TFAYECLK VE YANGIN GVENL TFAYECLE GR YANMA VE

İTFAİYECİLİK VE YANGIN GÜVENLİĞİ İTFAİYECİLİĞE GİRİŞ YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Öğretmen: Güngör Uzun

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanmanın Tanımı • Yanıcı maddenin ısı altında havanın serbest oksijeni ile belirli oranlarda birleşmesi sonucu meydana gelen zincirleme kimyasal reaksiyona YANMA denir. 2

3

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ YANMA E DD OK MA SİJ CI EN NI YA ısı

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ ISI YOK. YANMA YOK. OKSİJEN YOK. YANMA YOK. YANICI MADDE YOK. YANMA YOK. 5

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ OKSİJEN: Havada %21 oranında oksijen bulunup yanmanın devam edebilmesi için % 16 oranında oksijene ihtiyaç vardır. YANICI MADDE: Doğada Katı, Sıvı ve Gaz halinde bulunan cisimler. ISI KAYNAKLARI: Tutuşma derecesine ulaşacak miktarda ısı, açık alev, güneş, kıvılcım vb. 6

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanıcı Maddeler KATI YANICILAR • Bu tip maddeler ısı etkisiyle yanıcı buhar veya gaz çıkarmakta ve oksijenle birleşmesi sonucunda yanma olayı gerçekleşmektedir. Isı etkisiyle açığa çıkan buharlar alev yanarken katı madde de kor halinde yanmayı sürdürür. • İçin için kor halinde yanan (kağıt, odun, sigara, kömür, pamuk balyası vb. ) katı maddeler yanında ısıyla ergiyerek jelleşen ve yananlar da vardır. (PVC, zift, naftalin gibi) 7

KATI YANICI MADDELER Belirli bir kütleleri olup ısı etkisi ile yanıcı gaz ve buhar çıkartan maddelerdir. 8

Odun, kömür, hafif metaller gibi katı yanıcılar yanma sonucu Kor oluştururlar. 9

10

b Parafin, mum ve katı yağlar önce eriyerek sıvı hale gelir ve Buharlaşarak yanarlar. 11

b Naftalin gibi maddeler direk Buhar haline geçerek yanarlar. 12

SIVI YANICI MADDELER Sıvı maddeler buharlaştıktan sonra yanarlar. Bu maddelerin çoğu normal hava ısısında buharlaşırlar. Genelde buharları havadan ağır olup çukur veya kanal gibi yerlerde birikirler. Temel özellikleri ; PARLAMA ŞEKLİNDE ALEVLİ yanmalarıdır. Katılara göre daha kolay, hızlı ve alevli yanarlar SIVI YAKIT 13

14

SIVI YANICI MADDELER İKİ ÇEŞİT SIVI YANICI MADDE VARDIR. BUNLAR; ü SU İLE KARIŞMAYAN A. YOĞUNLUĞU SUDAN HAFİF SIVI YAKITLAR ; SIVI YAĞLAR, BENZİN, MOTORİN VS. Bu maddeler sudan hafif oldukları için suyun üstüne çıkar ve yanmaları suyun üzerinde devam eder. B. YOĞUNLUĞU SUDAN AĞIR SIVI YAKITLAR ; KATRAN, ASFALT VE GRES 15

SIVI YANICI MADDELER İKİ ÇEŞİT SIVI YANICI MADDE VARDIR. BUNLAR; ü SU İLE KARIŞABİLEN SIVI YAKITLAR ; ALKOL, ASETON, ETİL ASETAT VS. Su ile homojen şekilde karışmaları nedeniyle söndürülmeleri su ile yapılabilir. YANICI SIVI MADDENİN SU İLE KARIŞMA ÖZELLİĞİ SÖNDÜRME YÖNTEMİ VE MADDESİNİN BELİRLENMESİNDE ÖNEMLİDİR. 16

SIVI YANICI MADDELER Parlayıcı sıvılar; Düşük sıcaklıkta buharlaşarak parlama özelliği gösteren sıvılardır ve tehlikeli yanma reaksiyonu gösterirler. Örnek; Benzin, Selülozik tiner, Etil alkol vb. Yanıcı Sıvılar; Yüksek sıcaklıkta buharlaşan yanıcı sıvılar; parlama özelliği göstermezler. Örnek; Fuel-oil, Motorin (Mazot) gibi 17

18

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanıcı Maddeler YANICI GAZLAR Diğer yanıcı maddelere nazaran daha kolay ve daha hızlı yanarlar. Oksijenle temasları çok küçük oranlarda olmalıdır yoksa yanmaları patlama şeklinde gerçekleşir. Yanabilen ve Alevlenebilen Gazlar: Normal koşullarda havanın oksijeni ile belirli oranlarda karşılaştıklarında alevlenme ve yanma özelliği gösteren gazlardır. LPG, Doğalgaz, Propan, bütan vs. . n 19

20

GAZ YANICI MADDELER -Direkt gaz halinde olmaları nedeniyle hızlı yanma reaksiyonu gösterirler. -Alt ve üst patlama limitleri vardır, kapalı hacimlerdeki gaz kaçakları kıvılcım ile karşılaştığında çok hızlı şekilde patlama şeklinde yanarlar. 21

GAZ YANICI MADDELER -Boğma ve zehirleme özellikleri vardır; -Gazlar basınç altında sıkıştırılabilir veya sıvı hale getirilebilir. Örnek: LPG tüpleri içerisinde Propan ve Bütanın sıvılaştırılması Solunum cihazındaki havanın sıkıştırılması gibi. 22

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ YANICI MADDE YANMA ŞEKLİ MADDE ÖRNEĞİ 1 - GAZ HALİNDE Yalnız alevli. Hidrojen, Bütan, Propan vs. . 2 - SIVI HALİNDE Gaz haline geldikten sonra yalnız alevli. Benzin, Fuel-oil, Eter vs. Yalnız korla. Alüminyum, kok, odun vs. Yalnız alevle. (Eğer bu maddeler yanmadan önce, ısıtılarak önce sıvı, daha sonrada gaz haline getirilirse. ) Zift, Katı yağlar vs. Alev ve kor halinde. (Bileşiklerinde parçalanma olur ve gaz üretmeye başlarlarsa) Odun, Kömür vs. 3 - KATI HALİNDE 23

OKSİJEN Kendisi yanmayan ancak yanıcı maddelerle birleştiğinde yakıcılık etkisi ile yanmayı başlatabilen ve devam etmesini sağlayan renksiz ve kokusuz gazdır Kaynama Noktası - 183 º C dir. 51 Bar basınçta ve – 119 º C de sıvılaşır 1 litre sıvı oksijen 1. 118 kg’ dır. 24

OKSİJEN Normal havada % 21 Oksijen mevcuttur. Yanmanın devam edebilmesi için; Katı ve Sıvı yangınlarında % 16 Gaz yangınlarında % 12 oranında oksijene ihtiyaç vardır. 25

OKSİJEN Sıvı Oksijen hidrokarbonlarla temasında patlayabilir (Asfalt, Yağlar, Yakıtlar) Göz ve deriyle temasında ciddi tahrişe neden olabilir Saf Oksijenin yakıtlarla reaksiyonu çok şiddetli olup yüksek ısı üretir. Örnek: Asetilen – Oksijen kesim ve kaynak işlemlerinde. Saf Oksijen yağlarla temasında ise ısıya gereksinim duymaksızın şiddetli yanma reaksiyonu gösterir. 26

OKSİJEN • Oksijen 150 – 230 bar basınç altında tüpler içinde gaz halinde depolanır. • Sıvı oksijen ise özel izole edilmiş tanklarda ve buna benzer depolarda saklanır. 27

28

OKSİJEN ØBazı yanıcıların bünyesinde yanmayı bir müddet sürdürecek kadar oksijen bulunur ; ØAşağıda örneği verilmiş olan maddeler yanma sırasında bünyelerinde ki oksijeni açığa çıkarırlar ve havasız ortamda dahi yanmaya devam ederler. ÖRNEK; Sodyum nitrat, Potasyum nitrat , Amonyum nitrat, Gümüş nitrat, Sodyum klorat, Potasyum Klorat, Potasyum permanganat , Hidrojen peroksit vs. 29

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Isı Bir cismin sıcaklığının artmasına neden olan fiziksel etkidir. Bir cisimden başka bir cisme sıcaklık farkından dolayı aktarılan enerjidir. Farklı sıcaklıklardaki iki cisim yana getirildiğinde ısı daha sıcak cisimden daha soğuk cisme doğru akar. Isı kaynaklar genel olarak şu şekilde sıralanabilir: Açık alevler, elektrik arkı, aşırı ısı, kızgın yüzeyler, kıvılcım, statik elektrik, sürtünme ve doğal ısı kaynakları. 30

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanmanın Çeşitleri Yanma olayını tepkimenin özelliklerine göre 5 gurupta toplayabiliriz. a) Yavaş yanma: Yanıcı maddenin yapısı itibarı ile yanıcı buhar-gaz meydana gelmediği, yeterli ısı ve oksijenin olmadığı durumlarda oluşan yanmalardır. Ör. : Demirin paslanması b) Kendi kendine yanma: Yavaş yanmanın zamanla hızlı yanmaya dönüşmesidir. 31

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanmanın Çeşitleri c) İçin için yanma: Bir cisimden sıcaklık yükselmesi hissedilmesine rağmen ışık yayılmazsa buna için yanma denir. 350 -400 o. C’yi aşmayan sıcaklıklarda yanan katı cisimler için yanma evresindedir. Sıcaklık 500 o. C civarına yükseldiğinde cisimden ışınma görülmektedir. (Saman veya pamuk balyalarının yanması. ) d) Hızlı yanma: Yanmanın tüm belirtileri olan alev, ısı, ışık ve korlaşmanın görüldüğü yanmadır. 32

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ Yanmanın Çeşitleri e) Parlama/patlama: Parlama, tutuşabilir malzemeli bir yangının bir bölümü çevreleyen bütün yüzeye ani geçişidir. Yanıcı gazlar ve/veya hızlı buharlaşma ile kolay yanabilen maddelerin bir anda yanarak büyük bir hacim genişleme isteği gösteren yanmalardır. 33

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ YANMANIN ÜRÜNLERİ Duman, ısı, alev ve zehirli gazlardır. 34

Yanma Gazları 35

Alev 36

Isı 37

YANGIN OTAMINDADA SICAKLIĞIN ZAMANLA DEĞİŞİMİ l Zaman 5 10 15 20 25 40 (dakika) Sıcaklık C 538 705 760 800 820 877

Isının İnsan Vücudundaki Etkileri l 65 C Isıya sınırlı bir süre dayanır l 120 C Isıya 15 dakika dayanır l 143 C Isıya 5 dakika dayanır. l 177 C ısıya 1 dakikadan az dayanır.

Duman 40

YANMA VE YANGIN BİLGİSİ YANGIN Ortamda her zaman ve bir arada mevcut olan, "OKSİJEN", "YANICI MADDE" ve "ISI" nın, kontrol dışında, birleşmesi ile, " IŞIK " ( Alev ) ve " KUVVETLİ ISI " nın açığa çıkması sonucu çevreye yayılması, büyümesi yaşam ve çevreye zarar verme niteliğine bürünmesidir. 41

Yangının Etkenleri Yangının etkenleri: a— b— c— d— e— f— g— h— ı— Bacalar, Sigara, kibrit, Kıvılcım, Elektrik, Benzin, Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, Hayvanlar, Yıldırım, Güneş Işığı, 42

Yangının Etkenleri Bacalar : Yakıt ile hava oksijeninin birleşmesi sonucu oluşan yanma olayında açığa çıkan çeşitli gazların, yanmanın sürdürülebilmesi için yanma ortamından dışarı atılması gerekir. Gazların yanma ortamından dışarı atılmasını sağlayan yapı bölmesine "BACA" denilmektedir. Kullanılan yakıtın cinsine göre; soba boruları 1 -2 ayda bir temizlenirken bunların bacaları yılda en az 2, kalorifer ve mutfak bacaları ise yılda 1 kez temizlenmelidir. Aksi halde is, kurum bağlayan baca iç cidarı zaman içerisinde yüksek ısı ve olası kıvılcımla tutuşarak yanmaya başlar. 43

Yangının Etkenleri Sigara ve Kibrit: Dikkatsizlik yüzünden çıkan yangınların sebepleri arasında bilhassa sigara başta gelmektedir. Sigara ateşinin ortalama sıcaklık derecesi 800 C o civarında olduğu söndürülmeden atılan sigaranın yanıcı, patlayıcı ve parlayıcı maddelere teması neticesinde yangın çıkabilir. Söndürmeden yere atılan bir sigaranın, rüzgar tesiri ile sürüklenerek temas ettiği yanıcı maddeyi tutuşturduğu bir gerçektir. Kibrit başları yakıldığı zaman 450 - 470 C hararet verir. Söndürülmeden yanıcı madde üzerine atılması o maddenin yanmasına neden olur. 44

Yangının Etkenleri Kıvılcım: Yanan bir kütleden koparak etrafa sıçrayan küçük parçacıklara kıvılcım denir. Bu parçacıkların yanar veya kor halde bulunması düştüğü yerdeki maddenin cinsine göre yanma olayının meydana gelmesine sebebiyet verir. Rüzgar kıvılcımın etrafa yayılmasında büyük etken olduğu kadar kül halinde ve kor halinde bulunan parçacıkların ateş (alevli) haline dönüşmesinde de büyük etkendir. 45

Yangının Etkenleri Elektrik: Elektrikli cihazlar modern yaşantımızın vazgeçilmez kolaylıklarındandır. Isınma ve ısıtmada, aydınlatmada, beslenmede, temizlik çabalarında, ulaşımda, sağlık hizmetlerinde hep elektrikli cihazların katkısı vardır. Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta toplayarak izah edebiliriz. Ø Elektrik enerjisini kullananların ihmal ve dikkatsizliğinden kaynaklanan yangınlar, Ø Elektrik tesisatından kaynaklanan yangınlar. 46

Yangının Etkenleri Benzin: Benzin petrolden elde edilen kolaylıkla yanabilen bir sıvı maddedir. Benzin ve benzeri maddeler (mazot, tiner, alkol, solvent, gazyağı vb. ) kolaylıkla buhar haline geldiklerinden hava ile karışarak kolaylıkla yanıcı hale gelirler. Benzin buharı bulunan veya bulunabilecek yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet, malzeme kullanılmamalıdır. 47

Yangının Etkenleri LPG- Likit Petrol Gazı: Sıvı petrol gazı da dediğimiz bu gaz petrol yan ürünlerindendir. Ham petrolün damıtılması sırasında elde edilen ürünlerin yanı sıra hidrokarbon sınıfı (etan, metan, propan, bütan, etilen metilen vb. gazlar) gaz maddelerde ortaya çıkmaktadır. Renksiz, kokusuz ve zehirsiz bir gazdır. Ancak fiziksel özelliklerinden dolayı basınç altında sıvı hale gelebilen ve üzerinden basınç kaldırıldığı zaman tekrar gaz haline dönen propan ve bütan gazı sanayi ve evlerde yakacak olarak geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Bu gazlar kullanılması sırasında gerek kullanan gerekse imalat hataları nedeniyle yangınlara sebebiyet 48

Yangının Etkenleri Doğalgaz: Doğal gaz havadan hafiftir. Doğalgaz renksiz, kokusuz ve zehirsiz bir gazdır. Bu sebeple, herhangi bir gaz kaçağının kolaylıkla fark edilebilmesi için doğalgaza sarımsak kokusu veren THT (Tetra Hidro Teofen) maddesi ve TBT (Tetra Butil Merkoptan) maddesi katılmaktadır. Birincil enerjidir, yani çıkarıldığı haliyle kullanılabilir. Doğalgaz bulunan veya bulunabilecek yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet, malzeme 49 kullanılmamalıdır.

Yangının Etkenleri Hayvanlar: Açık ateş kullanılan yerlerde başıboş hayvanlar (kedi ve köpek) daima yangın çıkarırlar. Evlerde kullanılan ve yanmakta olan mum, mangal gibi şeylerin devrilmesi, kümes ve ahır hayvanlarının bulunduğu yerlere gaz lambası ve mum gibi açık ateşli aydınlatıcıların bırakılması, baca ve soba boruları yakınına hayvanlar tarafından yapılan yuvalar, depolarda, ambar ve büyük mağazalarda bulundurulan hayvanların olası yangından tutuşarak diğer kat ve bölmelere kaçması, farelerin elektrik kablolarını kemirmeleri. 50

Yangının Etkenleri Yıldırım: Yıldırım bulutların taşıdığı elektriklerin bir buluttan diğer buluta veya bir buluttan toprağa boşalması olayıdır. Yıldırım yanıcı maddelere isabet ederse yangınlara neden olur. Yıldırım eşyaları harap eder, insan ve hayvanları öldürür, madeni cisimleri eritir. Yıldırımdan korunmak için paratoner tesisatı bulundurmak gereklidir. 51

Yangının Etkenleri Güneş: İçinde hava kabarcığı bulunan camlar, bombeli gözlük camları, cam küreler, dolu veya boş cam şişelerinin güneş ışınlarını bir noktaya toplamaları sonucu cisimleri yakarak yangın çıkarırlar. Güneş ısısını alarak içlerinde saklayarak kurumuş ve yığın halde açıkta bulunan saman, ot, keten, kenevir, yün, pamuk gibi cisimlerin kızışma neticesi kendiliğinden ateş almaları mümkün ise de kıvılcımla yanması da mümkündür. 52

YANGININ BÜYÜMESİ ve YAYILMASI : • Yangın, başladıktan sonra dört şekilde büyüyebilmekte ve yayılabilmektedir. 1 - DİREK TEMAS ( Dokunma – Değme ) Alevlerin, doğrudan yanıcı diğer maddelere erişmesi yoluyla, yangın büyüyebilir ve yayılabilir. 53

54

2 - ISI İLETİMİ ( Kondüksiyon ) Isının, bir yangından ya da ısı kaynağından uygun bir iletken yardımı ile başka bir yanacak maddeye iletilmesidir. Isı iletkenliği, her maddenin ve cismin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Metaller, diğer maddelere kıyasla daha iletkendir 55

Kondüksiyon 56

3 - ISI – IŞIN YAYILIMI ( Radyasyon ) Isının, ışınma yoluyla iletimidir. Işınmada, ısı bir kaynaktan, başka bir madde üzerine ısı ışınlarına dönüşmüş olarak, boşlukta hızla ilerler. Herhangi bir cisme çarpan ısı ışınları, çarptıkları cisim üzerinde tekrar ısıya dönüşerek cismi ısıtır. Isı arttıkça alevler görünür hale gelir. 57

58

4 - ISININ HAVA AKIMI İLETİMİ (Konveksiyon ) Isı, hava ya da sıvı gibi taşıma ortamı içerisinde taşınabilir. Özellikle, aşağıdan yukarıya doğru, sıcak havanın yükselmesi ile ısı transferi olur ki, bu durumda ciddi bir yangın yayılma nedenidir. Isının hava akımı iletimini engellemek için, alevin boyunu kısaltmak yani oksijeni azaltmak, yanıcı maddeyi kesmek, ısı transferini durdurmak, patlayabilecek nesneleri ortamdan uzaklaştırmak gerekir. 59

60

61

62

YANGININ, BÜYÜMESİNİ ve YAYILMASINI ÖNLEMEK İÇİN, ISININ DİREK, KONDÜKSİYON, RADYASYON VE KONVEKSİYON YOLUYLA TRANSFER OLABİLECEĞİ, YAYILABİLECEĞİ YÜZEYLERİ VE CİSİMLERİ SOĞUTMAK GEREKİR. 63

YANGININ SAFHALARI 1 -BAŞLANGIC AŞAMASI. 64

YANGININ SAFHALARI 2 -YAYILMA ASAMASI 65

YANGININ SAFHALARI 3 -KORLASMA SAFHASI (BACK DRAFT) 66

YANGINDAN DOĞAN KAYIPLAR • Bir takım kıymetli kağıt ve raporların vs. kaybolması, • Tecrübeli elemanların işi bırakması, yeni elemanların eğitilmesi, • Müşteri itimadının azalması, • Yangın sonucu onarım veya ünite içerisinde yer değiştirme masrafları, • Bazı sözleşmeler sonucu devam etmesi gereken servislere yapılacak ödentiler. 67