LABORATUVAR GVENL LABORATUVARDA GVENL ALIMA KURALLARI YANGIN ve
LABORATUVAR GÜVENLİĞİ
LABORATUVARDA GÜVENLİ ÇALIŞMA KURALLARI
YANGIN ve YANGIN SÖNDÜRÜCÜ TİPLERİ Yangın Söndürücü Tipleri 1) Su ve sulu çözeltili 2) A, B, C Toz 3) CO 2 ve Halon gazı (halojenli hidrokarbon) 4) Kum ve Köpük
SU veya SULU ÇÖZELTİLİ SÖNDÜRÜCÜLER Ø Basit yangınlarda en iyi söndürücü sudur. Hortumla veya değişik kaplarla yangına su dökmek, bu tür yangınları söndürmek için yeterli olabilir. Ø Ülkemizde su veya sulu çözeltiler yangın söndürme cihazı şeklinde değil özel sistemlerde kullanılır. Ø Etkili kullanım mesafesi 1 -2 metredir.
CO 2 (KARBONDİOKSİT)Lİ SÖNDÜRÜCÜLER Ø B ve C sınıfı yangınlara karşı kullanılan yüksek basınçlı yangın söndürücülerdir. Ø Boğma etkisi ile yangını söndürür. Ø CO 2, yoğunluğu 1. 52 kg /m 3 olan bir gazdır ve havadan ağırdır. Tüplere 20ºC’de 57 bar basınçta sıvı halde doldurulur. Bu cihazlar 250 atü basınca dayanıklı olarak üretilirler. Alçak basınçlı tanklarda ise -18ºC’da normal basınçta depolanır. 1 L sıvı CO 2 500 L gaz haline dönüşür. Ø CO 2 gazı ısı arttıkça genleşme özelliği gösterir dolayısıyla direkt güneş ışığından ve bulunduğu yerin ısı durumundan etkilenir. Ø Isınmış basınçlı cisimlerde kullanılmaz (LPG tüpleri gibi).
CO 2 (KARBONDİOKSİT)Lİ SÖNDÜRÜCÜLER Ø Bir oda içerisine CO 2 yangın söndürücü boşaltılması, ortam havasını zehirli hale getirmez. Ancak oda daha sonra mutlaka havalandırılmalıdır. Örneğin 68 m 3’e eşdeğerde boşaltılan 5 kg’lık CO 2, oksijen içerik değerini % 21’den %’ 20 ye düşürür. Bu dikkate değer bir tehlike yaratmayabilir fakat yüksek oranda kullanıldığında oksijen değeri bozulur ve bu tür yangınlarda mutlaka solunum maskeleri kullanılmalıdır. Ø Diğer söndürme gazlarına göre ucuz olup kolayca doldurulabilir. Ø Temiz söndürücüdür. Çok az tahriş ve pas etkisi vardır. Ø Etkili kullanım mesafesi yaklaşık 2 metredir.
KKT (Kuru Kimyevi Toz) SÖNDÜRÜCÜLER Ø A (Katı), B (Sıvı), C (Gaz) yangınlarında etkilidir. Yüzeysel kor yangınları ve alevli yangınları kolayca söndürür. Ø Monoamonyum fosfat (MAP) veya amonyum sülfat içeriklidir. Ø Cihazlara % 40 veya % 90 oranında monoamonyum fosfat (MAP) bulunan kimyasal tozlar doldurulur. Ø Özel üretilmiş ABC tozu (TS EN 615 standardına uygun) katı madde yüzeyinde eriyerek tabaka oluşturur. Ayırma etkisi ile kısmen boğma ve soğutma, en önemli olarak da engelleme etkisini gerçekleştirir.
KKT (Kuru Kimyevi Toz) SÖNDÜRÜCÜLER Ø Kullanılacakları alanlarda panik çıkma olasılığı var ise kullanımı tavsiye edilmez. Kuru kimyasallar yangın saklayan ve kaçış prosedürlerini engelleyen bulut oluşturdukları için hastanelerde, otellerde, yaşlı bakım evlerinde veya kaçışı engelli insanların yaşadıkları ortamlarda su ve gaz bazlı cihazlar tercih edilmelidir. Ayrıca, toz bulutu ortamdaki yanıcı tozları da havalandırabilir. Ø Zehirleme etkisi yoktur. Ø Elektrik panoları, bilgisayarlı sistemler vb. aşırı hassas cihazların yakınlarında KKT türü cihazlar bulundurulmamalıdır. Ø Sıvı yangınlarında yangın sönene kadar toz bulutu devam etmeli, katı yangınlarında kontrollü olarak kesikli şekilde kullanmaya dikkat edilmelidir. Ø Etkili kullanım mesafesi 3 -4 metredir.
HALON GAZI SÖNDÜRÜCÜLER Ø B ve C sınıfı yangınlara karşı kullanılırlar. Ø Özellikle elektrik ve elektronik ekipman yangınlarında artık bırakmadan ve zarar vermeden söndürürler. Ø Bu tür yangın söndürücüler uygun sıcaklıkta bulundurulmalıdır. Normal işletme şartları altında kullanıldığı zaman gaz özel bir zehirlilik göstermez. Ancak uzun süre ısıya maruz kalırsa halojenli hidrokarbonların zehirli ayrışma ürünleri oluşabilir. Ø Etkili kullanım mesafesi 1 -2 metredir. Ø HFC-227 kullanılmaktadır. Yangında önemli rol üstlenen kimyasal reaksiyonları kırma ve ısı enerjisini absorbe etme özelliği ile yangınları söndürmektedir. Özellikle A (katı) ve B (parlayabilen sıvılar) için idealdir. Kimyasal adı heptafluropropan olup, FE 227 olarak da anılır.
KÖPÜKLÜ SÖNDÜRÜCÜLER Ø Köpük (Foam) kimyasal bileşiktir. Basınçlı su ile karıştığında, bu bileşik köpük yapıcıdan tazyikle geçerken hava ile karışır ve köpüğü meydana getirir. Ø Köpük, yangın yüzeyini battaniye gibi tamamen kaplar, hava ile teması keser. Ø A ve B sınıfı yangınlara karşı kullanılan söndürücülerdir. Ø Köpükte genel olarak aranacak özellikler: hidrolize edilmiş sıvı durumda olmalıdır, su ile karışımı % 2 - % 10 olmalıdır, yüksek ısıda bozulmamalıdır, rüzgarda dağılmamalıdır, KKT’den etkilenmemelidir, p. H değeri 7 - 8, 8 olmalıdır, su ile karıştığında karışımın en az 15 katı köpük oluşmalıdır, en az 10 yıl özelliğini kaybetmemelidir, -10 o. C ile +50 o. C arasında çökelti yapmamalıdır. Ø Köpüğün özelliğine göre çeşitleri vardır: Proteinli köpükler akaryakıt yangınlarında kullanılır. Raf ömürleri 5 yıldır. Sentetik esaslı köpükler tekstil, ağaç vb. tür yangınlarda kullanılır. Raf ömürleri 8 yıldır. Ø Etkili kullanım mesafesi 2 -3 metredir.
YANGIN ve YANGIN SÖNDÜRÜCÜ TİPLERİ
BİR YANGIN SÖNDÜRME TÜPÜNÜN KULLANILIŞI
BİYOLOJİK GÜVENLİK Ø Biyolojik laboratuvarlarda çalışan personel bazıları öldürücü olabilen tehlikeli biyolojik ajanlara temas edebilir. Bu biyolojik ajanları taşırken ve imha ederken belirli prosedürlere uyulması önemlidir. Ülkemizde, Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan CDC (Hastalık Kontrol Merkezi) ve NIH (Ulusal Sağlık Enstitüsü) kontrol yöntemlerini uygulamaktadır. Ø Doğrudan enfeksiyon ve çevrenin bozulması ile sağlıklı insanlarda veya hayvanlarda potansiyel risk olan; enfeksiyöz ajanlar, rekombinant DNA molekülleri, onkojenik virüsler tehlikeli biyolojik ajanlardır.
BİYOLOJİK GÜVENLİK Ø Enfeksiyöz ajanlar (etyolojik ajanlar); kendisi veya toksini insanda veya hayvanda hastalığa yol açabilen ajanlardır. Bakteri, virüs, parazit, fungal ajanlar (Sınıf 1 -4). Salmonella (sınıf III bakteriyel ajan) ve HIV (sınıf II viral ajan). Ø Rekombinant DNA molekülü; sentetik veya doğal DNA segmentlerini canlı bir hücrede replike olabilen DNA molekülleri ile birleştirerek, canlı hücreler dışında yapılandırılan moleküller veya bu replikasyon (genetik materyelin tamamen kendi benzeri yeni bir molekül oluşturma işlemi) sonucu oluşan DNA molekülleridir. Ø Onkojenik virüsler; insanda veya hayvanda tümöre neden olduğu düşünülen virüslerdir.
BİYOLOJİK GÜVENLİK A. Biyolojik Güvenlik Esasları Biyolojik ajanlarla çalışırken insan sağlığı ve çevrenin korunması için belirli kurallara uyulması gereklidir. Kişisel koruyucu önlemler, kişisel hijyen, biyolojik güvenlik kabinleri, belirli dezenfekte etme ve belirli imha yöntemleri korunmada önemli rol oynar. Biyolojik materyalle çalışırken dikkat edilmesi gerekenler: Ø Çalışırken temasla enfekte olmamak için kimyasala dayanıklı eldivenler kullanılmalıdır veya çalışılan yüzey sıkça dezenfekte edilmelidir. Ø Oral yolla bulaşmayı önlemek için çalışma sonunda ve laboratuvardan çıkarken eller mutlaka yıkanmalıdır. ØAşılanma yapılmış olsa bile iğne, cam pipet, bistürü ucu gibi kesici maddeler kullanırken ciddi önlemler alınmalıdır.
BİYOLOJİK GÜVENLİK Ø Enjektör iğnesi kullanımdan sonra kabına sokulmamalı, kırılıp bükülmemelidir. Kesiciler için uygun atık kabına atılmalıdır. Ø Kontamine atıklar belirli prosedürlere uyarak özel eldivenlerle, özel kaplarda taşınmalı ve atılmalıdır.
BİYOLOJİK GÜVENLİK B- Laboratuvar Biyogüvenlik Dereceleri CDC ve NIH’ye göre biyolojik güvenlik 4 derecede incelenmektedir. 1. derece: Sağlıklı insanda hastalık yaptığı bildirilmemiş mikroorganizmalar kullanılır. Bunlar; standart mikrobiyoloji laboratuvar pratikleridir ve özel önlem gerektirmez, çalışılan materyal ve gereçler güvenlidir. 2. derece: Farklı risk derecelerine sahip insan hastalıkları ile ilişkili ajanlarla çalışılır, orta risklidir. Kaza ile deri, muköz membran veya oral yolla enfekte materyal alınabilir. Enfeksiyöz ajan varlığı bildirilmemiş insan deri, kan, vücut sıvıları ve dokuları ile çalışılır, birincil bariyer önerilir, dekontaminasyon varsa ikincil bariyer önerilir.
BİYOLOJİK GÜVENLİK 3. derece: Ekzotik (yabancıl) ajanların solunması, otoinokülasyon ve oral yolla ciddi ve potansiyel letal enfeksiyona neden olabilir. 4. derece: Tehlikeli ve ekzotik ajanlar; mevcut aşısı ve tedavisi olmayan, ciddi hayati tehdit olan ve aerosol yolla bulaşabilenlerdir.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Laboratuvarlarda radyoaktif maddeler ile çalışanlar için özel güvenlik önlemlerinin alınması gerekmektedir: Ø HERŞEYDEN ÖNEMLİSİ, radyoaktiviteye mümkün olan EN AZ süre ile maruz kalınmalıdır. Ø Maruz kalınan radyasyon dozu, uzaklığın karesi ile ters orantılı (1/R 2 kuralı) olarak azaldığından radyoaktif kaynaklardan mümkün olduğunca UZAK MESAFEDE durulmalıdır. Ø Radyoaktivite yada radyoaktif ortamda optimum izolasyon sağlanmalı, bu ortamlarda kurşun önlük, kurşun eldiven, kurşun enjektör ve enjektör taşıyıcı, kurşun cam ve maşa kullanımı sağlanmalıdır. Ø Bu ortamları çevreleyen duvarların yeterli beton kalınlığı ve kurşun izolasyonu olmalıdır.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø Rutin eğitim, araştırma, bilimsel çalışmalarda kullanılacak radyoaktif madde kullanım yeri ve şekli radyasyon güvenliği açısından uygun olmalıdır. Ø Laboratuvarla ilgili envanter tutulmalıdır. Bu envanter aşağıdaki hususları içermelidir: a) Tesise giren radyoaktif maddelerin kayıtları b) Çalışanların dozimetre değerlerinin kayıtları c) Radyoaktif atık kayıtları (miktarı, türü ve tarihi) d) Görüntüleme cihazlarının bakım, onarım ve kalibrasyon kalite kontrol kayıtları e) Tehlike ve olağanüstü durum kayıtları f) Çevresel radyasyon ölçüm kayıtları
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø Görevli olmayan personelin laboratuvara GİRİŞ-ÇIKIŞLARI ÖNLENMELİDİR. Ø Daha önce ve halen zehirli, kimyasal, biyolojik maddeler veya diğer tehlikeli koşullara maruz kalarak çalıştırılan kişiler radyasyona maruz kalmayı gerektirecek görevlerde çalıştırılmamalıdır. Ø Radyasyonlu alanlarda yapılan işin niteliğine uygun giysi ve donanım (kurşun önlük, gonad koruyucu (= genital bölge koruyucu kurşun önlük), kurşun paravan, tiroid koruyucu (= tiroid ve boyun koruyucu kurşun önlük) vb. . ) kullanımı sağlanmalı ve denetlenmelidir.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø İşe alınacak radyasyon görevlilerinin sağlık durumlarının yapacağı işe uygun olup olmadığı hakkında sağlık raporu alınmalı ve çalıştıkları süre içinde, yılda en az bir kez tıbbi muayeneleri ile hematolojik ve göz kontrolleri yaptırılarak takip edilmeli, kayıtları tutulmalıdır. Ø İyonlaştırıcı radyasyon (X-ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar, nötronlar gibi) kaynakları kullanılan ve bulundurulan bölümlerde çalışanların radyasyon ölçümleri için uygun cihazların (TLD(= termolüminesans dozimetre), cep, film dozimetre) kullanılması sağlanmalı ve denetlenmelidir. Ø Radyasyonlu alanlarda çalışan personelin denetimli alanlarda çalışırken kullanmak zorunda olduğu film veya kalem dozimetreleri komite temsilcileri tarafından kontrolü yapılarak ve kaydı tutularak sonuçları komitede değerlendirilmelidir.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø Radyoaktif maddeler ile çalışma başlamadan önce masa üzeri plastik örtü ile kaplanmalı, üzerine emici kağıtlar yerleştirilip bunların üzerinde çalışılmalıdır. İşlemler kenarlı küvetler içinde ve emici kağıtlar üzerinde yapılmalıdır. Ø Laboratuvarda çalışırken laboratuvar önlüğü, lastik/plastik eldiven gibi koruyucu giysiler giyilmelidir. İş bitiminde kullanılan eldivenler dikkatli şekilde çıkartılarak radyoaktif atık kutusuna atılmalıdır. Ø Eldiven kullanıldığında, kontaminasyonu önlemek amacıyla iç kısımlar dışta kalacak şekilde çıkartılmalıdır. Ø Laboratuvarda temizlik için kağıt havlu ve mendil kullanılmalı, kullanımdan sonra bunlar derhal radyoaktif atık kutusuna atılmalıdır.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø Laboratuvarda kullanılan giysilerin laboratuvar dışına çıkarılması önlenmeli, koruyucu giysiler çıkarılıp eller ayaklar kontrol edildikten sonra laboratuvar dışına çıkılmalıdır. Ø Laboratuvar içinde yiyecek, içecek ve kişisel eşyaların bulundurulmamasına özen gösterilmelidir. Ø Ellerde yara varsa bandajlı bile olsa laboratuvarda çalışılmamalıdır. Ø Elektrik düğmeleri, musluklar, kapı kolları ve telefon ahizelerinin radyasyonla kontamine olmamalarına dikkat edilmelidir. Ø Çalışırken vücutta kesik ve çiziklere neden olabilecek kırık ve çatlak cam eşyalar gibi keskin uçlu malzeme kullanmaktan kaçınılmalıdır. Ø Laboratuvarda kullanılan şişelerin muhafaza kaplarının kapaklarının kolay açılabilir olmasına dikkat edilmeli ve uygun etiketleme işlemi yapılmalıdır.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Ø Laboratuvar, radyasyon monitörü ile sürekli taranarak radyasyon korunması için gerekli önlemler alınmalıdır. Çalışma saatlerinde radyasyon monitörü sıcak odada ve devamlı çalışır halde olmalı veya alarm seviyesi ayarlanabilir sesli uyarı sistemi bulunan bir laboratuvar monitörü bulundurulmalıdır. Ø Radyofarmasötik uygulama, seyreltme ve diğer çalışmalar çeker ocak içerisinde ve kurşun eşdeğeri camdan yapılmış paravan arkasında yapılmalıdır. Ø Radyoaktif uygulamalar içeren çalışmalarda kullanılan denek hayvanları birer mobil radyasyon kaynağı olarak değerlendirildikleri için barındırılmaları veya sevkiyatlarında radyasyon korunma prensiplerine bağlı kalınmalıdır. Ø Uygulama sonrası hayvanlar canlı kalacak ise; deney hayvanları biriminde ayrı bir bölüm tahsis edilerek, giriş bölümünde radyasyon ikaz işareti bulundurulmalıdır.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK Doz sınırlaması ve izin verilen doz sınırları: Ø Bireylerin normal ışınlamaları, izin verilen tüm ışınlamaların neden olduğu ilgili organ yada dokudaki etkin veya eşdeğer doz değerleri: Ø Yıllık sağlığa zarar vermeyecek toplam doz aynı yıl içindeki dış ışınlama ile iç ışınlamadan alınan dozların toplamıdır. Kişilerin, denetim altındaki kaynaklar ve uygulamalardan dolayı BU SINIRLARIN ÜZERİNDE RADYASYON DOZUNA MARUZ KALMALARINA İZİN VERİLEMEZ. a) Radyasyon görevlileri için etkin doz herhangi bir yılda 50 m. Sv (mili. Sievert)’i, ardışık beş yılın ortalaması ise 20 m. Sv’i geçemez. El ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 m. Sv, göz merceği için 150 m. Sv’dir.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK b) Normal kişiler için etkin doz herhangi bir yılda 5 m. Sv’i, ardışık beş yılın ortalaması ise 1 m. Sv’i geçemez. El, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 50 m. Sv, göz merceği için 15 m. Sv’dir. c) 18 yaşından küçükler için; belirtilen alanlarda, eğitim amaçlı olmak koşuluyla, eğitimleri radyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16 -18 yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için etkin doz, herhangi bir yılda 6 m. Sv’i geçemez. Ancak el, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 150 m. Sv, göz merceği için 50 m. Sv’dir.
RADYOAKTİF MADDELER İLE ÇALIŞILAN LABORATUVARLARDA GÜVENLİK d) Çocuk doğurma çağındaki radyasyon görevlileri için; maruz kaldıkları radyasyon dozunun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması için gerekli önlemlerin alınması zorunludur. Hamileliği belirlenmiş olan radyasyon görevlileri ancak gözetimli alanlarda çalıştırılır. Fetusu korumak amacıyla, hamile radyasyon görevlisinin batın yüzeyi için hamilelik boyunca ilave eşdeğer doz sınırı 1 m. Sv’dir. Ø Gerek görülen hallerde tıbbi tanı ve tedavi altındaki hastalara gönüllü ve bilinçli olmak koşuluyla yardım etmek isteyen veya hasta ziyareti için gelen kişilerin alacakları etkin doz, tanı ve tedavi süresince 5 m. Sv değerini aşamaz. Kaynak: Laboratuvar Güvenliği, Prof. Dr. Feyyaz Onur, 2016, Yayın No: 114, ISBN: 978 -605 -136 -243 -4.
- Slides: 28