Levenskeuzes van 60 plussers in geval van verlies

Levenskeuzes van 60 -plussers in geval van verlies van autonomie Persconferentie 25/09/2017 Brussel

ONDERZOEKSMETHODE BELGISCHE BEVOLKING 60+, NIET HULPBEHOEVEND ◢ Bevragingsmethode: § 20’ survey – online § 20’ – CATI (telefonisch) ◢ N=2122 ◢ Foutenmarge 2, 13% bij een betrouwbaarheidsniveau van 95% VELDWERK ◢ Onderzoeksperiode: 23 mei 2017 – 1 juli 2017. HERWEGING VAN DE DATA ◢ De data werden gewogen om representatief te zijn op volgende variabelen: § SOCIO-DEMO o Geslacht, leeftijd (3 groepen - “ 60 -64", “ 65 -69", “ 70 -84"), diploma (3 groepen - "hoogstens lager middelbaar", "hoger middelbaar", “hoger onderwijs") § WOONPLAATS o Gewest (Vlaanderen, Brussel, Wallonië) ◢ Verder werden quota vooropgesteld voor: § SOCIO-DEMO o Burgerlijke staat § WOONPLAATS o Provincie o Gemeente naar • Type • Welvaartsindex • Ratio jongere/oudere inwoners

OUDERWORDEN Hoe kijkt u zelf aan tegen het ouder worden? Zeer negatief 4% 28% Negatief 60% Positief Zeer positief 8%

OUDERWORDEN Hoe kijkt u zelf aan tegen het ouder worden? Gezondheidsrisico 8% 1% 46% 60% Perceptie sociale steun 3% 10% 5% 48% 54% 64% 44% 28% 5% 68% 16% 62% 37% 33% 22% 4% 9% 6% 3% Totaal hoog risico gemiddeld risico laag risico Zeer negatief 6% Negatief 11% (Zeer) laag Positief 25% 18% 3% 2% 4% Laag gemiddeld Hoog gemiddeld (Zeer) Hoog Zeer positief Een zwakkere gezondheid zorgt logischerwijs voor een negatievere kijk op de toekomst, terwijl het gevoel van sociale steun een voorwaarde is om de toekomst positief tegemoet te zien. Bij personen met een hoog gezondheidsrisico ziet 53% de toekomst somber tegemoet, terwijl dit slechts 25% is bij de personen met een laag gezondheidsrisico. Hoe meer mensen zich sociaal gesteund voelen, hoe positiever ze hun toekomst bekijken.

OUDERWORDEN Wat betekent voor u het leven na het actieve beroepsleven of nog, wat betekent voor u het leven tijdens de latere jaren van uw leven? 50% 45% 44% 39% 38% Een trager ritme aannemen en relaxen Een periode in het leven waarin meer tijd heeft voor zichzelf Minder inkomsten Dingen doen die men voordien niet kon doen Een periode in het leven waarin men een zekere maturiteit, wijsheid, zelfkennis bereikt Meer tijd voor de familie, naasten, vrienden De rol van grootouder opnemen 26% 24% Een periode in het leven waarin meer bereid is om te luisteren naar anderen Het ouder worden, de lichamelijke en mentale degeneratie / achteruitgang Het onbekende Een verlies van autonomie; een bepaalde afhankelijkheid De eenzaamheid, het isolement, het gebrek aan contacten Een periode in het leven waarin men zich nutteloos voelt Een vrees, angstgevoel Anders 14% 10% 8% 7% 2%

VOORBEREIDINGTOEKOMST Bent u uzelf al aan het voorbereiden op uw oude dag? 26% Ja, ik heb al concrete actie(s) ondernomen. Ja, ik heb er al over gepraat met anderen. Ja, ik heb er al over nagedacht, maar verder nog niets. Nee, ik ben me daar nog niet echt op aan het voorbereiden. 11% 29% 37%

VOORBEREIDINGTOEKOMST Bent u uzelf al aan het voorbereiden op uw oude dag? Gezondheidsrisico 26% 10% 28% 32% 10% 28% Totaal 22% 9% 7% 29% 11% 13% 29% 27% 31% 28% 43% 34% 39% Gemiddeld risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen Laag risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen 26% Hoog risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen 24% 28% 27% 32% 37% Kent iemand hulpbehoevend Kent niemand hulpbehoevend. Kent iemand hulpbehoevend in Iemand hulpbehoevend in de de ruime omgeving directe omgeving Nee, ik ben me daar nog niet echt op aan het voorbereiden. Ja, ik heb er al over nagedacht, maar verder nog niets. Ja, ik heb er al over gepraat met anderen. Ja, ik heb al concrete actie(s) ondernomen. Hoe lager het risico op gezondheidsproblemen, hoe lager de kans dat men zich voorbereidt op de oude dag. Iemand kennen die hulpbehoevend is, verhoogt de kans om zelf na te denken. Wie een hoog risico op gezondheidsproblemen loopt, bereidt zich meer én concreter voor op de ‘oude dag’ dan wie geen gezondheidsproblemen verwacht. 26% van de hoge risico groep bereidt zich momenteel niet voor, bij de lage risico groep is dit 39%. Van de hoge risicogroep ondernam 32% al concrete stappen in deze voorbereiding, terwijl dit in de lage risicogroep met 24% significant lager ligt. Dezelfde conclusie geldt voor wie iemand hulpbehoevend in de eigen omgeving kent. Daarbij speelt het geen rol hoe goed men de hulpbehoevende persoon kent: de kracht van het voorbeeld op zich blijkt hier de ‘trigger’ te zijn om zich meer en concreter te gaan voorbereiden.

VOORBEREIDINGTOEKOMST Bent u uzelf al aan het voorbereiden op uw oude dag? Sociaal Isolement 26% 10% 28% 37% Totaal 29% 13% 26% Emotioneel Isolement (Aantal keer eenzaam gevoeld) 27% 18% 15% 9% 9% 8% 27% 34% 32% 38% 40% Laag Gemiddeld Hoog 21% 8% 26% 32% 50% Elke dag 25% 10% 27% Perceptie sociale steun (Perceptueel isolement) 20% 8% 10% 30% 26% 39% 35% 36% 33% Verschillende keren per week Minder frequent Nooit (Zeer) laag 23% 8% 29% 40% 26% 35% 11% 27% 36% Laag gemiddeld Hoog gemiddeld Nee, ik ben me daar nog niet echt op aan het voorbereiden. Ja, ik heb er al over nagedacht, maar verder nog niets. Ja, ik heb er al over gepraat met anderen. Ja, ik heb al concrete actie(s) ondernomen. 19% 35% (Zeer) Hoog Hoe hoger de sociale steun, hoe hoger de kans dat men zich al concreet aan het voorbereiden is op de oude dag. Personen die sociaal geïsoleerd zijn, bereiden zich veel minder voor op hun oude dag dan personen met een sociaal netwerk. Een gelijkaardige conclusie kan getrokken worden voor personen die zich eenzaam voelen. Personen die zich vaak eenzaam voelen, bereiden zich minder voor op hun oude dag. Men bereidt zich concreter voor op de ‘oude dag’ naarmate men meer sociale steun ervaart (laagste sociale steun: 20%, hoogste: 35%).

VOORBEREIDINGTOEKOMST – WAAR MOET MEN AAN DENKEN OM ZICH VOOR TE BEREIDEN? Zorgen dat men financieel kan rondkomen 32% 13% Weet niet Een actieve leefstijl aanhouden 9% Zorgen voor een aangepaste woning 9% Regelmatig gezondheid laten controleren 8% Gezond leven 8% 6% Voorbereiden is moeilijk, je moet het leven nemen zoals het komt Positief ingesteld blijven 6% Genieten van het leven 4% Sociale contacten onderhouden of opbouwen 4% Top 5 naar bereik unieke respondenten Als we een top 5 van antwoorden maken die het maximaal aantal unieke respondenten vertegenwoordigt, dan is naast de top 4 van de antwoorden ook ‘voorbereiden is moeilijk, je moet het leven nemen zoals het komt’ belangrijk.

ZORGONTVANGEN Stel dat u zelf hulpbehoevend wordt. Door wie van onderstaande personen zou u dan het liefst worden verzorgd? 44% Mijn partner 38% Eén van mijn kinderen Iemand waar ik geen persoonlijke band mee heb, zoals een professioneel (thuis)verzorger Iemand waar ik geen persoonlijke band mee heb, zoals een vrijwilliger Een familielid (niet partner, ouders of eigen kinderen) waar ik regelmatig contact mee heb 34% 12% 11% 9% Een goede vriend Iemand die mij verzorgt in ruil voor wederdiensten die ik kan verstrekken 7% 4% Iemand die mij verzorgt in ruil voor kost en inwoon Een verder familielid waar ik af en toe contact mee heb Iemand die ik betaal 'in het zwart' om mij te verzorgen Mijn ouder(s) Andere 2% 1% 0% 2% Familie/goede vriend 72% Onbekende (regulier) Onbekende (grijze zone) Andere 41% 11% 2%

GEZONDHEIDATTITUDE/LOCUS OF CONTROL Het geheim van lang leven, is … 34% Puur geluk hebben Een accident hebben of kanker krijgen, kan toch iedereen overkomen 31% 17% Een gezonde leefstijl hebben 8% 9% Goede genen hebben 8% 7% Een rijk gevuld leven blijven leiden Kunnen rekenen op uitstekende gezondheidzorg Te danken aan de vooruitgang van de medische wetenschap 37% 42% 25% 21% 27% 12% 13% 10% Totaal 12% Hoog risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen 6% 5% 7% 5% 6% 4% Gemiddeld risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen Laag risico op (ernstiger wordende) gezondheidsproblemen 7% 8% 8% Geen idee 7% 13% 11%

HUIDIGE WONING/TYPE WONING Type woning 22% Appartement, studio, loft of kamer in een gebouw Eengezinswoning: rijwoning of gesloten bebouwing 20% 21% 20% Eengezinswoning: halfopen bebouwing (één zijde van de woning is tegen een andere woning aangebouwd) 17% 20% 17% 13% Serviceflat of assistentiewoning (woning aangepast en veilig voor levenslang wonen, bijvoorbeeld met een oproepsysteem v 33% 39% 31% 36% 29% 26% Eengezinswoning: open bebouwing of vrijstaande woning (bv villa) Ander type woning 31% 1% 1% 0% 1% 1% Totaal Sociaal isolement laag Sociaal isolement gemiddeld Sociaal isolement hoog

WONEN NA PENSIONERING Bent u na uw pensionering van woning of woonplaats veranderd? 82% Nee, ik ben blijven wonen waar ik woonde toen ik met pensioen ging Andere Ja, ik ben verhuisd naar een appartement met oproepbare hulp Ja, ik ben een tijdje verhuisd naar het buitenland Ja, ik ben dichter bij familie (kinderen/kleinkinderen) gaan wonen Ja, ik heb een kleinere woonst gekocht Ja, ik ben verhuisd naar zee Ja, ik ben verhuisd naar de stad (of dichter bij het centrum) Ja, ik ben verhuisd weg uit de stad (of verder weg van het centrum) Ja, ik ben verhuisd naar een appartement zonder oproepbare hulp 67% 2% 1% 4% 1% 1% 0% 3% 2% 1% 2% 2% 2% 0% 2% 1% 3% 3% 1% 5% 3% 2% 6% 6% 4% 89% Totaal Ik ben (mede-)eigenaar van mijn woning Ik ben (mede-)huurder van mijn woning 11%

WOONVOORKEUREN IN GEVAL VAN HULPBEHOEVENDHEID Welke (combinatie) van onderstaande woonvormen zou u verkiezen indien u niet langer zelfstandig kan wonen? 29% In de eigen woning, met overdag professionele hulp van. . . 19% 25% In de eigen woning, met de hulp van elektronische. . . 17% 13% 14% 12% 11% 10% In de eigen woning, met overdag hulp van familie of vrienden. In een kamer in een rusthuis of woonzorgcentrum. In de eigen woning, met 24 u hulp van een inwonend familieli. . . In de eigen woning, met 24 u hulp van een inwonende. . . Weet ik echt nog niet / nog niet over nagedacht. 16% 8% 9% 4% 8% 7% In een groepswoning of gedeelde woning met zowel eigen. . . In de eigen woning, met 's nachts hulp van familie of vrienden. 28% 24% 25% 23% In een serviceflat of assistentiewoning met professionele hul. . . In de eigen woning, met 's nachts professionele hulp van. . . 33% 5% 6% 4% 5% 5% 5% 4% 10% Totaal Ik ben (mede-)eigenaar van mijn woning Ik ben (mede-)huurder van mijn woning 20% 23% 28%

ELEKTRONISCHEHULPMIDDELEN Zou u bereid zijn om zulke systemen te gaan gebruiken mocht u zelf hulpbehoevend worden? Leeftijd 13% 9% 9% 7% 16% 34% 40% 42% 43% 47% 39% 21% 47% 49% 48% 47% 45% Totaal 60 -64 65 -69 70 -74 75 -79 80 -84 Ja, ik wil elk systeem gebruiken dat ervoor zorgt dat ik zelfstandig thuis kan blijven wonen Ja, maar alleen systemen waarbij ikzelf kan bepalen of er om hulp wordt gevraagd Nee, ik zie het gebruik van zo'n systemen niet zitten ook al betekent dit dat ik niet langer zelfstandig kan blijven wonen Algemeen genomen wil men technologische hulpsystemen gebruiken als dat toelaat zelfstandig te kunnen blijven wonen. Daarbij zijn er ruwweg evenveel respondenten die alleen systemen willen gebruiken waarbij ze zelf de controle behouden als respondenten voor wie dit niet uitmaakt. Respondenten van 75 jaar of ouder staan duidelijk weigerachtiger tegenover deze systemen.

MANTELZORG In welke mate bent u bekend met het concept van mantelzorg? 28% Ik heb nog nooit van 'mantelzorg' gehoord Ik heb hier al van gehoord, maar weet niet precies wat eronder wordt verstaan 16% 37% Ik weet wat mantelzorg is, maar ken niet alle details Ik weet wat mantelzorg is en weet tot in de details wat het inhoudt 18%

MANTELZORG Stel dat iemand in uw nabije omgeving zorgbehoevend zou worden. Zou u dan zelf mantelzorger worden? Is mantelzorger Geen mantelzorger maar wel betrokken bij verzorging van een naaste Zeker wel 3% 11% 8% 44% Waarschijnlijk wel 26% Waarschijnlijk niet Zeker niet 7%

PERSOONLIJKCONTACT Bestaat er in uw buurt waar u woont een netwerk waarin de bewoners mekaar vrijwillig kunnen ondersteunen? Mocht er in uw buurt zo'n netwerk bestaan, zou u hierin dan een actieve rol willen spelen? Percentages op basis van totale steekproef Leeftijd 21% 30% 22% 43% 69% 60% 66% 58% 70% 48% 34% 6% 4% 7% 3% 7% 5% 4% 4% 6% 3% 6% 2% Totaal 60 -64 65 -69 70 -74 75 -79 80 -84 Bestaand buurtnetwerk (actieve rol) Bestaand buurtnetwerk (geen actieve rol) Geen buurtnetwerk en wenst er een rol in te spelen Geen buurtnetwerk en wenst daar geen rol in te spelen Potentieel voor organiseren van een buurtnetwerk situeert zich hoofdzakelijk in de leeftijdscategorie 60 -74

WATMAAKTGELUK? Verwacht aantal jaren zorg, Perceptie sociale steun Algemene gelukscore 7, 4. 07 G act p m i een -. 46 Sociaal isolement -. 24. 12 . 09 Partnerrelatie Risico op gezondheidsproblemen Attitude tov ouder worden Leeftijd Sociaal isolement en gezondheid als belangrijkste voorspellers van geluk. De variatie in gelukscores wordt voor 35% verklaard –in volgorde van belang- door de mate waarin men zich sociaal geïsoleerd voelt, het risico op (erger wordende) gezondheidsproblemen, de eigen attitude tegenover ouder worden, de leeftijd en het hebben van een vaste relatie. Daarbij is het opvallend dat daadwerkelijk sociaal isolement de perceptie van sociale steun overheerst.

Is momenteel single Totaal Alleenwonend empty nest Laag - gemiddeld risico (<0, 15) 16% 10% 15% 8% 9% 27% 19% 20% 66% 58% 32% 20% 22% 42% 29% Ik ben (mede. Niet actief in Woont momenteel )huurder van mijn verenigingsleven in een woning appartement, studio, loft … 57% 78% 62% 31% 41% 24% 26% 33% 36% 58% 64% RISICOPROFILERING Heeft hoogstens Arbeider tijdens Momenteel niet Alleenwonend een diploma lager actieve loopbaan actief (wie geen kinderen secundair (wie momenteel al momenteel nog met pensioen is) niet gepensioneerd is) Verhoogd risico (>0, 15) Leeswijzer: De percentages geven de proportie personen aan met een specifiek socio-demografisch profiel binnen de totale steekproef, de groep met een laag tot gemiddeld risico en de groep met een verhoogd risico. Voorbeeld: van de groep met een verhoogd risico is 58% single, dit is significant hoger dan we zouden verwachten op basis van de proportie binnen de totale steekproef (36%) en binnen de groep met een laag tot gemiddeld risico (33%). Met andere woorden: De groep met een verhoogd risico bestaat voor 58% uit singles terwijl dit in de groep met een laag tot gemiddeld risico slechts 33% is.

Levenskeuzes van 60 -plussers Voor meer informatie kan u terecht bij: § Tinne Vandensande, 02/549 02 75, vandensande. t@kbs-frb. be § Jurgen Minnebo, jurgen@indiville. be § Wouter Samyn, wouter@indiville. be Persconferentie 25/09/2017 Brussel