SAVREMENE EKONOMIJE EVROPE 2 OAS EKONOMIJE PANIJE i

SAVREMENE EKONOMIJE EVROPE 2 - OAS EKONOMIJE ŠPANIJE i PORTUGALIJE Tematski blok predavanja: 4 20. 03.

TERITORIJA i STANOVNIŠTVO, ISTORIJSKI I GEOEKONOMSKI ASPEKT ISTORIJSKI I GEOEKONOMSKI OSVRT kao neophodnost u razumevanju determinanti razvoja nacionalnih ekonomija i privreda iberijskih zemalja - Španije i Portugalije.

Pirinejsko poluostrvo se nalazi na krajnjem jugozapadu Evrope. Od ostatka Evrope je odeljeno planinskim lancem Pirineja, po kojem je i dobilo ime. Poznato je i pod nazivom Iberijsko poluostrvo (ili Iberija), koji potiče od imena naroda koji je u davnoj prošlosti naseljavao jedan deo poluostrva (Iberi). • Portugalija i Španija do neke mere imaju zajedničku istoriju. • Španski i portugalski jezici su romanski jezici poput katalonskog, francuskog i galicijskog, a svi se govore na Iberijskom poluostrvu.

Čitavo poluostrvo bilo je politički ujedinjeno tokom perioda poznatog kao Iberijska unija (1580– 1640), kao posledica političke krize koja je usledila nakon smrti kralja Sebastijana 1578. godine, kada je 1580. godine Portugalija sa svojim prekomorskim posedima postala dinastički sastavni entitet Habsburške monarhije, iako u velikoj meri nezavisna od Španije.

IMPERIJALIZAM, KOLONIJALIZAM I DEKOLONIJALIZAM Za vreme Iberijske unije dogodio se „prvi veliki talas“ prekoatlantske trgovine robovima, jer su se nova tržišta otvorila zbog ujedinjenja i podstakla trgovinu robljem.

ŠPANSKA IMPERIJA Španska imperija (šp. Imperio español) predstavljala je jedno od prvih globalnih carstva. Svoj politički i privredni vrhunac dosegla je tokom vladavine španskih Habzburga tokom 16, 17. i 18. veka, postavši prva supersila svoga doba.

Prekomorska ekspanzija pod Krunom Kastilje pokrenuta je pod kraljevskom vlašću, a prvi su je realizovali španski konkvistadori. Izvršena je invazija severnoameričko i južnoameričkog kontinenta i nove teritorije su inkorporirane u Špansko carstvo, s izuzetkom Brazila, Kanade, severoistoka Sjedinjenih Američkih Država i još nekoliko malih zemalja Južne Amerike i Kariba. Kruna je stvorila civilne i verske strukture za administraciju regiona. Motivacija za kolonijalnu ekspanziju bila je trgovina i širenje katoličke vere putem preobražavanja autohtonih žitelja.

Španska imperija je obuhvatala teritorije i kolonije u Evropi, Americi, Africi, Aziji i Okeaniji. Nastala je tokom Doba velikih geografskih otkrića nakon Кolumbovih putovanja. Van Evrope je obuhvatala Velike Antile, polovinu Južne Amerike, najveći deo srednje i znatan deo Severne Amerike (uključujući današnji Meksiko, Floridu, jugozapad i pacifičku obalu SAD), kao i brojne arhipelage u Tihom okeanu, među kojima su bili i Filipini.

Španija je uživala u kulturnom zlatnom dobu u 16. i 17. veku, kada su srebro i zlato iz američkih rudnika sve više finansirali dugi niz evropskih i severnoafričkih ratova. Najveći deo teritorije nalazio se u okviru Španske imperije tokom tri stoleća, počevši od 1492. godine i španske kolonizacije Amerike do početka 19. veka i borbe latinoameričkih naroda za nezavisnost, kada su u okviru carstva ostali samo Кuba, Portoriko i Filipini.

Tokom 16. veka Španija je stvorila ogromno carstvo u Americi, s državnim monopolom u Sevilji koji je postao središte prateće transatlantske trgovine. Iberijski imperijalizam, počevši od portugalskog uspostavljanja ruta prema Aziji i transatlantske trgovine Španaca i Portugalaca, uz holandske, engleske i francuske, uticao je na ekonomski pad Apeninskog poluostrva. U 16. veku došlo je do porasta stanovništva sa povećanim pritiskom nad resursima i deo stanovništva se preselio u Ameriku.

17. vek se u velikoj meri smatra vrlo negativnim periodom za tadašnje iberijske ekonomije, viđenim kao vreme recesije, krize ili čak pada. Nakon Špansko-američkog rata 1898. godine, Španija je ustupila preostale teritorije na Кaribima i Pacifiku Sjedinjenim Američkim Državama. Preostale afričke kolonije nezavisnost su stekle 1975. godine.

Identiteti moderne Španije i Portugalije razvijali su se tokom iskustva Rekonkista (port. i šp. Reconquista) predstavlja period u istoriji Iberijskog poluostrva koji je započeo u osmom veku i završio 1492. godine u kojem su hrišćanska kraljevstva ponovo osvojila poluostrvsku teritoriju koju su zauzeli Mavari (islamski Arapi). Uzrok Rekonkiste bio je prodor Mavara u Evropu koji su 714. godine zauzeli veći deo poluostrva. Sama Rekonkista otpočinje 718. godine oslobođenjem Galicije i Leona, a okončava se kao što je napomenuto 1492. godine kada je osvojen Granadski emirat, poslednje mavarsko uporište u Evropi.

JEDNA OD POSLEDICA REKONKISTE Nasilno pokrštavanje dovodi do ustanka muslimana 1500. godine, koji su katolički kraljevi iskoristili kao izgovor za još drastičnije mere pokrštavanja. U februaru 1502. godine, na isti način su proterani španski muslimani tzv. moriskosi (šp. moriscos). Uslov je bio da se pokrste i prihvate katoličku veru ili da napuste špansko tlo. Poslednje proterivanje moriskosa je započeo Filip III od Španije 1609. godine koje je završeno 1616. godine. U tom razdoblju zemlju je napustilo oko 272. 000 moriskosa.

Međutim, Portugalija je kroz istorijska razdoblja ostajala nezavisno kraljevstvo, nadmetajući se sa Španijom (Кastilja) u kolonijalnoj ekspanziji. Da bi se izbegli sukobi, Tordesilski ugovor podelio je svet na portugalsku i kastiljsku hemisferu uticaja koje su u velikoj meri stvorene zahvaljujući otkrićima moreplovaca kao što su Italo ‘Španac’ Kristifor Kolumbo (14511506) i Portugalci Bartolomeo Dijaz (1450 -1500), Pedro Alvarez Kabral (1467 -1520), Vasko da Gama (1469 -1524) i Fernando Magelan (1480 -1521).

Tordesilaski ugovor (Ugovor iz Tordesilasa) (port. Tratado de Tordesilhas, šp. Tratado de Tordesillas) je ugovor iz 1494. godine između Portugalije i Španije o kolonijalnoj podeli sveta. Ugovor određuje liniju podele novog sveta samo između Portugalije i Španije i to meridijanom udaljenim 1550 kilometara zapadno od Zelenortskih ostrva. Po ovom ugovoru, sva zemlja koja se nalazila istočno od ove linije pripadala je Portugaliji, a sva zemlja koja se nalazila zapadno, pripadala je Španiji. Španija je ratifikovala ugovor u julu 1494. godine, a Portugalija u septembru 1494. godine.

PRIKAZ INTERESNO-EKONOMSKIH SFERA i PODELE UTICAJA ŠPANSKE i PORTUGALSKE IMPERIJE KROZ ISTORIJSKA RAZDOBLJA („tordesilaski“ meridijan i dr. )

NASLEĐE ŠPANSKE IMPERIJE Prva važna tekovina, kao nasleđe Španske imperije, jeste veliko kulturno i jezičko nasleđe, naročito na Zapadnoj hemisferi. Danas španskim jezikom kao maternjim govori više od 470 miliona ljudi, što ga prema lingvističkoj disperziranosti svrstava na drugo mesto u svetu. Ta tekovina našla je, između ostalog, značaj i u svetu poslovanja i trgovine (o tome više u odeljku o ekonomskim relacijama Španije, ali i Portugalije, kao članica EU). Druga važna tekovina Španske imperije je rimokatolicizam, rimokatolicizam preovlađujuća religija među domorodačkim stanovništvom novoosvojenih zemalja i Latinske Amerike uopšte. Procenjuje se da je tokom kolonijalnog perioda (1492 -1832) ukupno 1, 86 miliona Španaca naseljeno u Americi, a dodatnih 3, 5 miliona je doseljeno tokom postkolonijalne ere (1850 -1950).

PORTUGALSKA IMPERIJA

U egzistiranju portugalske imperije mogu se izdvojiti tri ere: prva, 1415 -1663. godine; druga, 1663 -1825. godine i treća, 1822 -1999. godine

Istorijski posmatrano, prekomorska ekspanzija Potrugalaca počinje putovanjima prethodno pomenutih portugalskih moreplovaca i istraživača. Bartolomeo Dijas 1488. godine oplovljava Rt dobre nade, sledi uspešno putovanje do Indije Vaska de Game 1498. godine, te otkriće Brazila za koje je zaslužan Pedro Alvares Kabral 1500. godine. Portugalsko carstvo se opisuje kao prvo globalno carstvo u istoriji. Trajalo je šest vekova, od osvajanja Seute (Ceuta) 1415. godine do povlačenja iz Makaoa 1999. godine (kada je vraćen pod pun suverenitet Kine kao posebni administrativni region), odnosno do sticanja nezavisnosti Istočnog Timora 2002. godine.

Do 1571. godine Lisabon je pomorski povezan sa Japanom i Nagasakijem duž obale Afrike, Srednjeg Istoka, Indije i južne Azije. Ova trgovačka mreža i kolonijalna trgovina su imali znatan pozitivan učinak na portugalski ekonomski rast (1500– 1800). Konačno, Brazil je postao najvrednija kolonija druge epohe carstva (1663– 1825), dok se, kao deo talasa pokreta nezavisnosti koji je zahvatio američke kontinente tokom ranog 19. veka, nije stekao nezavisnost 1822. godine. Nekima od najznačajnijih i uopšte najdugotrajnijih portugalskih kolonija pripadale su afričke podsaharske države: Angola (u periodu 1575 -1975); Zelenortska Ostrva (u periodu 16421975) i Mozambik (u periodu 1501 -1975).

SAVREMENO DOBA ŠPANIJE i PORTUGALIJE Portugalija i Španija do neke mere imaju zajedničku istoriju i u novije vreme. Nacionalistička diktatura Portugalije i frankoističke Španije delile su mnoge političke i ekonomske sličnosti i određeni stepen međusobne podrške.

PORTUGALIJA “NOVA DRŽAVA”, ANTONIO SALAZAR, REVOLUCIJA KARANFILA i ekonomske karakteristike predmetnog vremenskog razdoblja

Niz decenija sredine 20. veka u Portugaliji u ekonomskom i geopolitičkom smislu u velikoj meri je obeležio Antonio Salazar, profesor Univerziteta Koimbra i najdugovečniji premijer Portugala (premijer od 1932. do 1968. godine). Bio je lider koga deo Portugalaca smatra najumnijim ekonomistom i političkim liderom 20. veka. Revolucija karanfila (april 1974. godine) je predstavljala istorijsku prekretnicu u Portugaliji koju je pozdravila većina stanovništva i tokom koje su levo orijentisani oficiri i vojnici preko noći izvršili državni udar i bez krvi srušili desničarsku vlast “Nove države” (Nacionalistička diktatura Portugalije).

“Nova država” je došla na vlast 1926. godine na valu dominantnog gledišta u Portugaliji da je višepartijski politički sistem stvorio podele i da je parlamentarizam u krizi. To je dovelo do opšte podrške i tolerisanja autoritativne vladavine desničarskog Nacionalnog saveza. Antiliberalizam je bila reakcija na prethodno iskustvo liberalne demokratije koja je bila u Velikoj Britaniji, Francuskoj i Sjedinjenim Američkim Državama.

U međuvremenu, Portugalija je tokom II svetskog rata kao neutralna zemlja primala ratne izbeglice iz zemalja okupirane Evrope. Pre svih Jevreje koji su preko Španije i Portugalije videli svoj spas odlaskom u treće zemlje i SAD. Prema procenama za sve godine rata broj izbeglica koji su prošli kroz Iberijsko poluostrvo iznosio je do million ljudi.

Građani Portugalije su doprineli prepoznatljivosti “Revolucije karanfila”, jer su u znak podrške delili karanfile snagama bezbednosti izražavajući oduševljenje što je sve prošlo mirno i bez tenzija. Premijer Marselo Kajetano podnosi ostavku i odlazi u Brazil kao politički emigrant. Isto je učinio i predsednik države Ameriko Tomaz. Pobeda opozicije i podrška pučistima overena je već sledeće 1975. godine na prvim višepartijskim slobodnim izborima još od dvadesetih godina, od kada je na vlasti bila pomenuta desničarska vlast “Nove države”. Time je ranije došlo do portugalske demokratizacije u odnosu na španskog, tada ’frankoističkog’, suseda.

Tokom razdoblja „Nove države“, Portugalija je jedan od osnivača i članica Severoatlanskog saveza (NATO) od njenog osnivanja 1949. godine. Američki predsednik Truman imao je razumevanja za stavove i poziciju zvaničnog Lisabona u Hladnom ratu koji se tada već zahuktavao. Nije se previse mešao u proces dekolonizacije portugalskih kolonijalnih poseda kome se portugalska vlada žestoko protivila i koja je svoje kolonije većinom zadržala sve do 1975. godine. Portugalija je bila jedan je od osnivača Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu (EFTA) 1960. godine. Privredni rast od 1960. do 1973. godine bio je toliki da je mogao da se poredi sa najrazvijenijim ekonomijama Zapadne Evrope. Bruto društveni proizvod 1968. godine porastao je na 48 odsto a 1973. godine u vreme premijera Marsela Kajetana BDP dostiže 56, 4 odsto proseka Evropske ekonomske zajednice (EEZ).

ŠPANIJA U DOBA FRANKA I EKONOMSKA OBELEŽJA DRŽAVE U TOM RAZDOBLJU General Franko („El Caudillo") je autoritarno čvrsto vladao Španijom od 1939. godine do njegove smrti 1975. godine kada Španija ponovo postaje demokratija. Franko je pobedio u Španskom građanskom ratu tokom 30 -tih godina 20. veka. Rat je započeo pobunom koju je vodio upravo Franko, protiv tada izabrane levičarske vlade. Uz pomoć nacističke Nemačke i Musolinijeve Italije, Franko je pobedio u ratu 1939. godine i uspostavio diktaturu. Susedna Portugalija iako tokom Španskog građanskog rata zvanično neopredeljena, daje punu političku podršku Nacionalnom frontu na čijem je čelu general Franko uz koga su bili crkva, plemstvo i konzervativni deo društva, a protiv republikanaca koje je podržavala zvanična Moskva.

Španska ekonomija je nakon građanskog rata bila u katastrofalnom stanju. Mnoge fabrike su bile uništene, a investitori i kvalifikovani radnici su napustili državu. Tokom 1940 -ih godina privreda se slabo razvijala. Franko je u to vreme sprovodio politiku autarkije (podmirenje ekonomskih potreba vlastitom proizvodnjom bez uvoza), tako da je Španija bila izolovana od međunarodne trgovine. Ova politika nije dala rezultate. Privreda se našla u još većoj stagnaciji, a crna berza je cvetala. Španija se našla pred bankrotom.

Franko je počeo sa novom ekonomskom politikom. Sredinom 1960 -ih godina započeto je sa skromnim ekonomskim aktivnostima i privrednim reformama. U tom periodu sprovedene su dublje reforme, koje su omogućile privredni rast. Niske plate i porezi, zabrana štrajkova kao i zaštita stranog kapitala privukli su mnoge investitore koji su otvorili fabrike u Španiji. Nakon Frankove smrt 1975. godinei, dolazi do defrankizacije Španije i Huan Karlos preuzima presto i krunu. Jedan od prioriteta postaje razvoj regionalne ekonomije Viševekovnu specifičnost Španije predstavlja Gibraltar

GIBRALTAR - relikt kolonijalizma Istorijski i ekonomski značaj poslednje evropske kolonije Ovaj delić Iberijskog poluostrva poznatiji kao Stena, koji je zvanično "kolonija britanske krune", za Ujedinjene nacije se od 1946. godine nalazi na listi nesamoupravnih teritorija koje čekaju na dekolonizaciju, a od 2019. godine i za Evropsku uniju. Površine nepunih 7 km 2, Gibraltar geografski pripada Iberijskom poluostrvu, London ga tretira kao svoju prekomorsku teritoriju, a Madrid kao britansku koloniju. Svojom lokalnom vladom i širokim spektrom nadležnosti Gibraltar uživa veliku autonomiju gde su odbrana i spoljna politika jedine nadležnosti u rukama Velike Britanije. Na referendumu o podeljenom suverenitetu Gibraltara između Velike Britanije i Španije održanom 2002. godine čak 98, 5 odsto Gibraltaraca izjasnilo protiv. Pri tome, na referendumu održanom 2016. godine čak 96 % Gibraltaraca glasalo protiv izlaska Velike Britanije iz Evropske unije.

ISTORIJSKI i GEOEKONOMSKI ASPEKTI Britanci su zajedno sa Holanđanima pod komandom britanskog admirala Džordža Ruka 1704. godine zauzeli Gibraltar i Menorku (koja je vraćena u 19. veku), kao plen britanske krune i “vrata” Mediterana. Britanski geograf i jedan od utemeljivača geopolitike ser Halford Mekinder smatrao je da je Velika Britanija svoju hegemoniju uspela da zadrži upravo kontrolom Gibraltara, Sueca, Kipra i Malte, preko kojih je kontrolisala i celokupnu trgovinu metropola sa svojim kolonijama. Međutim, nesporno je da je geostrateški značaj Stene umanjen u odnosu na prohujala vremena.

Sa aspekta ekonomije, Gibraltar predstavlja fiskalni raj koji danas broji više registrovanih kompanija nego stanovnika (55 hiljada registrovanih kompanija naspram 30 hiljada stanovnika). Zato je ovo jedna od teritorija sa najvećim BDP-om po glavi stanovnika na svetu. Tesne ekonomske i trgovinske veze koje postoje između Gibraltara i Španije i u tom smislu protokoli o slobodnom protoku ljudi, roba i usluga (kada između Velike Britanije i EU budu prestali da važe) biće naročito važni za prava prekograničnih radnika iz razloga jer desetak hiljada Španaca iz španske autonomne pokrajine Andaluzije radi u Gibraltaru.

Portugalija i Španija do neke mere imaju zajedničku istoriju i u novije vreme. U tom smislu iberijski federalizam, paniberizam ili iberizam (španski i portugalski: Iberismo, katalonski: Iberisme) nazivi su za panacionalističku ideologiju koja podržava federaciju svih teritorija Iberijskog poluostrva. Međutim, kada se govori o pomenutoj ideji paniberizma (iberizma), može se reći da nijedna stranka zastupljena u parlamentu nijedne zemlje nema cilj iberizma, ali su se obe zemlje istovremeno pridružile Evropskoj ekonomskoj zajednici 1986. godine. Jedno istraživanje portugalskog nedeljnika "Sol" iz 2006. godine pokazalo je da samo 28% Portugalaca misli da bi Portugal i Španija trebalo da budu jedna zemlja. 42% njih uložilo bi kapital u Madrid, a otprilike isto, 41%, u Lisabon.

EVROPSKA UNIJA i IBERIJSKE ZEMLJE – ŠPANIJA I PORTUGALIJA § Prijem Španije i Portugalije u tadašnju Evropsku Ekonomsku Zajednicu (EEZ) usledio je 1986. godine, koje u razdoblju nakon pomenute „defrankizacije“ u Španiji i „Revolucije karanfila“ u Portugaliji karakteriše ekonomski stabilnije razdoblje. • Tim procesom proširenja EEZ je istovremeno prostorno znatno uvećana (34 % tadašnje EZ) i upotpunila njeno i atlantsko i mediteransko pročelje. • Istovremeno, Gibraltar, predstavlja spornu tačku između Velike Britanije (kao gotovo poluvekovne članice EEZ/EU) i Španije, iako deklarativno „teritorija i granice u ujedinjenoj Evropi nisu važne“.

Generalno kada se govori o trgovinskim aspektima Spoljnotrgovinske politike EU jeste činjenica da različite članice primenjuju različite modele trgovine. U tom kontekstu, geografski položaj i istorijsko nasleđe članica EU imaju izuzetno veliki značaj kada je reč o izboru trgovinskih partnera, pa tako i Španije i Portugalije (što je razumljivo kada se uzmu u obzir prethodno navedeni istorijski i geoekonomski aspekti). Stoga je jasno da su Španija i Portugalija kao zemlje Iberijskog poluostrva prirodno orijentisane na trgovinu sa zemljama iz Južne Amerike i Afrike.

SEKTORI PRIVREDE U SAVREMENIM EKONOMIJAMA ŠPANIJE I PORTUGALIJE Španija: 47 miliona stanovnika (prema procenama 2019) Portugalija: 10, 2 miliona stanovnika (prema procenama 2019) 2019

GENERALNE KARAKTERISTIKE ŠPANSKE EKONOMIJE Privreda Španije je 13. po veličini BDP-a na svetu i jedna od najvećih na svetu po paritetu kupovne moći. Španska ekonomija je 6. po veličini u Evropi iza Nemačke, Velike Britanije, Francuske, Italije i Rusije, kao i četvrta po veličini u evrozoni na osnovu statističkih podataka o nominalnom BDP-u. U 2012. godini, Španija je bila 12. najveći izvoznik u svetu i 16. najveći uvoznik. Španija se nalazi na 30. mestu prema BDP-u po glavi stanovnika Svetske banke. Nakon finansijske krize 2007 -2008. , Španska ekonomija je pala u recesiju, ulazeći u ciklus negativnih makroekonomskih performansi. U poređenju sa prosekom EU i SAD, španska ekonomija je kasnije ušla u recesiju (ekonomija je još uvek rasla do 2008. ), ali je tamo ostala duže. Španski BDP je u 2015. godini porastao za 3, 2%, stopa koja nije viđena od 2007. godine, poslednje godine pre nego što je pogodila svetska finansijska kriza. U samo dve godine (2014 -2015) španska ekonomija je povratila 85% BDP-a izgubljenog tokom recesije 2009 -2013. godine.

Bankarski sektor Španske privatne komercijalne banke igrale su centralnu ulogu u ekonomskom razvoju Španije, profitirajući od njihove uloge državnog poverioca u 19. veku, njihove sposobnosti unovčavanja javnog duga i državnih oligopolističkih aranžmana koji su trajali od početka 20. veka sve do kasnih 1980 -ih, kada su evropska pravila primorala liberalizaciju sektora. Među najvažnijim bankama su: Banco Santander, BBVA (Banco Bilbao Vizcaya Argentaria), Caixabank, Bankia, Banco Sabadell, Unicaja.

Poljoprivreda • Izvoz poljoprivrede u 2015. godini iznosio je 3% BDP-a i preko 15% ukupnog španskog izvoza. • Tokom perioda 2004 -2014. godine, izvoz poljoprivredne proizvodnje je porastao za 95%, ponajviše se bazirajući na svinjetini, vinu i maslinovom ulju. • Španija je do 2012. godine bila najveći proizvođač maslinovog ulja u svetu i činila je 50% ukupne proizvodnje u svetu. • Do 2013. godine zemlja je postala vodeći svetski proizvođač vina, a 2015. Španija je bila najveći svetski izvoznik vina. • Međutim, loš marketing i niske marže ostaju problem, što pokazuje i činjenica da glavni uvoznici španskog maslinovog ulja i vina (Italija i Francuska) kupuju najveći deo tih španskih proizvoda koje zatim flaširaju i prodaju pod italijanskim ili francuskim etiketama. • Španija je najveći proizvođač i izvoznik citrusnog voća u EU (narandže, limun i sitno citrusno voće). Takođe je najveći proizvođač i izvoznik jagoda u EU

Automobilska industrija jedan je od najznačajnijih proizvodnih sektora španske ekonomije. U 2015. godini Španija je bila 8. najveći proizvođač automobila na svetu i drugi najveći proizvođač automobila u Evropi posle Nemačke. Do 2016. automobilska industrija je proizvela 8, 7 % BDP Španije i do 2008. godine drugi najveći izvoznik proizvedenih materijalnih dobara. U tom smislu najdominantnija je akvizicija VW grupe koja je 1990. godine kupila SEAT (osnovan 1950. godine), koji je do tada bio relativno tehnološki zastaero uz ostvarivanje pretežno licencne proizvodnje iz portfolia FIAT. SEAT upošljava 14. 000 radnika, dobrim delom u pogonu Martorel kod Barselone, proizvodeći modele često nazvane po španskim gradovima/mestima (Arosa, Ibiza, Cordoba, Leon, Toledo, Altea, Alhambra, Malaga, Marbella).

Turizam • Tokom poslednje četiri decenije, inostrana turistička industrija Španije prerasla je u drugu po veličini na svetu. Istraživanje Svetskog ekonomskog foruma iz 2015. godine proglasilo je turističku industriju zemlje najkonkurentnijom na svetu. • Do 2015. godine zemlja je ostala treća najposećenija zemlja na svetu (75 mil. turista). • Obim poslovanja je porastao sa približno 40 milijardi eura u 2006. godini na oko 77 milijardi eura u 2016. godini. • U 2015. ukupna vrednost stranog i domaćeg turizma dosegla je gotovo 5% BDP-a zemlje i obezbedila zaposlenje za oko 2 miliona ljudi. • Sedište Svetske turističke organizacije (WTO) nalazi se u Madridu.

Sektor spoljnih investicija Od 1990 -ih godina 20. veka, pojedine španske kompanije stekle su multinacionalni status, često šireći svoje poslovne aktivnosti naročito u kulturno bliskim zemljama Latinske Amerike, potom i Istočne Evrope i Azije. Španija je drugi najveći investitor u Latinskoj Americi, nakon Sjedinjenih Država. Kompanije kao što su: Iberdrola (elektro sistemi), Telefonica (telekomunikacije), Abengoa (inovativne tehnoloike solucije u sektoru energetike), Movistar (telekomunikacije), Gamesa (vetro turbine), Indra (informacioni sistemi odbrane), CAF, Talgo (proizvođači vozova), Inditek (tekstilna kompanija), Repsol (naftna kompanija) su neki od značajnih investitora na trećim tržištima.

GENERALNE KARAKTERISTIKE PORTUGALSKE EKONOMIJE Ograničenja ekonomije Portugalije, izrazito proatlantski i proevropski orijentisane države: - država koja je u poslednjih 40 godina tri puta spasavana od bankrota, - država čijim je finansijama tri puta rukovodila trojka međunarodnih kreditora - država koja ima treći najveći javni dug u zoni evra Međutim to je i zemlja (nešto preko deset miliona stanovnika kako je prethodno navedeno) koja se pozicionirala u vrhu svetske diplomatije. Bivši portugalski premijer Manuel Barozo proveo je deceniju na čelu Evropske komisije (2004 -2014), bivši portugalski premijer Antonio Guteres aktuelni je Generalni sekretar UN, a ministar finansija Marijo Senteno, predsednik Evrogrupe (od 2018. ).

• Portugalska centralna banka je Banco de Portugal, a glavna berza je Euronext Lisabon. • Ekonomija Portugalije nalazi se na 42. mestu u Izveštaju o globalnoj konkurentnosti Svetskog ekonomskog foruma za period 2017 -2018. godine. • Velika većina međunarodne trgovine obavlja se u okviru Evropske unije (EU), čije su zemlje uvezle 72, 8% portugalskog izvoza • Finansijska kriza je prouzrokovala širok spektar domaćih problema koji su posebno povezani sa nivoima javnog deficita, kao i prekomernim nivoima duga u ekonomiji, što je kulminiralo potvrđivanjem finansijske pomoći EU Portugaliji od 78 milijardi evra u aprilu 2011. godine.

• Portugalske kompanije svetskog renomea: Navigator (najveći svetski igrač na međunarodnom tržištu papira); Sonae Industria (najveći proizvođač ploča na bazi drveta na svetu); Amorim (svetski lider u proizvodnji pluta); Conservas Ramirez (proizvođač konzervirane hrane); Cimpor (među deset najvećih svetskih proizvođača cementa); EDP Renovaveis (vetroturbine); TAP Air Portugal (aviokompanija koja povezuje Evropu sa Afrikom i Latinskom Amerikom Brazilom). STRUKTURA ZAPOSLENOSTI PREMA SEKTORIMA • Tercijarni sektor je trenutno najvažnija komponenta portugalske ekonomije, koji zapošljava 68, 1% radnog stanovništva. • Sledi sektor industrije sa 24, 4% radnih mesta. • Ribarstvo i poljoprivreda zapošljavaju 7, 5% radnog stanovništva.