Teorije meunarodnih odnosa Iako su meunarodni odnosi kao

Teorije međunarodnih odnosa

Iako su međunarodni odnosi kao naučna disciplina počeli da se izučavaju tek početkom XX vijeka, neke od njihovih osnovnih kategorija bile su predmet razmišljanja naučnika i mnogo ranije Rat i mir, konflikt i saradanja među državama, odnosi između susjeda. . . Parcijalna, često nepovezana razmišljanja, mali dio šire cjeline

Antika Tukidid (V-IV vijek p. n. e)– Istorija peloponeskih ratova – utemeljivač prvih teorijskih promišljanja o međunarodnim odnosima Sila, savezi, uzroci konflikata, rat i mir, ravnoteža snaga koja održava mir, preventivni napad Sparte na Atinu. . . Čovjek je egoista i osvetoljubiv, materijalni aspekti imaju primat nad ideologijom, rat je racionalna aktivnost koja proizlazi iz neizbježnog sukoba interesa polisa

Antika Platon – državnici – stražari države koji u svom djelovanju primjenjuju načela filosofije, politike i razuma; političari kao pastiri koji stadom (narodom) vladaju svojim umijećem Aristotel – sinteza političkih odnosa i odnosa među grčkim državama; sreća građana kao najviši državni cilj, a država ne smije postaviti osvajanje kao svoj cilj; nužnost pomorske sile radi odbrane države; veze klime i politike – narodi na sjeveru lakše ostvaruju i podržavaju slobodu, narodi na jugu žive u ropstvu i zavisnosti

Srednjovjekovna i renesansna misao Toma Akvinski – ratovi se dijele na pravedne i nepravedne, pravedni ratovi su ratovi protiv nevjernika i varvara Pjer Diboa – hrišćanski mir kroz savez hrišćanskih država, preteča sistema kolektivne bezbjednosti; sjedište ovakve federacije bila bi Francuska, a ratovi sa „nevjernicima” bili bi dozvoljeni i čak poželjni Dante – protiv teritorijalne i ekonomske ekspanzije jer one vode konfliktima; zalaže se za kompromis između carske i papske vlasti

Nikolo Makijaveli – bezbjednost je prva briga, i na čelu države treba da bude onaj ko je hrabar i u stanju da obezbijedi bezbjednost zajednice; prirodno je da svaka država teži vladanju nad drugom; najbolja metoda ekspanzije je stvaranje saveza pod sopstvenim vođstvom U središtu Makijavelijeve misli je moć, kako je steći, i kako je zadržati; vladar treba da koristi sva rasploživa sredstva kako bi osigurao spoljnu i unutrašnju bezbjednost države Održavanje i jačanje države, a ne prirodno pravo i etika, je mjera uspjeha

Erazmo Roterdamski – mir kao najveća vrijednost – u tom cilju – uvođenje arbitraža, lišavanje vladara prava na objavu rata, mobilizacija svih moralnih snaga u službi mira, hrišćanska solidarnost. . . Žan Boden – stabilna vlast je najveća potreba, a anarhija najveća katastrofa; osnovni preduslov obezbjeđivanja poretka je postojanje suverenosti države koja predstavlja najvišu vlast Države su temelj međunarodnog djelovanja, a dva osnovna pravila u međunarodnim odnosima su sila i povjerenje Striktno poštovanje međunarodnih sporazuma – pacta sunt servanda

Vojvoda de Sili – ukidanje asimetrije zbog nadmoći Habzburgovaca i stvaranje 15 evropskih država radi očuvanja mira među katolicima, luterancima i kalvinistima; na čelu saveza država – Opšti savjet koji bi bio parlament i sud; međunarodne vojne snage održavale bi mir i status quo i vodile ratove protiv „nevjernika” Hugo Grocijus – iako u međunarodnoj sredini nema centralne vlasti, ipak u njoj treba primjenjivati legalna i moralna prava i obaveze; ovo ne znači i kraj ratovanja, jer je rat neizbježno sredstvo rješavanja sporova među državama

Tomas Hobs – u odnosima među državama vlada anarhija jer ne postoji Levijatan (kao centar sile i zakona); suverenost je apsolutna kategorija, a suveren samostalno odlučuje o ratu i miru; suverenost teži širenju i univerzalizaciji, zbog čega dolazi do ratova Emerik Krise – rat je ostatak varvarskih običaja; umjesto vođenja ratova, bolje je graditi puteve i kanale i razvijati trgovinu; treba stvoriti svjetsku organizaciju koja obuhvata i Tursku i zemlje Dalekog istoka, a sjedište bi joj bila, zbog njenog položaja, Venecija

Viljem Pen – potreba očuvanja mira i razvoj slobodne trgovine; Evropski parlament, sa Turskom i Rusijom kao članicama; zajednička vlada, sud, policija Šarl de Sen-Pjer – projekat „vječnog mira” – prihvatanje dobrih odnosa među državama, stvaranje Stalne lige koja bi prihvatila status quo, a sve članice bi prihvatile rješavanje sporova putem arbitraže

Prosvjetiteljstvo i XIX vijek Žan-Žak Ruso – napada kolonijalizam i kolonijalne ratove; vječnom miru na putu stoje državne elite koje koriste društvene nejednakosti Emer de Vatel – uvodi pojam prava naroda kao vrste prirodnog prava; pravo naroda bi moralo garantovati bezbjednost i dobrobit zajednici naroda čine bi upotreba sile bila ograničena Imanuel Kant – Prema vječnom miru – mjere koje vode vječnom miru: odbacivanje tajnih ugovora, poštovanje jednakosti država, ukidanje stalnih vojski i ugovora za finansiranje rata i odbacivanje prava na intervenciju Džeremi Bentam – uvodi termin međunarodni (international) – kao zamjenu za pravo naroda; Kongres kao sud koji kažnjava države koje krše međunarodne norme i pomaže razvoj slobodne trgovine

Hegel govori o „pozitivnim funkcijama rata”; Marks o neizbježnosti međunarodne socijalističke revolucije; Hekel o opstanku naroda i država koji su sposobniji za rat XIX vijek postavlja temelje tri važna pravca misli o međunarodnim odnosima – liberalizmu (Adam Smit, Dejvid Rikardo, Ričard Kobden); marksizmu (Karl Marks, Karl Kaucki, Lenjin); geopolitici (Fridrih Racel, Rudolf Kjelen, Alfred Mehen, Helford Mekinder) XX vijek donosi institucionalno proučavanje međunarodnih odnosa – 1919. na Univerzitetu Velsa, i do velike debate u kojoj su istaknute tri paradigme – realizam, liberalizam i kritički pristup inspirisan marksizmom

Konceptualni okvir teorije međunarodnih odnosa Tek je izgradnja discipline međunarodnih odnosa omogućila stvaranje osnovnih pojmova i prikupljanje znanja o međunarodnim odnosima Racionalna naučna teorija (riječ teorija je izvedena iz starogrčkog gdje je značila spekulativnu, racionalnu nauku nasuprot praksi) mora da selektuje i sistematizuje opisana znanja o savremenosti; formuliše sistem povezanih tvrdnji koje objašnjavaju suštinu stvarnosti; dokazuje konkretne mogućnosti ljudskog djelovanja na stvarnost

U metodološkom smislu, naučna teorija je sistem tvrdnji priznatih od strane određene nauke za logične i sistematizovane, i koje ispunjavaju kriterijume nauke i metodološke ispravnosti te nauke Teoriju karakterišu selektivnost, empirijska verifikacija i objašnjenje činjenica ili predviđanje njihove evolucije Političke teorije su najbliže međunarodnim odnosima pa teorije međunarodnih odnosa najviše duguju njima Prva knjiga pod naslovom „Teorije međunarodnih odnosa” autora Frenka Rasela izlazi 1936.

U zapadnoj nauci o međunarodnim odnosima postoje dvije osnovne tendencije: • Stvaranje mreže pojmova za cijelu disciplinu – opšte teorije međunarodnih odnosa • Postojanje „djelimičnih” teorija koje nastoje da ustale konkretne modele istraživanja međunarodnih odnosa

Četiri pristupa sa ambicijama opšte teorije: Realistička teorija Hansa Morgentaua – kategorije interesa i sile kao ključ razumijevanja gotovo svih problema međunarodnog života Teorija rata i mira Remona Arona – polazi od sociologije istorije i bila je naročito popularna tokom Hladnog rata; shvata međunarodne odnose kroz djelovanje stratega i diplomata; nauka o međunarodnim odnosima mora biti nauka o odnosima između političkih jedinica od kojih svaka nastoji da se domogne prava da sama odlučuje o vođenju ili nevođenju rata

Teorija faktora ili teorija polova Kvinsija Rajta – svijet je poligon dinamičnih odnosa snaga koji su konkurentni i dopunjuju se – nauka treba sve te snage da identifikuje i smjesti u okvire pola; polove definišu politički, ekonomski, psihološki, sociološki, etički i drugi činioci koji utiču na izbor određenih odluka i na djelovanje u međunarodnim odnosima Teorija međunarodnog ekvilibrijuma Džordža Liske – traži uslove stabilizacije i promjenjivosti u međunarodnom životu; stabilizacija je u osnovi progresivna a ključ je institucionalni ekvilibrijum, dok kao taj ključ djeluju međunarodne organizacije

„Djelimične” ili „parcijalne” teorije: Teorija interakcije – centar kontinuiteta djelovanja i kontradjelovanja Teorija donošenja odluka – posebno se bavi institucionalnim strukturama u kojima se donose odluke međunarodne politike Teorija konzistencije – polazi od tendencije povezanosti i trajnosti međunarodnih odnosa Teorija nacionalnog interesa – nacionalni interes je glavna vrijednost u međunarodnim odnosima Teorija međunarodne organizacije – u sklopu škole institucionalnog promatranja međunarodnih odnosa