Srednja i istona Evropa u srednjem veku eka

Srednja i istočna Evropa u srednjem veku

Češka • Posle sloma Velikomoravske kneževine, početkom 10. veka, na tlu Češke vladali su lokalni kneževi. • Vremenom je ojačala porodica Pšemislovića, sa posedima u okolini Praga • Oni su morali da priznaju vlast nemačkog cara • Krajem 12. veka Otokar I Pšemisl postao je je češki kralj. • Sredinom 13. veka češki kralj Otokar II Pšemisl proširio je vlast na Austriju i bio je najmoćnija ličnost Svetog rimskog carstva. Plašeći se njegove moći, za novog nemačkog cara su izabrali Rudolfa Habsburškog, koji je pobedio Otokara II i oduzeo mu osvojene teritorije. • Dinastija Pšemislovića ugasila se 1306. god. Češki presto tada je pripao dinastiji Luksemburg. Najpoznatiji vladar te dinastije bio je Karlo IV.

• Grb Pšemislovića

Češka u vreme Otokara II

• Karlo IV je bio car Svetog rimskog carstva i češki kralj. • Posebnu pažnju je posvetio ekonomskom i kulturnom razvoju Češke, naročito Praga • Osnovao je nadbiskupiju u Pragu i prvi univerzitet u slovenskim zemljama (Karlov univerzitet)

Srednja Evropa oko 1301

• Karlo IV (1316 -1378) • Češki kralj (1346 -1378) • Dopisivao se sa Petrarkom • Sagradio je: • Hradčane (Praški zamak) • Karlov most • Katedralu Sv. Vita • Zamak Karlštajn

Hradčani

• Karla IV nasledio je Žigmund Luksemburški, koji je bio i madjarski kralj i nemački car. U to vreme Češku potresaju unutrašnji sukobi • Pored sporova vladara i plemstva, Čeha i Nemaca, započinje i veliki verski pokret Jana Husa • Jan Hus je bio propovednik, filozof, rektor Praškog univerziteta • Zalagao se za reformu crkve, on se smatra pretečom reformacije. • Jan Hus je nacionalni heroj Češke, njegovi sledbenici nazivaju se husiti

• Jan Hus (1369 -1415)

• Njegovo učenje je osudjeno na crkvenom saboru u Konstanci 1415. god. , on je osudjen i spaljen na lomači. • Njegovo pogubljenje izazvalo je ogorčenost u Češkoj i dovelo je do verskog rata: tzv husitskih ratova (14191434) • Husitski ratovi su prvi sukob u kojem je vatreno oružje imalo odlučujuću ulogu

• Kada je 1526. god. za kralja Češke izabran Ferdinand Habsburški, Češka je dospela pod vlast Habsburga, pod kojom će biti sve do 1918. god.

Poljska • Poljska plemena su u ranom srednjem veku živela izmedju Visle i Odre • Ta plemena je ujedinio knez Mješko I u drugoj polovini 10. veka, sa prestonicom u Poznanju, gde je osnovao biskupiju. • On je prvi poznati vladar iz dinastije Pjastovića • Za vreme njegove vladavine Poljaci su primili hrišćanstvo, ali i priznali vrhovnu vlast Svetog rimskog carstva

• Grb Pjastovića, koji je i današnji grb Poljske

• Boleslav I Hrabri je proširio vlast Poljske na Šleziju, Pomeraniju, sa Gdanjskom i Malopoljsku, sa Krakovom, koji je postao nova prestonica • On je prvi vladar koji je tako ujedinio sve tradicionalne poljske zemlje, a osvojio je i Moravsku i Slovačku. • Vodio je borbe sa nemačkim carom Henrihom II, nakon njegove smrti 1025. god. postao je prvi poljski kralj.

Poljska za vreme Boleslava Hrabrog

• Boleslav Hrabri (9661025) • Vojvoda Poljske (9921025) • Postao je prvi poljski kralj 1025. god.

• Sistem vladavine, u kojem je kralj upravljao prestonicom u Krakovu, a njegova braća i srodnici vladali kao vojvode pojedinim delovima doveo je do unutrašnje nestabilnosti i rasparčavanja Poljske, što je otvorilo put jačanju uticaja Nemačke • Od 12. veka Poljaci su vodili dugotrajne ratove sa Tevtoncima, koji osvajaju Pomeraniju, Velikopoljsku i sprečavaju Poljskoj izlaz na Baltik • Dolazak Nemaca podstakao je privredni razvoj Poljske, sve više se širi nemački jezik i običaji

• Ponovno ujedinjavanje poljskih zemalja započeo je kralj Vladislav I, početkom 14. veka, a jačanje Poljske nastavio je sredinom 14. veka Kazimir III, koji je doneo jedinstveni zakonik za teritoriju Poljske (Statuti Kazimira Velikog), a u Krakovu je 1364. god. osnovao univerzitet. • Dao je brojne ustupke poljskom plemstvu (šljahta), da bi dobio njihovu podršku • Bio je poslednji vladar iz dinastije Pjastović, koja izumire 1370. god.

• Kazimir III Veliki • Kralj Poljske (13331370)

• Kazimira III nasledio je Ludovik Anžujski, koji je bio i madjarski i poljski kralj, što je izazvalo nezadovoljstvo poljskog plemstva • Njega je na vlasti nasledila kćerka Jadviga, koja se udala 1386. god. udala za litvanskog kneza Vladislava II Jagelonac, koji je tada primio hrišćanstvo i tako je nastala Poljsko-litvanska unija, koja se prostirala od Baltika do Crnog mora • U bici kod Grunvalda (poznata i kao Bitka kod Tanenberga)1410. god. naneli su težak poraz tevtonskim vitezovima. • Jagelonci su vladali do 1572. god.

Bitka kod Grunvalda (Tanenberga) ostala je usadjena kao epski dogadjaj u naciolanoj istoriji Poljaka, Litvanaca i Rusa, smatra se jednom od najvećih srednjevekovnih borbi

Poljsko-litvanska unija

Ugarska • Madjari su nomadko pleme, ugrofinskog porekla, koji su na prostor Panonske nizije stigli 896. god. predvodjeni Arpadom iz istočne Evrope. • Krajem 10. veka Madjari stvaraju državu i primaju hrišćanstvo. • Tačno 1000. god. prvi madjarski kralj postaje Stefan I, koji je krunu dobio od rimskog pape • On je stvorio feudalnu državu, zapadnog tipa.

• Stefan I • Kralj (1000 -1038) • Pravo ime mu je bilo Vajk (junak), kada je primio hrišćanstvo dobio je ime Stefan (Ištvan) • Kruna Sv. Stefana ima mitski značaj, od tada se ugarske zemlje zovu “zemlje krune Sv. Stefana • U katoličkoj crkvi je svetac od 1083. god. a u pravoslavnoj od 2000. god.

• Grb Madjarske

• Krajem 11. veka Ugarska počinje da vodi osvajačku politiku, 1102. god. madjarski kraljevi postaju kraljevi Hrvatske i Dalmacije • U većem delu 12. veku bore se sa Vizantijom za prevlast u Podunavlju. • Slabljenje Vizantije, nakon smrti Manojla I Komnina 1180. god. , omogućilo je Madjarima osvajanje Srema, Beograda i Braničeva

Madjarska krajem 12. veka

• Vremenom je došlo do slabljenja centralne vlasti i jačanja moći plemstva • Plemstvo je 1222. god. primoralo kralja Andriju (Andraš) II, da izda Zlatnu bulu, kojom su garantovana prava i privilegije plemstva, vlasteli je takodje priznato pravo i na otpor kralju u slučaju nepoštovanja povelje

• Težak udarac Ugarskoj bila je invazija Mongola, 12411242. god. • Mongoli su za sobom ostavili pustoš • Obnavljajući zemlju, kralj Bela IV je gradio kamene tvrdjave i zamkove, medju kojima i srednjevekovnu tvrdjavu u Budimu. • Nakon izumiranja dinastije Arpadovaca 1301. god. , na vlast u Ugarskoj dolazi Karlo (Karolj) I Robert iz dinastije Anžujaca • Njegov sin Ludovik (Lajoš) I je, sredinom 14. veka istisnuo Veneciju iz Dalmacije, a 1370. god. izabran je i za kralja Poljske • Prestonica Anžujaca bila je u gradu Višegradu, kod Budimpešte

Višegrad

• Nakon smrti Ludovika, izumire dinastija Anžujaca, dolazi do unutrašnjih borbi, a 1387. god. madjarski kralj postaje Žigmund Luksemburški, koji je bio i vladar Svetog rimskog carstva • Posle Kosovske bitke 1389. god. Ugarskoj preti opasnost od Osmanlija, Žigmund je vodio antitursku politiku, ali je doživeo poraz u bici kod Nikopolja 1396. god. • U borbi protiv Turaka tražio je saveznike medju susedima, pa je u dobrim odnosima sa Srbijom (despot Stefan Lazarević)

• Posle Žigmundove smrti 1437. god. usledilo je slabljenje kraljevske vlasti. • Sredinom 15. veka najistaknutiju ulogu u Ugarskoj imao je Janoš Hunjadi, koji je bio i namesnik kraljevske vlasti. On se istakao u borbama sa Turcima (turska opsada Beograda 1456. god. ) • U srpskoj narodnoj poeziji je poznat kao Sibinjanin Janko

• Njegov sin Matija Korvin postao je madjarski kralj (1458 -1490) • Njegova vladavina je poslednji period uspona madjarske države • Nakon njegove smrti dolazi do slabljenja madjarske države i konačnog njenog poraza protiv Osmanlija u bici na Mohaču 1526. god.

Kijevska Rusija • Kijevska Rusija je prva istočnoslovenska država • Istočni Sloveni su naseljavali prostor izmedju Karpata, Baltičkog mora i reka Volge, Dona, Dnjepra i Dnjestra • Normansko pleme Varjazi trgovali su sa Vizantijom i osnivali su svoja naselja • Varjaški knez Rjurik pokorio je slovenska plemena polovinom 9. veka i osnovao grad Novgorod, da bi zatim krenuo južnije i proširio vlast do Kijeva • Rjurikov naslednik Oleg je za svoju prestonicu odredio Kijev i tako je nastala Kijevska Rusija, početkom 10. veka

Kijevska Rusija

• Tokom 10. veka kijevski vladari su prihvatili većinu slovenskih običaja • U tom periodu kijevski kneževi su porazili Hazare (turska nomadska plemena, koja su živela oko reke Volge) i I bugarsko carstvo

Mapa Hazarskog kaganata

• Zlatno doba Kijevske Rusije je period kraja 10. i prve polovine 11. veka u vreme vladavine kneza Vladimira i Jaroslava Mudrog • Za vreme kneza Vladimira I 988. god. Rusi su primili hrišćanstvo iz Carigrada • Jaroslav Mudri, naslednik kneza Vladimira, doneo je prve zakone u Rusiji

Pokrštavanje Rusa u reci Dnjepar

• Sredinom 11. veka dolazi do slabljenja centralne vlasti • Ovako razjedinjena zemlja postala je lak plen Mongola • Mongolsko carstvorio je početkom 13. veka Džingis Kan i prostiralo se od istočne Azije do Kaspijskog jezera (drugo najveće carstvo na svetu posle Britanske imperije) • Mongoli su osvojili Kijev 1240. god. i stvorili su državu koja se zvala Zlatna Horda, čiji je centar bio na reci Volgi • Stanovništvo Rusije plaćalo je porez Mongolima, a porez su sakupljali domaći kneževi, zavisni od mongolskog vladara • Ovaj period ruske istorije naziva se “tatarski jaram”

• Džingis Kan (11621227) • Pravo ime mu je Temudžin

• Pustošenjima Mongola bili su izloženi pre svega južni delovi Rusije, dok su severni delovi ostali poštedjeni. • Novgorod je uspeo da odoli napadima Mongola. • U vreme mongolske vlasti počinje uspon Moskve, koja se prvi put spominje 1147. god. • Moskovski kneževi bili su potomci Aleksandra Nevskog, novgorodskog i kijevskog kneza, koji je porazio Švedjane 1240. god. u bici na reci Nevi, dve godine kasnije 1242. god. porazio je Tevtonce u bici na Čudskom jezeru, ali je plaćao danak Mongolima.

• Aleksandar Nevski (1220 -1263)

• Velika Moskovska kneževina uzdigla se u drugoj polovini 13. i početkom 14. veka • U 14. veku Moskva je postala sedište mitropolita, čije je sedište ranije bilo u Kijevu • Knez Dimitrije Donski porazio je Mongole 1380. god. u bici na Kulikovim poljima, ali su se Mongoli oporavili od ovog poraza i još jedan vek vladali Rusijom • Tokom 15. veka moskovski kneževi su nastavili da šire svoj uticaj, tako da je i Novgorod priznao njihovu vlast.

• Knez Ivan III Vasiljevič je obustavio plaćanje danka Mongolima i 1480. god. oslobodio Rusiju “tatarskog jarma”. • Nakon pada Carigrada, on je sebe video kao naslednika Vizantije, Moskovsku kneževinu kao zaštitnika pravoslavlja a Moskvu kao “Treći Rim”. • Kao svoj simbol preuzeo je vizantijskog dvoglavog orla. Rekonstruisao je moskovski Kremlj (istorijski kompleks u centru Moskve)

Moskovski Kremlj

Bugarska • Bugari su narod turskog porekla, 681. god. oni su se doselili na Balkan, na prostor izmedju Dunava i planine Balkan • Ovu teritoriju su već naseljavala slovenska plemena, koja su Bugari pokorili • 864. god. bugarski knez Boris je primio hrišćanstvo, što je ubrzalo stapanje Bugara i Slovena i radjanje kulture na staroslovenskom jeziku

• Kan Asparuh • On je doveo 681. god. Bugare na Balkan

• Njegov sin Simeon stvorio je I bugarsko carstvo (893 -927), ali se carstvo posle njegove smrti raspada • Tradicije I bugarskog carstva obnovio je Samuilo, krajem 10. veka, ali je 1018. god. pokoravanjem ovog carstva završena prva faza bugarske državnosti • Vizantijska vlast nad Bugarskom potrajala je sve do kraja 12. veka

I bugarsko carstvo

• Braća Petar i Asen su 1185. god podigli ustanak protiv Vizantije i stvorili II bugarsko carstvo, sa prestonicom u Trnovu • U vreme vladavine njihovog naslednika Kalojana Bugarska osvaja deo Makedonije, i u Trnovu je obnovljena patrijaršija. • Glavni protivnici Bugarske u ovo vreme su Epirska despotovina i Latinsko carstvo, kao i Ugarska, koja je takodje pretendovala na vizantijske teritorije u Podunavlju

• Carstvo je dostiglo svoj teritorijalni vrhunac u vreme Jovana Asena II, koji je 1230. god. u bici na Klokotnici porazio epirsku vojsku, osvojio Trakiju, Makedoniju, Albaniju i Tesaliju i postao najmoćniji vladar na Balkanu • On je uspeo da izdejstvuje priznanje za trnovskog patrijarha. • Mongolska najezda 1241. god. dovela je do slabljenja Bugarske, naslednici Jovana Asena II našli su se u vazalnom položaju prema Zlatnoj hordi. • Ovo je i vreme uspona srpske srednjevekovne države, što razvija srpsko-bugarsko suparništvo

• Posle pogibije cara Mihajla Šišmana u bici kod Velbužda 1330. god. i poraza bugarske vojske od srpske, Bugarska postaje drugorazredna država na Balkanu • U drugoj polovini 14. veka Bugarska se deli na Vidinsku i Trnovsku Bugarsku. • Podeljena i oslabljena Bugarska postala je lak plen Turaka Osmanlija, koji su zauzeli Trnovo 1393. god. a Vidin 1396. god.