Meunarodne organizacije Proces odluivanja Zavrni kolokvijum 6 april

Međunarodne organizacije Proces odlučivanja Završni kolokvijum 6. april 2020. godine

Učesnici u odlučivanju Predstavnici država članica Nepristrasne ličnosti Predstavnici međunarodnih grupa za pritisak Predstavnici nacionalnih grupa za pritisak Predstavnici država nečlanica

Faze u odlučivanju Pripremna faza Debata Pripremna faza, predstavlja pregovaranje između učesnika u donošenju odluka, u njoj učestvuje najširi krug učesnika i podrazumijeva postojanje inicijative. U načelu se odvija bez prisustva javnosti. Druga faza odlučivanja u kojoj se raspravlja o predlogu u organima, a koja se vodi javno i po pravilima poslovnika. Glasanje Faza u kojoj se članovi ovlašćenog organa izjašnjavaju o predlogu i usvajaju odluku koja se pripisuje međunarodnoj organizaciji.

Pripremna faza Udruživanje učesnika radi postizanja željene odluke može biti privremeno i vezano samo za taj cilj. Predlog odluke se u terminologiji većine međunarodnih organizacija naziva nacrtom rezolucije. Konsultativne grupe – mogu se razlikovati prema učestalosti sastajanja, broju članova i grupnoj disciplini. Rad konsultativnih grupa je povjerljiv. Glasački blokovi – konsultativne grupe sa jakom disciplinom, koje karakteriše istovjetno glasanje. Kod solidarnog glasanja, glasovi članica se ne moraju poklapati već se odstupanje iskazuje uzdržavanjem od glasanja. Ne postoji jasna granica između pripremne faze i debate. Od momenta podnošenja predloga pa do početka rasprave, predlog se može izmijeniti kao i dobiti nove zagovornike i pristalice. U pripremnoj fazi značajnu ulogu mogu imati i stručne službe, koje osim što mogu biti inicijatori, mogu imati značajnu ulogu kod pripreme nacrta konačne odluke.

Debata Za početak debate potrebno je da predmet odluke bude pitanje koje je na dnevnom redu. Glavni organi utvrđuju svoj dnevni red samostalno, dok su pomoćni organi obavezni da u dnevni red uvrste pitanja koji je uputio matični organ. Učesnici u debati istupaju redom kojim su upisani u listu govornika, koju vodi predsjedavajući. U debati po pravilu učestvuje više organa. Počinje u pomoćnim organima u čijoj je užoj nadležnosti pitanje na koje odnosi predlog odluke, zatim se nastavlja u glavnom organu, koji nacrt odluke može uputiti nekom svom odoboru na prethodno razmatranje. Kada je za donošenje odluke potrebna saglasnost više organa, debata se može voditi u svakom od njih, istovremeno ili konsekutivno. Debata se završava iscrpljivanjem govorničke liste u organu koji konačno odlučuje ili usvajanjem proceduralne odluke koja ima za cilj da okonča debatu. Stenografske bilješke ili sumarni zapisnici čuvaju se i objavljuju.

Glasanje Jednoglasnost- odluka nastaje kada su za nju glasali svi članovi ogana koji je nadležan da je donese. Ublažavanje jednoglasnosti se postiže kada uzdržavanje učesnika ne predstavlja smetnju za donošenje odluke. Kao napr. kod glasanje stalnih članica Savjeta bezbjednosti. Posebna vrsta ublažavanje jednoglasnosti nalazimo kod odluka kojim se rješavaju sporovi. Načelo jednoglasnosti se smatra neophodnim kada je organu povjereno donošenje obaveznih odluka o pitanjima koja duboko zadiru u najavažnije interese, pa i u unutrašnju nadležnost članica. Većinsko glasanje- Kolegijalni organi savremenih međunarodnih organizacija najčešće donose odluke većinskim glasanjem, što znači da je za donošenje odluke potreban statutom propisan broj glasova. Većina potrebna za donošenje glasova može biti prosta ili kvalifikovana. Kod proste većine usvojena je ona odluka za koju se izjasnio najveći broj glasalih. Prosta većina može biti relativna i apsolutna. Kvalifikovana većina se obično traži kod donošenja važnijih odluka. Obično podrazumijeva povećanje potrebnih glasova, što se može izraziti razlomkom ili apsolutnim brojem (što je rjeđe). Kao primjer: u Generalnoj skupštini UN za odlučivanje o važnim pitanjima traži se dvotrećinska većina predatih glasova. Kod kvalifikovane većine može se zahtijevati i određena struktura pozitivnih glasova, pa se u tom slučaju odluka donosi ako za nju glasaju poimenice nabrojani učesnici ili dovoljan broj predstavnika neke na opšti način opisane kategorije učesnika.

Glasanje Odstupanje od jednakosti članica pri većinskom glasanju- nejednakost u postupku glasanja o odlukama međunarodnih organizacija može biti posredna (prikrivena) i neposredna (otvorena). Kod posredne nejednakosti dolazi rasporedom nadležnosti na organe, tako da se užem organu, u kome za organizaciju značajnije države imaju stalna mjesta – povjerava se donošenje važnih odluka. Kod neposredne nejednakosti dolazi do odmjeravanja glasova svakog učesnika (tzv. težinsko glasanje ili ponderisanje glasova), koje se sastoji u tome što članice imaju po jednu delegaciju ali svaka od njih rapolaže različitim brojem glasova, izričito određenim statutima ili prema nekom stalnom kriterijumu. Pravo veta –u strogom smislu, o vetu se govori kada neki izdvojeni organ mora da da saglasnost na već usvojenu odluku, jer je u tom slučaju njegov položaj drugačiji od ostalih učesnika u odlučivanju. Međutim, veto se najčešće upotrebljava da bi se označila jedna vrsta kvalifikovane većine, kada je uslov da za odluku glasaju određeni učesnici. Kvorum – poslovnici u nekim slučajevima zabranjuju da se pristupi glasanju ako nije prisutan dovoljan broj učesnika, odnosno traži se kvorum prisutnih. Kod većine poslovnika je to prisustvo apsolutne većine.

Odlučivanje bez glasanje (usaglašavanje, konsenzus) Predsjedavajući (odnosno izvjestilac ili izvjestilačka grupa) nakon okončanja debate i na osnovu izlaganja svih učesnika sačinjava zaključke. Oni se nakon neophodnih ispravki smatraju odlukom, ako se nijedan od učesnika ne izjasni protiv njih. Primjenjuje se već dugo u pomoćnim organima, naročito kod Ujedinjenih nacija. Ovakav vid odlučivanja ne može biti primijenjen na sve oblasti međunarodnog pregovaranja i odlučivanja. Ne može se primijeniti kod pitanja kao što su zabrana upotrebe i prijetnje silom, neintervencija, dekolonizacija, i dr.

Objavljivanje odluka i njihovo stupanje na snagu Odluke ne podliježu ratifikaciji već stupaju na snagu nezavisno od bilo kakve kasnije potvrde činilaca van organizacije. Opšta odluka stupa na snagu objavljivanjem u zvaničnom zborniku odluka organizacije, dok pojedinačna saopštavanjem adresatu (osim ako u odluci nije izričito naglašeno kako stupa na snagu) Način objavljivanja reguliše svaka organizacija zasebno, pa može biti izdavanjem službenog glasnika ili tako što stavlja zvaničan tekst na raspolaganje svim zainteresovanim stranama Odluke se objavljuju na zvaničnom jeziku, odnosno zvaničnim jezicima organizacije.

Razlozi/osnove za nevažnost, odnosno ništavost odluke Povreda materijalnog prava Odluka ne može važiti ako je donesena protivno odredbama statuta međunarodne organizacije, kao i ako je njom povrijeđeno međunarodno pravo. Povreda postupka Nevažeće su odluke koje su donijete uz kršenje proceduralnog prava međunarodne organizacije. Prekoračenje nadležnosti U slučajevima kada organizacija ili njen organ nisu bili nadležni da razmatraju pitanje ili odlučuju o njemu. Zloupotreba ovlašćenja Organi međunarodnih organizacija mogu imati diskreciono pravo, to znači da se u okviru svoje nadležnosti i statuta opredjeljuju prema cjelishodnosti. U protivnom diskreciono pravo je zloupotrijebljeno, što može biti i razlog za ništavost odluke.

Postupak za poništenje odluke § Najednostavnije su situacije u kojima je predviđena nadležnost nekog međunarodnog suda, koji ima pravo da ispita odluku i proglasi je nevažećom. Međutim, mali je broj organizacija koje imaju sudove nadležne za nadzor nad većinom njihovih odluka. § U praksi, nakon što je odluka formalno donijeta, članica ima mogućnosti da pokuša da legalno otkloni njenu primjenu na tri načina: 1) na način što će izdejstvovati zahtjev za savjetodavnim mišljenjem Međunarodnog suda u Hagu (u UN i s njima povezanim organizacijama). Savjetodavno mišljenje ima veliku težinu ali nije obavezno ni za organizaciju, kao ni za članice. 2) odbijanjem odobrenja za izdatke koje za organizaciju povlači sprovođenje odluke. 3) pogođena članica može istupiti iz organizacije. U ovom slučaju članica otklanja primjenu odluke na sebe, ali ne osporava njenu valjanost. Međutim, prijetnja istupanjem je znak ozbiljne povrijeđenosti države, koje može dovesti do preispitivanja odluke.

Izvršavanje odluka § Izvršenje je pravni ili fizički akt koji na osnovu odluke međunarodne organizacije preduzima adresat te odluke, odnosno subjekat kome je upućena. Istovremeno, podrazumijeva i poštovanje odluke od onih adresata od kojih se ne traži da sami preduzimaju radnje, ali im se nalaže da ne postupaju protivno odluci (uzdržavanje) i da prihvate postupke koje su na osnovu nje učinili drugi subjekti (tolerancija, trpljenje). § Kod opštih odluka, izvršenje je u nadležnosti organa svih članica. U takvim odlukama od članica se može tražiti pozitivno činjenje, kao i izvršenje putem uzdržavanja. § Način izvršenja zavisi od prirode odluke. Kod internih odluka, upućenih organima i službenicima organizacije, izvršenje ostaje u nadležnosti organizacije i pod njenom je punom kontrolom. U drugim slučajevima u rukama organizacije je odlučivanje, dok izvršavanje zavisi od adresata.

Sankcije § Organizacija po pravilu nije sposobna da prinudi na izvršavanje obaveznih odluka, ali u slučaju neizvršenja raspolaže sankcijama. Bez obzira da li je predviđeno statutom, svaka organizacija ima pravo da preduzima sankcije, koje zavise od prirode njene djelatnosti i okolnosti. U osnovi to je traženje uzajamnosti, odricanje prednosti koje su protivteža neispunjenih obaveza. Tačan izgled sankcija ne mora biti unaprijed određen. § Primjer specifičnih sankcija je isključenje članice koje joj prijeti ako se sistematski ne obazire na preporuke organizacije. Blaži oblik je i suspenzija određenih članskih prava. Takođe, sankcije mogu biti u oslobađanju ostalih članica od izvršavanja svojih obaveza prema članici koja ne poštuje odluke. § UN poznaje i sankcije prema nečlanicama. § Druga vrsta sankcija kojima raspolaže Savjet bezbjednosti UN je centralizovano odlučivanje i decentralizovano izvršenje. Što znači da se može naložiti potpun ili djelimičan prekid privrednih odnosa, prekid saobraćaja, prekid diplomatskih odnosa (član 41 Povelje). Nadzor Organi međunarodne organizacije vrše stalan nadzor nad izvršavanjem svojih odluka. Osnovno sredstvo za pribavljanje podataka su izvještaji koje, na zahtjev organa, dostavljaju adresati. Organi se mogu poslužiti i drugim poznatim sredstvima za pribavljanje podataka, kao npr. ispitivanje svjedoka, slanje nepristrasnih posmatrača, anketnih komisija, i dr.

Literatura Vojin Dimitrijević i Obrad Račić, Međunarodne organizacije, str. 155 -186