MAKRO EKONOM Fiyat Deimeleri ve GSYH Mal ve

MAKRO EKONOMİ

Fiyat Değişmeleri ve GSYİH • Mal ve hizmetlerin üretildikleri yılın piyasa fiyatları üzerinden hesaplanan GSYİH değerine cari fiyatlarla GSYİH veya nominal GSYİH denir. • 2019 yılında 2000 adet ekmek ve 300 kg elma üretiliyorsa; Ekmek fiyatı: 1 TL Elma fiyatı: 3 TL Nominal GSYİH: (2000 x 1)+(300*3)= 2900 TL

• Fiyat değişikliklerinin etkisinin giderilmesi için belirli bir yılda üretilen malların ve hizmetlerin temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine reel GSYİH denir. 2017 2018 2019 Miktar Fiyat Ekmek 1000 0, 5 1500 0, 75 2000 1 Elma 100 1, 5 200 2 300 3 Cari GSYİH 600 1425 2900 Reel GSYİH 600 950 1300

Fiyat Endeksi • Fiyat Endeksi: (Bir mal sepetinin cari yıldaki fiyatı/aynı mal sepetinin temel yıldaki fiyatı)*100 • Dikkate alınan mal ve hizmet sepetinin değerindeki değişmenin takip edilmesidir. • Fiyat endeksleri, sepetin kapsadığı mal ve hizmetlerin tanımlanmasına göre farklı adlar almaktadır. Bu bağlamda üç farklı fiyat endeksinden bahsetmek mümkündür. Bunlar; • Deflatör (GSYİH Deflatörü) • Tüketici Fiyat Endeksi • Üretici Fiyat Endeksi

Nominal GSYİH’nın Reel GSYİH’ya Çevrilmesi • Bunu yapmak için GSYİH Deflatörü denilen endeks sayılara gerek vardır. • Belli bir baz yıla göre GSYİH’yı meydana getiren bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişmeleri gösteren endeks sayısıdır. • Deflatör: Ölçüme konu olan sepet, ülkede üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerden oluşan bir sepet biçiminde tanımlanabilir. Bu şekilde hesaplanan fiyat endeksine deflatör denir. Reel GSYİH: (Nominal GSYİH/GSYİH deflatörü)*100 Nominal GSMH: (Reel GSYİH*GSYİH deflatörü)/100 Deflatör: (Nominal GSYİH/Reel GSYİH)*100

• GSYH deflatörü oluşturulurken dikkate alınan mal sepetinin özelikleri şu şekilde sıralanabilir; • 1. Sadece yurt içinde üretilen nihai mal ve hizmetleri dikkate alır ve bunların fiyatlarındaki değişimi ölçer. İthal malları GSYİH’ya dahil olmadığı için bunlar deflatör sepeti içinde yer almazlar. • 2. Ülke içinde üretilen ve tüketici, firma yada devlet gibi bütün kesimler tarafından satın alınan bütün mallar dikkate alınır. • 3. Deflatör hesabında kullanılan mal sepeti değişkendir. Malların sayısı artırılabilir veya azaltılabilir.

• Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 12 Aralık 2016 tarihinde Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA 2008) ve Avrupa Hesaplar Sistemi’ne (ESA-2010) uyum kapsamında revizyon gerçekleştirdi. • Reel GSYH büyümesini hesaplamak için eski seride kullanılan baz yıl fiyatları ile (eski seride 1998 fiyatları kullanılıyordu) GSYH hesabı yerini zincirleme hacim endeksine bırakmıştır. • Burada, reel GSYH hesaplanırken hep bir önceki yılın fiyatları kullanılmaktadır. Herhangi bir t yılının, buna 2015 diyelim, GSYH büyümesi hesaplanırken cari fiyatlarla 2014 GSYH’sı ve 2014 fiyatları kullanılarak elde edilen 2015 reel GSYH seviyesi kullanılmaktadır. Zincirleme endeks yönteminde her yıl baz yıl değişmektedir. • Reel GSYH seviyesini temsil edecek bir endeks oluşturmak istediğimizde, ki buna zincirlenmiş hacim endeksi denmektedir, endeksin hangi yıl 100 değerini alacağına karar vermemiz gerekecektir. Buna referans yıl denmektedir.

Tüketici Fiyat Endeksi • Hanehalkları tarafından belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın alınan tüm mal ve hizmetlerin endeks kapsamı içinde yer alması imkansız olduğu için, en çok tüketim harcaması yapılan mal ve hizmetler endeks kapsamına alınmaktadır.

• 1. Bu sepette, sadece şehirlerde oturan tüketiciler tarafından satın alınan tüketim malları (Dayanıksız-dayanıklı-hizmet) ve bunların fiyatındaki değişimler dikkate alınır. • 2. Tüketici Fiyat Endeksi hesabında kullanılan mal sepeti, baz alınan temel yılda oluşturulur ve mal sepeti sabittir. Yani, malların sayısında bir değişme olmaz, temel yıldan sonraki yıllarda üretilen yeni çeşit mallar dikkate alınmaz • 3. Tüketici Fiyat Endeksi, yabancı ülkelerde üretilen ancak bizim ülkemiz tüketicileri tarafından kullanılan ithal edilen malları ve bunların fiyatlarındaki değişimi de dikkate alır.

Üretici Fiyat Endeksi • Üretim mallarından ( ara mallar, makine, teçhizat gibi yatırım mallarından) oluşan sepet üzerinden hesaplanan fiyat endeksine denir.

Kişi Başına Milli Gelir • Kişi başına milli gelir: Milli gelir/Ülke nüfusu • İktisadi refahın ölçüsüdür. • Yıldan yıla karşılaştırırsak net büyümeyi buluruz. • Net büyümeyi başka yoldan da bulabiliriz. Ülke nüfusu dikkate alınmadan MG'deki yıllık artış hesaplandığında elde edilen artış, brüt büyüme hızını verir. Örneğin MG bir yıl içinde % 5 artmışsa, yıllık brüt büyüme hızı % 5'dir. Net büyüme hızı = brüt büyüme hızı - yıllık nüfus artışı Milli gelirin % 5 arttığı yılda, nüfus % 1. 5 artmışsa Net büyüme hızı = %5 - %1 = % 3. 5

Kişi Başına Gelir aralığı (USD) 995 USD ve daha düşük 996 – 3. 895 USD 3. 896 – 12. 055 USD 12. 056 USD ve üstü Düşük gelirli ülkeler (Afganistan, Uganda, Yemen, Somali) Düşük orta gelirli ülkeler (Ukrayna, Özbekistan, Pakistan) Üst orta gelirli ülkeler (10. 153 Türkiye, Azerbaycan) Yüksek gelirli ülkeler (Almanya, Norveç)

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • İki ülkenin iktisadi refahını karşılaştırırken, söz konusu ülkelerin belirli bir yıldaki dolar cinsinden fert başına düşen GSMH’larının kullanılır. • Örnek olarak fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan bir A ülkesi ile 3 bin dolar olan bir B ülkesini ele alalım. Buna göre A ülkesinin iktisadi refahı B ülkesininkinden on kat daha fazladır. • Acaba gerçekte durum böyle midir? • Bu soruyu cevaplandırabilmek için her iki ülkenin iç fiyat seviyelerini de dikkate almak gerekir.

• Örnek olarak domates fiyatlarını inceleyelim. • Fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan A ülkesinde domatesin kilosu 5 dolar, buna karşılık fert başına düşen GSMH sı 3 bin dolar olan B ülkesinde domatesin kilosu 1 dolar ise • Domates bakımından B ülkesi daha ucuzdur. • A ülkesi 30 bin dolar ile 6 bin kilo domates alabilirken, • B ülkesi 3 bin dolar ile 3 bin kilo domates alabilmektedir. • Demek ki iki ülke arasındaki iktisadi refah farkı dolar cinsinden hesaplandığı gibi on kat değil, bir doların alabileceği domates cinsinden düşünürsek ancak iki kattır.

• Satın alma gücü paritesi (SAGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme oranıdır. • Eldeki toplu bir para parite oranı ile farklı bir para birimine dönüştürüldüğünde, tüm ülkelerde aynı sepetteki mal ve hizmetler satın alınabilir.

EKONOMİK GELİŞME ve KALKINMA • Ekonomik Gelişme: Ekonomik büyümenin devamı olarak o ekonomideki sektörler arası bütünleşmenin, ekonomide yapısal değişimin olduğu, elde edilen gelirin veya yaratılan refahın dengeli dağıldığını ortaya koyan süreçtir.

Gelir Dağılımı • Lorenz Eğrisi, gelir dağılımını açıklamakta kullanılan, her iki ekseninde de yüzde değer bulunan bir eğridir. • 1905 yılında Max Otto Lorenz tarafından gelir dağılımının ifade edilmesi amacıyla geliştirilmiştir. • Gelir dağılımı söz konusu olduğunda grafiği çaprazlamasına ikiye bölen doğru "tam eşitlik" durumunu ifade eder. Bu durumda ülkedeki hane halklarının %50'si gelirin %50'sine, %80'ine vb. sahiptir. • Zaman içinde eğrinin tam eşitlik doğrusundan uzaklaşması, o ülke de gelir dağılımının bozulduğunu gösterir.

Gini KATSAYISI • Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçmeye yarayan bir katsayıdır. • İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından geliştirilen Gini katsayısı 1912 tarihli bir makaleye dayanır. Katsayı 0 ile 1 arasında değerler alır ve 1’e yakın değerler daha büyük eşitsizliği ifade eder.

• herkesin aynı gelire sahip olduğu bir toplumun Gini katsayısı 0 iken tüm gelirin bir kişide toplandığı (birden çok kişinin var olduğu) toplumun Gini katsayısı 1'dir. • Türkiye'de Gini katsayısı en son ölçümlere göre % 0. 45 dolayında olup dünyanın en adil olmayan gelir dağılımlarından birisine işaret etmektedir.

GSMH-GSYİH'NIN KULLANIMINDAKİ YETERSİZLİKLER • Piyasa dışı faaliyetler • Kayıt dışı işlemler • Yeni ürünlerin ve kalite değişikliklerinin değerlendirilmesindeki güçlükler • Tüm nihai mal ve hizmetlerin kapsanması • Üretimin yol açtığı olumsuz etkilerin dikkate alınmaması • Boş zamanın dikkate alınmaması