytaniu miedzy wierszami” (w myśleniu metaforycznym) • egocentryzm, • Ekscentryczność • Trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami • U dzieci: zaburzenia integracji sensorycznej, niezborność manuwalna

Diagnostyka zespołu Aspergera • • • • Według klasyfikacji ICD-10 (obowiązującej w Polsce od 1996 r. ) kryteria zespołu Aspergera są następujące: a) brak stwierdzonego opóźnienia w rozwoju mowy i funkcji poznawczych: - wymawianie pojedynczych słów przed ukończeniem 2. roku życia, komunikacja przy użyciu zdań przed ukończeniem 3. roku życia; - istnienie umiejętności praktycznych, zachowań adaptacyjnych oraz zainteresowania otoczeniem odpowiadające normom rozwojowym w 3 pierwszych latach życia; - szczególne umiejętności – przeważnie związane z nadmiernym zafascynowaniem jakimś tematem (kryterium niekonieczne do postawienia diagnozy); b) przynajmniej 2 z poniższych trudności w relacjach społecznych: - zaburzony kontakt wzrokowy, mimika, postawa ciała lub gestykulacja; - trudności we właściwych relacjach z rówieśnikami; - brak empatii – dziwaczne (nieadekwatne) reakcje na sytuacje społeczne, często słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych, umiejętności komunikacji; - brak potrzeby zabawy z innymi, posiadania wspólnych zainteresowań lub osiągnięć; c) chociaż 1 z poniższych zachowań: - stereotypowe i ścisłe zainteresowania, powtarzanie rytuałów i niepraktycznych czynności; - powtarzające się ruchy (na przykład trzepotanie lub kręcenie rękami lub palcami, ruchy całego ciała); - zafascynowanie częściami przedmiotów lub elementami materiałów (kolor, faktura, dźwięk); d) wykluczenie innych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii prostej, zaburzenia schizotypowego, obsesyjno-kompulsywnego, anankastycznego zaburzenia osobowości (obsesyjno-kompulsywna) czy reaktywnego utrudnienia nawiązywania relacji społecznych w dzieciństwie lub nadmiernej łatwości w nawiązywaniu tych kontaktów.

• Według klasyfikacji DSM-IV): • • a) co najmniej 2 z poniższych zaburzeń w relacjach społecznych: · trudności w zachowaniach niewerbalnych (na przykład w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, mimice twarzy, gestykulacjach regulujących interakcje społeczne); · brak zdolności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami; · brak potrzeby wspólnej zabawy z innymi, posiadania wspólnych zainteresowań lub osiągnięć; · brak empatii; b) przynajmniej 1 z poniższych zachowań: · intensywne, stereotypowe zainteresowania; · sztywne powtarzanie rytuałów; · powtarzające się ruchy (na przykład trzepotanie rękami lub kręcenie palcami, ruchy całego ciała); · zainteresowanie elementami obiektów (na przykład kołami pojazdów, tablicami rejestracyjnymi, klamkami drzwi); c) brak sukcesów w ważnych sferach życia (społecznych, zawodowych), będący wynikiem powyższych zaburzeń; d) brak opóźnienia w rozwoju mowy, rozwoju funkcji poznawczych, umiejętności praktycznych, zachowań adaptacyjnych (oprócz interakcji społecznych) oraz zainteresowania otoczeniem; e) wykluczone rozpoznanie innego uogólnionego zaburzenia rozwojowego lub schizofrenii. • • •

Nerwica eklezjogenna Jest to zaburzenie o podłożu nerwicowym Inaczej nerwica kościelna, której źródłem są głębokie przekonania religijne.

Nerwica eklezjogenna • Cechuje się licznymi konfliktami wewnętrznymi pacjentów, np: 1. Między potrzebami seksualnymi a poczuciem zakazu; 2. Między potrzebą bycia podziwianym a poczuciem nakazu bycia skromnym 3. Między odczuwaniem złości o koniecznością kierowania się normą powściągania złości 4. Między egoizmem a lojalnością wobec innych 5. Itp. .