Metodologia teologii praktycznej Ks Maciej Ostrowski Metodologia teologii

Metodologia teologii praktycznej Ks. Maciej Ostrowski ©

Metodologia teologii praktycznej, red. W. Przyczyna, Wyd. M, Kraków 2011 Tu szczególnie: Ks. Adam Przybecki, Pojęcie teologii praktycznej, s. 23 -36 Ks. Ryszard Kamiński, Tożsamość metodologiczna teologii pastoralnej, s. 37 -55. Ks. Wiesław Przygoda, Paradygmaty postępowania badawczego w teologii praktycznej, s. 97 -113. Ks. Ryszard Kamiński, Wprowadzenie do teologii pastoralnej, Wyd. M, Kraków 2001.

Teologia pastoralna / teologia praktyczna Szersze znaczenie (dyscypliny zajmujące się zbawczą działalnością Kościoła) Katechetyka Homiletyka Liturgika Teologia pastoralna Misjologia, charytatologia Każda zajmuje się innym zakresem działalności Kościoła posiada własny warsztat metodologiczny,

Teologia pastoralna / teologia praktyczna Wąskie znaczenie Teologia pastoralna Zajmuje się działalnością Kościoła jako Ludu Bożego w świecie Różne ujęcia t. pastoralnej akcentują odmienne aspekty działalności Kościoła (eklezjologiczne, prakseologiczne, społeczne itd. )

Uwagi historyczne 1777 reforma studiów teologicznych w monarchii austro-węgierskiej (Stefan von Rautenstrauch) – wydzielenie w programie studiów wykładów z teologii pastoralnej. Dotąd była uprawiana w ramach innych dziedzin teologii usamodzielnienie teologii pastoralnej jako dyscypliny teologicznej inspiracja do rozwoju różnych koncepcji teologii pastoralnej inspiracja do powstawania podręczników teologii pastoralnej

Uwagi historyczne – różne koncepcje t. pastoralnej Antropocentryczne – S. von Rautenstrauch Biblijnoteologiczne – J. M. Sailer, M. Schenkl, A. Schramm Teologiczne z nachyleniem eklezjologicznym (A. Graf, przyjmuje nazwę teologia praktyczna) Klerykalistyczne Koncepcje przed Vaticanum II – uwzględnienie miejsca laikatu w Mistycznym Ciele Chrystusa, 3 funkcje Chrystusa i Kościoła (C. Noppel, G. Ceriani) Eklezjologiczne (F. X. Arnold, F. Klostermann, K. Rahner, M. Weber – Handbuch der Pastoraltheologie F. Blachnicki)

Uwagi historyczne Koncepcja „klerykalistyczna” teologii pastoralnej (poł. XIX w. ) – nauka o czynnościach „pasterza” prowadzącego „owczarnię”, zespół praktycznych wskazań dla życia i działalności księży Podział teologii pastoralnej: Liturgika Homiletyka Katechetyka Hodogetyka (nuka o prowadzeniu owczarni przez pasterza) – teologia pastoralna hodos (gr. ) = droga hodegeo (gr. ) = prowadzić

Współcześnie przeważa koncepcja teologii pastoralnej w ujęciu eklezjologicznym Eklezjologia esencjalna – nauka o Kościele w ujęciu statycznym (istota, czym jest, jak skonstruowany przez Założyciela…) Eklezjologia egzystencjalna = teologia pastoralna – nauka o Kościele w ujęciu dynamicznym, Kościele „stającym się”, „urzeczywistniającym się” (jak funkcjonuje, jak spełnia misje daną przez Założyciela)

Teologia pastoralna / teologia praktyczna Nauka teologiczna o urzeczywistnianiu się Kościoła we współczesnym świecie (nurt eklezjologiczny, np. K. Rahner) Nauka o urzeczywistnianiu się Kościoła jako wspólnoty we współczesnym świecie (F. Klostermann) Krytyczna teoria praktyki w społeczeństwie (N. Greinacher) Nauka o praktycznej działalności Kościoła (R. Zerfass)

Teologia pastoralna / teologia praktyczna „Nauka zmierzająca za pomocą teologicznosocjologicznej analizy konkretnej teraźniejszej sytuacji Kościoła do wypracowania aktualnych modeli teologicznych oraz odpowiadających im imperatywów i programów działania, według których Kościół, w tej konkretnej teraźniejszej sytuacji aktualizuje własną istotę, wypełniając misję pośrednictwa zbawczego” (W. Piwowarski)

Teologia pastoralna / teologia praktyczna „…naukowa refleksja o codziennym wzrastaniu Kościoła, w mocy Ducha Świętego, w kontekście historii; a więc o Kościele jako «powszechnym sakramencie zbawienia» , jako znaku i żywym narzędziu zbawienia Jezusa Chrystusa, działającym przez słowo, sakramenty i posługę miłości”. (Jan Paweł II, Pastores dabo vobis, 57)

Paradygmat kard. Josefa Cardijna WIDZIEĆ [zbadać] (voir) - diagnoza - aktualna sytuacja OSĄDZIĆ (jugier) - refleksja - ocena w oparciu o kryteria teologiczne - odczytywanie znaków czasu (KDK 4, 62) DZIAŁAĆ (agir) - akcja - podjęcie adekwatnych rozwiązań

• Akceptacja paradygmatu widzieć – osądzić – działać przez Jana XXIII – Mater et magistra (236) Zasady nauki społecznej wprowadza się zazwyczaj w życie w trzech kolejnych etapach: najpierw bada się, jaki jest rzeczywisty stan rzeczy, następnie dokonuje się wnikliwej oceny tego stanu w świetle wspomnianych zasad, a wreszcie ustala się, co można i należy uczynić, by podane. zasady wprowadzić w życie odpowiednio do okoliczności miejsca i czasu. Te trzy etapy postępowania określa się nieraz słowami: "zbadać, ocenić, działać".

• Zastosowanie paradygmatu: „widzieć – osądzić – działać” przez Sobór Watykański II, szczególnie w Konstytucji o Kościele w świecie współczesnym (Gaudium et spes) 1. Sytuacja człowieka w świecie współczesnym 2. Kościół a powołanie człowieka 3. Zadanie Kościoła w świecie współczesnym Etapy „widzieć – osądzić – działać” przeplatają się

Przykład Adhortacji Jana Pawła II „Christifideles laici” 1. Pilne potrzeby współczesnego świata. Sekularyzm a potrzeba religii. Osoba ludzka: godność deptana i wywyższana. Nieustające konflikty a sprawa pokoju 2. Godność katolików świeckich w Kościele. Misterium. Uczestnictwo świeckich w życiu Kościoła-Wspólnoty. Współodpowiedzialność świeckich w Kościele-Misji 3. Dobrzy zarządcy wielorakiej łaski Bożej. Formacja katolików świeckich

• „Kościół zawsze ma obowiązek badać znaki czasów i wyjaśniać je w świetle Ewangelii, tak aby mógł w sposób dostosowany do mentalności każdego pokolenia odpowiadać ludziom na ich odwieczne pytania dotyczące sensu życia obecnego i przyszłego oraz wzajemnego ich stosunku do siebie. Należy zatem poznawać i rozumieć świat, w którym żyjemy, a także jego nieraz dramatyczne oczekiwania, dążenia i właściwości”. KDK 4

• Znaki czasu = „zjawiska, wydarzenia i procesy, w których przejawia się działanie Ducha Świętego, ingerującego w dzieje ludzkości przez pobudzania i oświecania ludzkich serc, które wymagają konfrontacji z nauką ewangeliczną i zaangażowania chrześcijan” S. Bielecki, Leksykon teologii pastoralnej, 2006, s. 923

J. Müller • Podmiot i metody które można zastosować do podjęcia wyzwań wypływających z ocenianej sytuacji

Indukcyjno – dedukcyjny charakter teologii pastoralnej ? Teologia pastoralna nauką teoretyczno – praktyczną ?

Interdyscyplinarność teologii pastoralnej Interdyscyplinarność w odniesieniu do teologii (eklezjologia, biblistyka, t. moralna, liturgika, prawo kanoniczne, katolicka nauka społeczna itd. ) Interdyscyplinarność – pomiędzy teologią a naukami szczegółowymi (socjologia, psychologia, geografia, etnografia, językoznawstwo itd. )

Trudności wynikające z interdyscyplinarności - Konieczność znajomości wyników różnych nauk, ich metod, umiejętność syntetyzowania zróżnicowanych danych (pogłębimy omawiając paradygmat analizy prakseologicznej)

Co oznacza przesłanka „większa” ? Kościół wpatruje się w nauczanie Założyciela i stamtąd wyprowadza swą misję (inaczej zagrażałby horyzontalizm, socjologizm)

Co oznacza analiza w świetle wiary ? Odczytywanie znaków czasu, zadań ewangelicznych, które pozwala nam w rzeczywistości ziemskiej odkryć wiara Kairologia. Zarys nauki o Kościele w świecie współczesnym, Lublin 1992 – podręcznik teologii pastoralnej ks. A. L. Szafrańskiego

Na czym polegają kryteria działalności Kościoła ? Na dziś Na przyszłość (przewidywanie przyszłości, planowanie ku przyszłości) Teologia pastoralna jest nauką normatywną formułuje zespół norm i dyrektyw działania potrzebnych w kierowaniu Kościoła (dla poszczególnych osób odpowiedzialnych za określone zadania, dla wspólnot) Nie są to wskazania szczegółowe (rodzaj vademecum duszpasterstwa) ale postulaty zakorzenione w teologii

Paradygmat trzech etapów analizy pastoralnoteologicznej (podwaliny w nurcie eklezjologicznym teologii pastoralnej) • K. Rahner, H. Schuster, F. Klostermann, G. Ceriani • W. Piwowarski, R. Kamiński

Paradygmat analizy prakseologicznej działalności zbawczej Kościoła S. Hiltner, R. Zerfaß, M. Levebre, N. Greinacher, N. Mette Teologia pastoralna – nauka o zbawczej działalności Kościoła, dobrze zorganizowanej i skutecznej Zastosowanie zasad prakseologii (nauki o dobrej robocie) Zastosowanie zasad sprawnej organizacji wypracowanych przez nauki świeckie

Paradygmat analizy prakseologicznej wspólnota nadprzyrodzona, rządzi się innymi prawami niż instytucje świeckie Kościół wspólnota ludzka – podlega w jakimś stopniu prawom i zasadom instytucji świeckich. Kościół tworzą ludzie złączeni „więzami społecznymi, technicznymi, kulturalnymi” por. Konstytucja dogmatyczna o Kościele 1 i 2

Paradygmat analizy prakseologicznej „Wszystko badajcie, a co szlachetne zachowujcie” (1 Tes 5, 21) „Kościół jako ludzka społeczność może być także badany i określany w tych kategoriach, jakimi posługują się nauki o każdym ludzkim społeczeństwie. Jednakże kategorie te nie wystarczają” (JPII, Redemptor hominis, 21)

Paradygmat analizy prakseologicznej Odwołanie do prakseologii – analiza elementów działania Kościoła Celu Przedmiotu Podmiotów (środowisko) Metod Środków Uwarunkowań historycznych, społecznych, kulturowych, geograficznych, politycznych itp. Miejsca i czasu

Paradygmat analizy prakseologicznej Ad. Analiza miejsca i czasu Nie można zastosować paradygmatu do działalności Całego Kościoła W każdym miejscu W całej historii Sytuacje historyczne, kontekst miejsca zmieniają się. Mogą być jedynie w pewnym stopniu wzorem

Paradygmat analizy prakseologicznej Jak pozyskiwać dane do badań ? Analiza wtórna Odwołanie do zastanych wyników badań empirycznych (socjologii, psychologii, statystyki, językoznawstwa itp. ) przeprowadzenie analizy tych wyników adekwatnej do potrzeb teologii praktycznej

Paradygmat analizy prakseologicznej Jak pozyskiwać dane do badań ? Pozyskanie wyników przez własne badania Opanować metody badań nauk szczegółowych (np. ankiety, sondaże, wywiady itp. ) Przeprowadzić samodzielne badania empiryczne Przeprowadzić analizę /interpretację teologiczną uzyskanych wyników

Paradygmat analizy prakseologicznej Interpretacja uzyskanych wyników Odniesienie do niezmiennych zasad działalności zbawczej Kościoła Wyciagnięcie wniosków i sformułowanie postulatów odnoszących się do udoskonalania działalności zbawczej Kościoła

Paradygmat analizy prakseologicznej Pozyskanie wyników przez własne badania i interpretacja Zadanie trudne gdyż: cel badań empirycznych w teologii praktycznej różny od celu badań w naukach świeckich Odwołanie do czynników nadprzyrodzonych, miejsce hipotezy zajmuje norma niezmienna (Objawienie); badanie na ile norma realizowana jest w zbawczej działalności Kościoła nie wolno odwoływać się do norm nadprzyrodzonych; tylko obserwacja rzeczywistości społecznej i weryfikacja hipotez dotyczących zjawisk społecznych

Dziękuję za uwagę Ks. Maciej Ostrowski