LAN I KONOPLJA LAN ISTORIJAT GAJENJA LANA Lan

LAN I KONOPLJA

LAN

ISTORIJAT GAJENJA LANA Lan je vjerovatno najstarija biljka koju je čovjek gajio da bi iz nje dobijao vlakna. Još 4500. godine p. n. e. u starom Egiptu bilo je poznato gajenje i korišćenje lana. Početkom nove ere gajio se i u oblastima u sastavu Rimskog carstva. U srednjem vijeku se mnogo gajio u Evropi. Lan je jednogodišnja biljka u čijoj stabljici se nalaze snopići vlakana. Visina stabljika iznosi 0. 70 do 1. 20 m. Prilikom cvjetanja, na vrhu stabljike se javljaju nježni plavi cvjetovi. Najveći proizvođači lana su Rusija, Francuska, Kina, Poljska, Belgija, Irska, Novi Zeland i dr.

DOBIJANJE LANENIH VLAKANA Lanena vlakna se nalaze u kori stabljike. Postoji više faza obrade kako bi se vlakna izdvojila iz stabljike. Faze obrade su sledeće: čupanje ili sječenje stabljike, sortiranje i sušenje, močenje, sušenje, lomljenje, trljenje i grebenanje vlakana.

Berba lana počinje posle procvjtavanja kada stabljike pri dnu požute. Stabljike se ili čupaju iz zemlje ili kose mašinskim putem. Stabiljke se zatim sortiraju, vezuju u rukoveti i prosušuju.

Jedna od najbitnijih faza je močenje stabljika. Močenje se najčešće vrši biološkim putem na rosi ili u vodi (taj način močenja traje nekoliko nedelja), ili hemijskim putem. Posle močenja stabljike se vade iz močila, ispiraju se i suše prirodnim ili vjestačkim putem. Zatim se pristupa mehaničkim obradama – lomljenju i trljenju stabljika. To se obavlja lomilicama i trlicama, koje su obično spojene u jedan agregat. Trljanjem se dobijaju duga i kratka vlakna. Grebenanje se izvodi na mašinama, kako bi se sa dugih vlakana uklonili djelići stabljike koji nisu odstranjeni trljenjem i kratka zamršena vlakna.

STRUKTURA POVRŠINE I SPOLJAŠNJI IZGLED Površina lanenih vlakana je glatka, što smanjuje prljanje lanenih tkanina. Vlakna su prijatnog, mekog i hladnog opipa. Boja vlakana zavisi od načina močenja i kreće se od svijetložute do sive. Lan močen na rosi ili previše močen ima vlakna tamnije boje. Pravilno močen lan ima vlakna svilenkastog sjaja. Bijeljenjem se povećava sjaj vlakana. Dužina lanenih vlakana iznosi 100 – 800 mm. Finoća zavisi od položaja vlakana u stabljici i mehaničkih obrada stabljike.

Jačina lanenih vlakana je velika. U mokrom stanju jačina se pojačava. Elastičnost lanenih vlakana je mala, pa se proizvodi od lana mnogo gužvaju. Zato se lanena vlakna miješaju sa vlaknima veće elastičnosti ili se oplemenjuju. Lanena vlakna dobro upijaju ne samo vlagu, nego i znoj, pa su zato pogodna za izradu ljetnje odjeće. Dobro se boje, ali zbog velike kristalnosti zahtijevaju veću količinu boje. Otporna su na velike temperature. Proizvodi od lana mogu se peglati i prati na temperaturama i do 200 stepeni. Lan lako gori i ostavlja isti pepeo i miris kao pamuk. Proizvode od lana ne napadaju mikroorgnizmi.

UPOTREBA LANENIH VLAKANA Lanena vlakna se koriste za izradu odjeće i predmeta u domaćinstvu: posteljine, prekrivača, stolnjaka, ubrusa, dekorativnih tkanina, kuhinjskih krpa… Kao tehnička vlakna koriste se za izradu jedara, šatorskih krila, itd.

KONOPLJA

Postojbina konoplje je Azija. Konoplja je jednogodišnja zeljasta biljka u čijem se stablu nalaze vlakna. Raste i preko 3 m u visinu i deblja je i grublja od stbljike lana. Danas se konoplja gaji po čitavom svijetu. Najveći proizvođači konoplje su Rusija I Italija.

DOBIJANJE KONOPLJINIH VLAKANA Da bi se dobila vlakna, konopljina stabljika se prerađuje slično stabljici lana, a faze obrade su sledeće: sečenje ili čupanje, sortiranje i sušenje, močenje, sušenje, lomljenje i trljenje, omekšivanje vlakana, sečenje i grebenanje vlakana. Močenje se vrši slično kao i kod lana, i to uglavnom biološkim putem, na rosi ili u vodi. Ono traje malo duže nego kod lana jer su stabljike konoplje i grublje i deblje nego lanene. Posle močenja stabljike se vade iz močila, vezuju u rukoveti, slažu i suše. Lomljenje i trljenje obavlja se na mašinama sličnim kao i za lan, samo sa većom snagom. Dobijena vlakna konoplje prilično su gruba, pa ih treba omekšavati. Omekšavanje se izvodi na mašinama čiji valjci gnječe vlakna.

SVOJSTVA I UPOTREBA KONOPLJINIH VLAKANA Površina konopljinih vlakana nije glatka kao kod lana. Opip vlakna zavisi od načina močenja. Boja takođe zavisi od močenja i može biti svijetložućkaste, žutosiva do zelenkaste. Sjaj vlakna zavisi od močenja i grebenanja, ali je uvijek manji nego kod lana. Dužina višećelijskih vlakana je 1 -3 m a sijeku se na 600750 mm dužine. Finoća – konopljina vlakna su gruba, grublja od lanenih. Jačina – konopljina vlakna, uz ramiju, spadaju u najjača prirodna vlakna Konopljina vlakna imaju malu elastičnost

Sorpciona svojstva – konopljina vlakna su veoma hidrofilna. Vlakna mogu da upiju i do 30% vlage, a da se pri tome nema osjećaj vlažnosti. Veoma su postojana na vlagu. Termička svojstva – na visokim temperaturama ponašaju se slično pamuku i lanu, što znači da su otporna na visoke temperature, a pri gorenju ponašaju se isto kao i kod gore pomenutim vlaknima. Konopljina vlakna sadrže najviše celuluze, zato su osjetljivija prema dejstvu kiselina nego alkalija Svjetlost utiče na konopljina vlakna slično kao i na pamukova. Mikroorganizmi napadaju vlakna u vlažnom stanju. Čistoća zavisi od stepena grebenanja

Konopljina vlakna se u novije vrijeme ponovo koriste za izradu odjeće, uprkos tome što su grubog i tvrdog opipa. Zato se najčešće miješaju sa pamukom i lanom. Pored odjeće, konopljina vlakna se zbog svoje velike jačine koriste i u izradi tkanina za pakovanje, u industriji namještaja, osnove za tepihe, platna za knjigovesce, užad i kanape.