letmelerde rn Tasarm Kararlar letmelerde rn Tasarm Kararlar

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları 2 Tasarımda yaratıcılık çok önemli bir konu olurken bu konudaki en önemli kaynak da tasarımcıların kendisidir. Bununla beraber, işletme içinde tasarımcılar, tasarım faaliyetini tek başına gerçekleştirme yanlışını yapmamalıdırlar. Tasarımın başarılı olması için işletme içindeki birçok fonksiyonun beraber hareket etmesi ve karşılıklı etkileşimde bulunması çok önemlidir. Etkin bir tasarım süreci yönetiminden söz edebilmek için müşterilerin tatmin edilmesinden düşük maliyete, üretiminin kolay olmasından kısa sürede pazara sunulmasına kadar birçok gelişmeden söz etmek gereklidir. 2

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları 3 Walsh ve arkadaşları tasarımın 4 C’sinden söz etmektedir (Walsh, vd. , 1992): Yaratıcılık (Creativity): Daha önceden olmayan bir şeyin yaratılması. Karmaşıklık (Complexity): Tasarımın, şeklinden yapısına ve malzemesinden rengine kadar birçok eleman ve parametreler hakkında kararı kapsaması. Uzlaşma (Compromise): Performans ve maliyet, görünüm ve kolay kulla- nım gibi konular hakkında ödünleşilmesi. Seçim (Choice): Tasarımda kavramdan rengi ya da şekline kadar birçok konu hakkında kararlar verilmesi. 3

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları 4 Tasarım kararlarına işletmenin diğer fonksiyonlarını dâhil eden başarılı işletmelerin ürün tasarım süreçleri incelenecek olursa tüm fonksiyonların bu sürece dâhil edildiği görülmektedir. Pazardan gelen bilgiler ışığında başlatılan tasarım süreci ürünün fonksiyonelliği, estetiği, ergonomisi, kalitesi, teknolojisi, güvenilirliği, paketleme şekli, üretim süreci, ulaştırılması, patenti ve sosyal ve çevre kaygıları gibi birçok kararların verilmesini gerektirmektedir. Tüm bu verilen kararlarda da işletmenin pazarlama bölümünden muhasebe bölümüne, üretim bölümünden insan kaynaklarına kadar tüm fonksiyonları yer almaktadır ya da alması gerekmektedir, aksi durumda verilen kararlar tek taraşı ve işletmeyi başarılı olmaktan uzak tutacaktır. 4

İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları 5 Tasarım ile ilgili verilen kararlarda sadece işletme fonksiyonlarından değil işletme dışı kaynaklardan da faydalanılmaktadır. Bunlardan en önemlisi de tedarikçiler olmaktadır. Tasarım süreci kararlarına tedarikçilerinde dâhil edilmesi sürecin etkinliğine olumlu etkilerde bulunmaktadır. Üretimde kullanılan girdilerin tedarikçisi olan işletmeler tasarım yapan işletmenin kullanacağı üretim girdilerinde önerilerde bulunarak yönlendirici olabilmektedirler. Bu durum, ürünün kalitesinden maliyetine ve paketlenmesinden ulaştırılmasına kadar birçok alanda katkı sağlamasına olanak vermektedir. 5

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 6 İşletmelerde bir ürünün tasarımını etkileyen nesnel ve nesnel olmayan etmenler bulunmaktadır. Bunlar arasında pazarlama, pazar araştırması, yeni üretim yöntemleri, ekonomik analizler, üretim, teknolojik bilgi, dayanıklılık ve güvenilirlik, kullanış özellikleri, işlevsel özellikler, araştırma geliştirme, malzeme ve makine olanakları, reklam, satış, estetik unsurlar sayılabilmektedir. işletme ürün tasarımında ortaya ekonomik ve teknolojik bakımdan olası bir ürün çıkarırken açıkça gözükmeyen ya da ölçülemeyen etmenleri de göz önünde bulundurmalıdır. 6

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 7 İşletme politikaları: Genel olarak üst yönetim, işletmenin amaçları doğrultusunda ürünün şeklini ve işlevlerini belirlemeye çalışmaktadır. İşletmenin amacı, pazara rakiplerinden daha ucuz ürün sunmak ise, tasarım oluşturulurken bunun ön planda tutulması istenebilmektedir. Diğer taraftan, maliye- tin düşük olması yerine maliyeti ne olursa olsun, kalite ön planda ise o zaman da tasarımda kalite önemsenerek uygulama yapılacaktır. Diğer bir işletme için de siparişleri müşteriye zamanında ulaştırmak önemli olabilmektedir. Bazı işletmeler de pazardaki ortalama fiyatın çok üzerinde maliyetle ürün üreterek pazara sunmaktadırlar. 7

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 8 Pazarlama olanakları: Pazarlama kavramları içinde müşteri ve rakipler ürüne etkileri açısından önemli olmaktadırlar. Üretilmesi planlanan ürüne gelecek talep, rakipler arasında işletmenin alacağı pay, gelecekte talebin eğilimi, işletmenin ürününde rakiplerde olmayan özellikler, estetik ile ilgili konular ve ürün çeşitliliği ile ilgili kararlar tasarımda etkin olmaktadır. Bu ve benzeri konularda elde edilen bilgiler bir araya getirilerek ekonomik analizden geçirilmekte ve ürün tasarımına yansıtılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmalar sırasında, uzun sürelerin geçmesi rekabet açısından olumsuzluklara neden olabildiği için süre kısa tutulmaya çalışılmaktadır. işletme pazardaki bu etmenleri kendisi açısından olumlu duruma getirebilmek amacıyla reklama ağırlık verebilmektedir. 8

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 9 Ürün özellikleri: Tasarım açısından ürün özellikleri, işlevsel özellik, kullanılış faktörleri, dayanıklılık ve güvenilirlik faktörleri ve estetik faktörler olmak üzere dört grupta toplanmaktadır. Ürün işlevselliği ile istek ve gereksinimleri karşılarken aynı zamanda kullanış amacına da hizmet etmelidir. Ürün tek bir gereksinimi karşılamak yerine işlevselliğinde çeşitlilik sunarsa kullanım alanı genişlemekte, böylece satışı kolaylaşırken işletmeye de daha fazla kazanç sağlamaktadır. Bir ana ürün farklı küçük parçaların eklenmesiyle işlevselliğini artırırsa talebi de artırmakta ve işletmeye kazanç sağlamaktadır. 9

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 10 Ürünün belirli koşullar altında çalışabildiği ve depoda bozulmadan durabildiği süreye dayanıklılık adı verilmektedir. Bazı ürünler için dayanıklılık bir yönden kalite göstergesi olurken bazı ürünler için istenilen gereksinimi istenilen zamanda giderebilme becerisi olarak tanımlanan güvenilirlik önemli olmaktadır. Ürün tasarımında amaç, sadece dayanıklı ve güvenilir bir ürün tasarlamak değil, aynı zamanda bu ürünün müşteri gereksinimlerini makul fiyat düzeylerinde karşılayan bir tasarıma sahip olmasıdır. Ayrıca, dayanıklık ve güvenilirliği ürün tasarımı yanında, kullanılan malzeme, üretim yöntemi, iş gücü niteliği ve kullanılan teknoloji ve makine gibi faktörler de etkilemektedir. 10

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 11 Ekonomik etmenler: Tasarımı yapılan ürün ile ilgili önceliği olan konuların belirlenmesi gereklidir. Tasarımı yapılan ürünün üretimi için gereken yatırım miktarı, maliyeti, olası satış fiyatı ve rakip ürünlerin fiyatı, olası satış miktarı gibi konular açıklığa kavuşturulmalıdır. Tasarım faaliyeti gerçekleştirilmeden önce verilen kararlar bu konularda etkin olabilmektedir. Örneğin, kar oranını artırmak amacıyla maliyeti düşürmeye ya da satış miktarını arttırmaya yönelik çalışmalar yapılabilir. Bu konudaki kararların olumlu ve olumsuz yönlerinin olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. 11

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 12 Üretim olanakları: Tasarım olayı ürünün kâğıt ya da sanal ortamda yaratılması ile bitmemektedir. Ürünün kâğıt üzerinde estetik görüntüsü ve ürün ile ilgili uygun ekonomik koşulların sağlanması da yeterli olmamaktadır. Bunun yanında, ürün tasarlanırken üründe olması istenen tüm özelliklerin ürün somut olarak ortaya koyulduğu yani üretildiği zaman da üründe bulunması asıl önemli konu olmaktadır. Bunun içinde malzeme, makine, süreç ve işçilik gibi üretim faktörleri de tasarım faaliyetinin içinde düşünülmesi gereken etmenlerdir. Malzeme seçiminde maliyet, kolay işlenebilirlik, ıskarta oranı, standartlara uygunluk, kolay yenileme gibi niteliklere dikkat edilmelidir. 12

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 13 Ürünün kalitesini ve etkinliğini etkileyen ürün tasarım sürecinde ve üretimde sorunlar ile karşılaşmamak ve ürünü ve üretim sürecini basitleştirmek için tasarımda dikkat edilmesi gereken temel ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan önemli olanları aşağıda özetlenmektedir (Martinich, 1997, 219): 13

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 14 Üründe kullanılan parça sayısının azaltılması: Üründe kullanılan parça sayısının azaltılması maliyetlerin azalmasına neden olmaktadır. Ortadan kaldırılan parça, tasarlanmayacak, stoklanmayacak, dikkat edilmeyecek, muayene edilmeyecek, montajı yapılmayacak ve bozulmayacak parça demektir. Ancak maliyetleri düşürmek için parça sayısı azaltılırken gerekli olan parçaları ortadan kaldırıp maliyeti artırmamaya dikkat edilmelidir. 14

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 15 Ortak parça ve süreçlerin kullanılması: Kullanılan parça sayısını azaltmanın bir yolu da ortak parçalar kullanmaktır. Başka bir deyişle, farklı ürün ya da süreçlerde aynı, ortak parçaların kullanılmasıdır. Buna örnek olarak, 20 farklı elektrikli ev aleti üreten bir işletmenin 3 farklı motoru kullanması verilebilir. Ayrıca, otomobil üreticileri de farklı modellerdeki otomobillerinde birçok ortak parça kullanmaktadırlar. Aynı zamanda, ortak parça kullanımı en az üç yoldan kaliteyi arttırmaktadır. Birincisi, yüksek miktarlarda üretilen ortak parçaların kalitesi tutarlı olmaktadır. ikincisi, montajda kullanılan parça sayısı az olunca yanlış parçayı montajda kullanma olasılığı da azalmaktadır. 15

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 16 Standart parçaların kullanılması: Bir işletmenin ürününe ait farklı şekil, ölçü ya da özelliklerdeki özel parçalar özel üretilmelidir ve bunlar standart parçalara göre daha maliyetlidirler. Standart parçalar maliyet avantajlarının yanında, daha kaliteli ve performanslı parçalardır. Ürünün tasarımında standart parçalardan nasıl yararlanılacağı konusunda standart parçaların tedarikçileri de yardımcı olabilmektedirler. Standart parçaların kullanımı maliyet avantajı yanında tedarik edilmesinde de kolaylık sağlamaktadır. Bu nedenlerden dolayı, ürün tasarımında standart parçaların mümkün olabildiğince kullanılmasında işletmeler açısından büyük avantajlar bulunmaktadır. 16

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 17 Montaj sürecinin basitleştirilmesi: Ürün montajı ister otomatik isterse elle yapılsın, süreç ne kadar basit olursa ürün maliyeti ve güvenilirlik de o kadar iyi olmaktadır. Robot gibi otomatik montaj araçlarının kullanıldığı durumlarda montaj işlemi basit olmalıdır. Ürün parça sayısını azaltmak ve montajı kolaylaştırmak için genelde tasarım sürecinde montaj çizimleri ve şemaları oluşturulmaktadır. Bu şema ve çizimler görsellik sağladığı için parça sayısını azaltmak ya da montajı daha kolay duruma getirmek kolaylaşmaktadır. Ayrıca, bilgisayar yazılımları yardımı ile üretim süreçleri bilgisayar ortamında oluşturulmakta ve montajı kolaylaştırmak için ürün tasarımında yapılması gereken değişiklikler yapılabilmektedir. 17

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 18 Ürün çeşitliliği için modülerlik kullanılması: işletmeler geniş bir müşteri grubunun istek ve gereksinimlerini sağlamak için bir ürünün birçok çeşitte modelini pazara sunmak istemektedirler. Her üründeki modeller birbirinden farklı parçalara sahipse ve farklı işlemlerden geçmesi gerekirse, bu ürüne ait farklı modellerin maliyeti yüksek olmaktadır. Düşük maliyet ile ürün çeşitliliği elde etmenin en etkin yolu modülerliği kullanmaktır. Modüler tasarımda amaç, çok çeşitli ürünler arasında montajda kullanılabilecek bileşenler ya da modüller kümesinin geliştirilmesidir. 18

İşletmelerde Ürün Tasarımını Etkileyen Etmenler 19 Ürün özelliklerin ve toleransların gerçekçi olması: Genelde ürün parçalarının özellikleri ne kadar çok olursa maliyet de o kadar çok artmaktadır. Bu nedenle, ürün özellikleri ve toleransları gerekli olan ve istenilenden daha çok olmamalıdır. Başka bir deyişle, müşteri istek ve gereksinimlerinin çok ötesine geçildiği zaman, gereksiz maliyet artışı olabilmektedir. Ayrıca, aynı modülün iki farklı çeşidi değişik şekil ve ölçüye sahipse montaj sürecinde aynı ürün gövdesinde birbirinin yerine yerleştirilebilmektedir. Örneğin, bilgisayar üreticileri farklı işlemci ve kayıt birimleri kullanmaktadır. Bu parçalar birbirlerinden farklı özelliklere sahip olmalarına rağmen, tüm çeşitlerine aynı montaj sürecinden geçerek aynı şekilli gövdeye yerleştirilmektedir. 19

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 20 Tasarımda ürün kalitesini yüksek ve maliyeti olası en düşük düzeyde tutabilmek için çeşitli araç ve yöntemler kullanılmaktadır. Bunların arasından önemli ve en sık kullanılanları aşağıda özetle açıklanmaya çalışılmaktadır. Kalite Fonksiyon Yayılımı, yeni ürün tasarımında ya da var olan bir ürünün iyileştirilmesinde kullanılan, müşteri gereksinim ve istekleri doğrultusunda firmanın başarısını garanti altına almaya yönelik, önleyici niteliğe sahip ve doğru sonuçlara ulaşmaya büyük katkı sağlayan bir kalite geliştirme yöntemidir. 20

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 21 Değer Analizi/Mühendisliği (Value Analysis/Engineering) Değer analizi ürünün yapısı ya da şeklinden daha çok işlevine odaklanan bir tasarım yöntemi olurken aynı zamanda işletmeler tarafından maliyet azaltmada da kullanılmaktadır. Bu yöntem öncelikle hizmet ya da ürünün taşıması gereken fonksiyonları analiz ederek maliyeti azaltan alternatif ürün ve üretim seçenekleri türet- meyi amaçlamaktadır. Değer analizinin üç önemli konusu, farklı disiplinlerden oluşturulan takımların kullanılması, ürün fonksiyonelliği ve değerinin sistematik bir yöntemle değerlendirilmesi ve ürün basitleştirmeye odaklanmasıdır. Değer analizi ürünün bir bütün olarak analizi ile başlar, daha sonra her parçası en ufak elemanına kadar teker analizden geçirilir. 21

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 22 Değer analizini diğer tasarım yöntemlerinden ayıran en temel özelliği, fonksiyon analizi ile ilgilenmesidir. Bu yöntemin çözmeye çalıştığı en büyük problem ürün ya da hizmetin değerinin arttırılmasıdır. Değer kavramının ürün ya da hizmet fonksiyon ederinin maliyete oranı olduğu hatırlanacak olursa fonksiyon analizinin bu yöntemin uygulanmasında temel taşlardan biri olduğu görülmektedir. Fonksiyonel analiz yaklaşımının en büyük faydası karmaşık olan yapıları basite indirgemesi ve bu sayede çözülmesi zor olan problemleri çözülebilir bir yapıya getirmesidir. Değer analizi bir ürünün performans özellikleri ile ilgili değişiklikler yapılması gerektiği zaman en iyi uygulanabilmektedir. 22

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 23 Değer analizi bir problem çözme sürecidir. Ürün geliştirme süreci de hedef ve zamanı farklı birbirine bağlı birçok problemin olduğu bir süreçtir ve bu süreçte et- kin karar verme çok önemlidir. Ürün geliştirilmesinde gerekli olan sistematik analiz için fonksiyon analizi ideal bir taban oluşturur. Değer analizi uygulamaları ile tasarım, üretim ve servis bölümlerinden elde edilen bilgilerin ortaya sunulması, ürün tasarımı sürecinin kısaltılmasına yardımcı olabilir. Ürün tasarımı çalışmaları sırasında, ürünle ilgili fonksiyonlar belirlendikçe ürün daha detaylı ve karmaşık bir hâl alacaktır. 23

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 24 Üretilen ürünün kalitesinin önemli bir ölçüsü bu ürünün toplumda meydana getirdiği kayıptır. Bu toplum için bir kayıptır. Burada söz edilen toplumsal kayıp, ürünün kullanım amacına, dolayısı ile tüketici gereksinmelerine uygunsuzluğu, kendisinden beklenen performans düzeyine ulaşmaması ve kullanımı sırasında ortaya çıkan zararlı yan etkilerden kaynaklanmaktadır. Burada, Taguchi bir kayıp fonksiyonu tanımlamaktadır. Bu kayıp fonksiyonuna göre hedeften sapmanın topluma maliyeti doğrusal olmamakta ve çok daha fazla olmaktadır. 24

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 25 Taguchi yöntemine dayanıklı tasarım adı da verilmektedir. Bu adın verilmesinin en önemli sebebi ürün kalitesinin üretimden önce yani tasarım aşamasında ürüne yerleştirilmeye çalışılmasıdır. Böylece, ürün kalite açısından mükemmel olacak, dolayısıyla müşteriyi memnun edecektir. Taguchi’ye göre ürünün performansında etkili iki tür faktör bulunmaktadır. Bunlar kontrol edilebilen ve kontrol edilemeyen faktörlerdir. Taguchi deney tasarımı ile ürün performansında etkili kontrol edilebilen faktörlerin en iyi değerlerini belirlemeye çalışmaktadır. 25

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 26 Eş Zamanlı Mühendislik (Concurrent Engineering) Ürün ve süreç tasarımının eş zamanlı olarak yapılması amacıyla ürün tasarım sürecinin erken aşamalarında çok disiplinli takımların bir araya gelmesini sağlayan bir yaklaşımdır. Ürün tasarım süreci tamamlandıktan sonra süreç tasarımının başlaması yerine ürün ve süreç tasarımının birbirine paralel yürütülmesi amaçlanmaktadır. Böylece, ürün geliştirme sürecinde ciddi oranda zaman tasarrufu sağlanmaktadır. Bu yöntemde ulaşılmak istenen pazarlama, finans, insan kaynakları, araştırma-geliştirme ve üretim gibi işletme işlevlerinden çalışanların bir araya getirilmesidir. 26

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 27 Günümüz işletmelerinin pazarda karşıya kaldığı yoğun rekabet ve ürün çeşitliliği gerekliliği, tasarım sürecinin kısaltılması ve ürün tasarım sürecinde tasarım bittikten sonra süreç tasarımı yapılması klasik yaklaşımının değiştirilmesini zorunlu duruma getirmektedir. Başka bir deyişle, hızın önem kazandığı günümüz pazar koşullarında, ürünün tasarımından pazara sunuluncaya kadar geçen faaliyetleri birbirini izleyen faaliyetler olarak düşünmek çok yanlış olmaktadır. Tam tersine, bu süreç içinde birçok faaliyet farklı işletme fonksiyonlarından gelenlerin oluşturduğu takım tarafından aynı anda yürütülmesi gereklidir. 27

Ürün Tasarım Araç Ve Yöntemleri 28 İşletmelerin, hangi özelliklerin kritik olduğuna ilişkin bilgileri olmadığında, yüksek üretim maliyetli süreçler oluşabilmektedir. Tasarımcılarında ek özelliklerin maliyetlerine ilişkin bilgi sahibi olmadıklarında, tasarımları değiştirme olanakları olmamakta ya da bu değişim sürecinin çok daha ileri aşamalarında ek maliyetlere neden olarak gerçekleştirilebilmektedir. Eş zamanlı mühendislikte ise tasarımcıların ve üreticilerin birlikte çalışması ile bu sorun ortadan kaldırılabilmektedir (Yük- sel, 2010, 28). 28

29 Teşekkürler Öğr. Gör. Sinan EMİRZEOĞLU Üretim Yönetimi İşletmelerde Ürün Tasarım Kararları Ünite 5