SERA YAPIM TEKN Prof Dr YUSUF DEMR Ondokuz

SERA YAPIM TEKNİĞİ Prof. Dr. YUSUF DEMİR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

KIŞIN SERADA ÇEVRE KOŞULLARININ SAĞLANMASI Ülkemiz Seralarında Alınacak Önlemler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Sera kurulacak yerin kuzeyi kapalı, hafif güneye eğimli araziler seçilmelidir. Kışın seranın güneş ışıklarından yararlanması için seralar doğu batı yönünde yerleştirilmeli ve sürekli esen rüzgar yönüne göre de sera yönlendirilmesi yapılmalıdır. Isıtma özellikleri ve ısıtma hacmi yönünden alçak yapılı seralar istenirse de, yazın bu seraların soğutulması yanında bu seralarda donlu günlerde dış kısma yakın bitkiler daha çabuk donmaktadır. Yetiştirme sistemi olarak sonbahar ve ilkbahar yetiştirme türleri seçilmelidir. Düşük sıcaklıklarda döllenen ve hormonlara iyi yanıt veren bitki çeşitleri seçilmelidir. Güneş enerjisinden yararlanabilen ve ısı yalıtımı iyi olan sera tipleri geliştirilmelidir. Sera çatılarına yerleştirilen yağmurlama sistemleri kışın bitkileri dondan korumak, yazın da sera içi sıcaklığını düşürmek için kullanılmalıdır. Seranın yan duvarları, donlu günlerde plastikle örtülerek sera içi sıcaklığının 3 -4°C daha yükselmesi sağlanmış olur.

Ülkemiz Seralarında Alınacak Önlemler 9. Seralarda plastik şiltelere doldurulan su bitkileri -2, -3°C'ye kadar dondan koruyabilir. Bu iş için kalınlığı 0. 40 mm olan ve 50 cm genişliğindeki plastik hortumlar bitkilerin dar aralarına içi su doldurularak yerleştirilir ve uçları bağlanır. Gündüz şiltelerde ısınan su, gece ısıyı ortama vererek sera içi sıcaklığının düşmesine engel olur. 10. Sera içi sıcaklığını korumada diğer bir yöntem, sera içi tünel sistemidir. Bu yöntem alçak tünel içindeki fide ve bitkiler için kullanılabilir. Sıcaklık serada 0°C iken, sera içine kurulmuş tünelde 3 -5°C olmakta ve sulama ile bu sıcaklık daha da artmaktadır. 11. Seralardaki bitkilerin güneş ışığından daha iyi yararlanmaları için, toprağın üzerine malç plastiklerde yapılabilir. Böylece toprağın daha çok ısınması, tohumların daha çabuk sürmesi ve fidelerin daha hızlı gelişmesi sağlanmış olur. 12. Dikim sıra aralarına 40 - 45 cm kalınlıkta hendekleme şeklinde çiftlik gübresi kullanılması toprak ve sera sıcaklığını arttırıcı etkisi olmakta ise de, çiftlik gübresi oldukça pahalıdır. 13. ilkbahar yetiştiriciliğinde geç donlar nedeniyle serada sıcaklık 1 -2 °C'ye düştüğü durumlarda bitki sıraları aralarının sulanması yararlı olmaktadır. Sıcaklık dışarıda -2°C, -3 °C'ye düşünce cam seralarda -1, -2°C'ye düşünce plastik seralarda, bu sulamalar bitkiyi dondan korumaktadır.

Sera Isıtma Sisteminin Özellikleri 1. Sera ısıtma sistemi, dış hava sıcaklığına bağlı olmadan sera içi sıcaklığını istenilen sınırlar içinde tutabilmeli, 2. Sera içi sıcaklığı, bütün sera içinde eşit olmalı, 3. Sera ısıtma sistemi çalışmaya başladıktan sonra, işlemler tekrar edilmeden çalışabilmen, 4. Sera ısıtma sistemi bir mevsim boyunca, bakıma gereksinme duymadan çalışabilme!!, 5. Sera ısıtma sistemi için gerekli yakıt kolay sağlanabilmeli, 6. Sera ısıtma sistemi verimli çalıştırılabilmelidir.

Serada Isı Gereksinimi Seranın ısıtılması için gerekli enerji, birim zamanda sera içine verilmesi gereken ısı miktarıyla belirlenir ve bunun birimi KJ/h, Kcal/h veya W’dır. -1 Kal = 4. 186 Jul yada 1 Jul = 0. 239 Kal. -1 K Kal/m 2 h°C = 1. 163 W/m 2 °K yada 1 W/m 2. K = 0. 86 K Kal/m 2 h°C -0. 278 W = 1 KJ yada 1 W= 3. 6 KJ Sera için gerekli ısı miktarına: 1. Sera hacmi ve dış yüzey büyüklüğü, 2. Sera örtü malzemesinin çeşidi ve örtü kat sayısı, 3. Isı kayıp alanlarının büyüklüğü etkilidir.

Seralarda uygulanan ısıtma yöntemleri Sobalarla ısıtma, Kaloriferli ısıtma, Sıcak havayla ısıtma, Doğal enerji kaynaklarından yararlanarak ısıtma, 5. Elektrik enerjisiyle ısıtma, 6. Atık enerjiden yararlanarak ısıtma. 1. 2. 3. 4.

Sobaların yaygın olarak kullanılmasının nedenlerini 1. Sobalı ısıtma sisteminin ilk yatırım masrafının az olması, 2. Sobalarda kullanılan yakıtın kolay bulunabilmesi, ucuz olması ve hatta bir kısmının yakın çevreden ücretsiz olarak sağlanması, 3. Ülkemizde ısıtılan seraların, büyük bir çoğunluğunun aile işletmeleri şeklinde olması ve bu nedenle, sobaların yakılması ve temizlenmesi için gerekli işgücünün kolaylıkla sağlanabilmesi, 4. Ülkemiz seralarında genel olarak, bitkiyi dondan korumak için ısıtma yapılmaktadır. Sobalarda katı, sıvı yakıtlar kullanılmaktadır. Sobalarda kullanılan bu yakıt türleri, talaş, odun, linyit ağır ve yanık yağ, mazot ve gazyağıdır. Kolay bulunmalarının yanında bu maddelerin yanma verimlerinin çok düşük olması nedeniyle, yakıt tüketimlerinin fazlalığı dezavantajdır.

Sobalarla ısıtmanın sakıncaları 1 - Seralarda istenilen sıcaklık sürekli olarak elde edilemez. 2 - Seralarda ısı dağılımı tekdüze olmaz. 3 - Sobada yanma sonucunda SO 2 gibi zehirli gazlar ile duman, toz, is ve katran artıkları ortaya çıkar. Bunların yetiştirilen bitkiler için zararlı ve öldürücü etkileri vardır: 4 - Sobaların doldurulup yakılmaları zor ve kısa sürede temizlenmemeleri nedeniyle fazla işçilik gerektirirler. Seralarda soba kullanım sakıncalarını azaltmak için, 1 - Isıtma verimleri çok düşük olan sobalar kullanılmamalıdır. 2 - Sobalar olanaklar ölçüsünde, seranın yan duvarına yakın yerleştirilmelidir. Ortaya kurulacak sobaların bitkilere zarar vermeyecek şekilde yerleştirilmesi gerekir 3 - Baca gazlarının sıcaklığından da yararlanmak için, soba boruları örtü altında dolaştırılmalıdır. 4 - Soba içindeki yanma artığı veya boruların son kısımlarından çıkan gazların seraya dönmesi engellenmelidir. 5 - Sobaların bitki sıralarına yakın olan ve ısı yayan yanlarına, ısıya dayanıklı ve yanmayan levhalar, yerleştirilmelidir. 6 - Ayrıca sobanın tekdüze ısıtmasını bir ölçüde sağlayabilmek için sobanın yaydığı ısı, bir havalandırıcı ile (fanla) sera içine dağıtılmalıdır.

Kaloriferli Isıtma Sistemi İlk yapımının pahalı olması yanında işletme masrafları da yüksektir. Sera alanı büyüdükçe sera birim alanına düşen ilk yatırım masrafı azalır. Bunun için kaloriferli ısıtma sistemlerinin büyüklüğü 2, 5 dekardan az olan seralarda uygulanmaması önerilir. Kaloriferli ısıtma sisteminin unsurları: 1. Yakıt enerjisini ısı enerjisine dönüştüren ocak veya burülör. 2. Ocaktan elde edilen ısıyla sıcak su veya buhar üreten kazan. 3. Suyu seradaki sisteme gönderen pompa ve motor ve bunların çalışmasını denetleyen çeşitli malzeme ve parçalar. 4. İçerisinde dolaşan sıcak su veya buhardaki ısıyı sera havasına veren ve çoğunlukla borulu olan ısı değiştiricileridir.

Sıcak Havayla Isıtma Sistemi Sıcak hava ile ısıtma sistemi, ısıtılmış havanın belli aralıklarla küçük delikleri bulunan ince polietilenden yapılmış boru kanallara, bir basınç altında sürekli olarak gönderilmesi ilkesine dayanır. Havanın ısıtılması, katı, sıvı veya gaz yakıtlarla olmaktadır. Isıtılmış hava, bir havalandırıcı yardımıyla ana kanala gönderilmektedir. Ana kanalın yapı malzemesi beton veya galvenize saçtır. Ana kanalda belirli aralıklarla açılan deliklere galvenize saçtan yapılmış dirsekli borular yerleştirilir. Dirsekli olan bu borulara, çaplan ortalama 15 -20 cm olan delikli polietilenden yapılmış plastiktir. Borular üzerindeki deliklerin çapları 1 -4 cm arasında değişir. Kanal boyunca açılacak deliklerin çapları, sıcak havanın sera içinde dengeli dağılımını sağlayacak şekilde seçilmelidir. Hava dağıtım deliklerinin toplam alanı, kanal kesit alanının 1, 5 -2, 0 katı arasında olmalıdır. Bu değerin 1, 3 ten küçük oluşu havalandırıcı etkinliğini azaltır, 2, 4'ten yüksek oluşu ise kanalın verimini azaltır.

Sıcak Havayla Isıtma Yöntemleri 1. 2. 3. 4. Sera tavanına döşenen delikli borularla ısıtma, Sera tabanına döşenen delikli borularla ısıtma, Seraya döşenen deliksiz borularla ısıtma, Sıcak hava ile borusuz sera ısıtması.

Güneş Enerjisinden Yararlanılarak Isıtma Güneş enerjisinden pasif ve aktif olarak yararlanılmaktadır. Güneş enerjisinden pasif olarak yararlanma da, seralarını yönlendirilmedi ve güneş serası üzerinde durulmaktadır. Aktif olarak güneş enerjisinden ısıtmada yararlanmak için güneş toplayıcıları (güneş kollektörleri) kullanılmaktadır. Güneş enerjisinden yararlanılarak seraların ısıtılmasında çeşitli şekillerde olmaktadır. Bu ısıtma sisteminde güneş toplayıcıları tarafından, güneş ancak seraları dondan korumada kullanılarak, yakıttan bir ölçüde tasarruf sağlanabilir.

Jeotermal Enerjiden Yararlanarak Sera Isıtması Sera ısıtmasında kullanılabilecek başka bir doğal enerji kaynağı da Jeotermal enerjidir. Jeotermal enerjinin ortaya çıktığı, Kızıldere-Sarayköy-Tekkehamam-Pamukkale (DENİZLİ), Germencik-Söke (AYDIN), Balçova-Seferihisar- Bergama (İZMİR), Ömer-Gecek-Gazlıgöl-Heybeli-Sandıklı (AFYON), Kozaklı (NEVŞEHİR), Kızılcahamam-Haymana- Ayaz-Nallıhan-Çubuk (ANKARA), Turgutlu-Salihli - Alaşehir (MANİSA), Simav - Gediz - Herlek (KÜTAHYA), Çan - Kestanbol (ÇANAKKALE), Sındırgı Gönen - Havran (BALIKESİR), Ilıca Pasinler (ERZURUM), Havza (SAMSUN), Yalova (İSTANBUL), Ilıca (TOKAT) sahalarında yapılan sondajlarla ekonomik nitelikteki yüksek sıcaklıklı (buhar + sıcak su) karışımları yeryüzüne çıkartılabilmiş. Bu sıcak sulardan seralarda yararlanmada bazı sorunlar ortaya çıkmıştır.

Elektrikle Isıtma Sistemi Elektrik enerjisi kullanarak sera havasının ısıtılmasında iki yöntem uygulanmaktadır. Bu yöntemlerin ilkinde hava, bir havalandırıcı ile elektrik ısıtma elemanının üzerinden geçirilmektedir. Böyle ısınan hava sera içine gönderilmektedir. Diğer bir yöntemde bir yerde elektrikle ısıtılan su, sera içindeki ısı değiştiricilerine gönderilerek seranın ısıtılması sağlanmaktadır.