Jeziki razvoj slepe dece Saznanja o razvoju jezika

Jezički razvoj slepe dece

Saznanja o razvoju jezika slepe dece, kao iliteratura iz te oblasti su prilično oskudni Ozbiljnija istraživanja su rađena tek 70 ih godina XX veka Verbalizmi – nedostatak značenja u rečima slepe dece (prve poznate studije koje su se odnosile na jezik slepe dece u najširem smislu) Podsticaj za istraživanje – vidno povećanje slepe dece rođene između 1940 -1954. godine, kao posledica izlaganja preveremeno rođene dece kiseoniku.

Teorijski interes za jezički razvoj – period empirizma (iskustvo je osnova znanja) Slepa deca nemaju suštinsko iskustvo (vid) – njihovi koncepti moraju biti različiti od dece tipičnog razvoja Iskustvo u osnovi saznanja – deficitarno iskustvo – deficiti saznajnih procesa – jezički razvoj? Da li slepa deca imaju zakasneo ili deficijentan jezički razvoj , da li postoji povezanost između kognitivnog razvoja slepe dece i jezičkog razvoja?

Problemi koji se javljaju u proučavanju jezičkog razvoja slepe dece: • Najveći problem – nemogućnost direktne primene metoda, procedura i interpretacija koje se upotrebljavaju kod dece sa normalnim vidom • Pitanje uzorka: heterogena etiologija, kongenitalno slepa deca bez drugih deficita su retka, longitudinalne studije prate ne više od petoro dece • Neadekvatni testovi za merenje inteligencije, npr. WISC – zahteva obradu vizuelnih informacija i manipulaciju materijalom zasnovanu na vizuelnom odgonetanju

Kada se radi o poređenjima sa decom sa normalnim vidom, u smislu određivanja uloge vida, Idealan uzorak bi činila deca: • koja su kongenitalno slepa • bez minimalne percepcije svetla • koja nemaju druge hendikepe Ulogu vida u razvoju jezika je teško utvrditi zbog: • heterogenog uzorka • postoji mnogo stepeni vizuelnog oštećenja • pitanje slepoće je zakonsko pitanje različito definisano u različitim zemljama • uzrast na kome je nastala slepoća • učestalost javljanja slepoće sa drugim oštećenjima (5090%) – šta utiče na govorno-jezički razvoj? • različiti tipovi oštećenja vida, stepen vizuelne oštrine, različit kvalitet i dužina vizuelnog iskustva

Da li je jezički razvoj slepe dece devijantan u poređenju sa decom koja vide, zbog teškoća u razvoju koncepta realnosti? Mnogi naučnici smatraju da određene pojave u jeziku slepe dece mogu imati različite funkcije , i da njihov jezički razvoj predstavlja samo drugačiji put u ovladavanju jezičkim sposobnostima. Ne treba sve razlike u postignućima između slepe dece i dece sa normalnim vidom smatrati devijantnim, patološkim ili abnormalnim jezičkim razvojem. Usvajanje jezika kod slepe dece ne kasni, nije aberantno, ali ima različit razvojni put i koristi druge resurse.

Jezički razvoj je uslovljen teškoćama u razvoju koncepta realnosti. One dovode do specifičnih karakteristika u njihovom jeziku. Govor slepe dece je: egocentričan, samo-usmeren, a ne orijentisan ka spolja, imaju stereotipan jezički iskaz, manje kreativan u poređenju sa decom tipičnog razvoja. Govor karakterišu eholalije, govor bez značenja , govor pun mehaničkog ponavljanja. Govor podseća na komunikaciju dece sa autizmom zbog: • smanjene kreativnosti • stereotipa • govor je imitativan i neformalan • grešaka u upotrebi zamenica • poteškoća u započinjanju konverzacije

Slepa deca su sposobna da nauče značenje određenih reči (gledaj, vidi) bez direktnog senzornog iskustva. To bi mogao da bude dokaz da slepa deca imaju sposobnost semantičkog procesiranja informacija. Pokazalo se da ona mogu da izvuku zaključak o značenju reči, na osnovu pozicije koje ih zauzimaju i reči koje ih prate. Ova deca su uskraćena za vizuelni input (neverbalnu komunikaciju) i vizuelni fidbek. Slepa deca imaju bolju verbalnu memoriju koja im omogućava da iz memorije izvuku verbalne ekspresije upotrebljene u prošlosti i da ih primene u istim situacijama u sadašnjosti.

Preverbalna komunikacija • Slepa deca ne mogu da vide usne prilikom artikulacije glasova. • Veliki deo neverbalne komunikacije se bazira na vizuelnom percipiranju ponašanja (npr. osmehivanje, gesikuluacija), a te interakcije se smatraju esencijalnom prethodnicom jezičkog razvoja. • Tepanje se razvija isto kod slepe dece, kao i kod dece tipičnog razvoja oko 6 -7. meseca. Vezano je za zadovoljstvo koje potiče od motorne aktivnosti, pre nego za razvoj komunikacije. • Količina vokalizacije je manja usled potrebe da čuju tuđu vokalizaciju.

Fonološki razvoj • Slepa deca više pažnje obraćaju na čisto auditorne stimuluse koji potiču iz govora koji čuju, jer su uskraćena za vizuelne informacije koje prate govor. • Imaju više poteškoća u diskriminaciji i produkciji onih glasova čija artikulacija ima izraženu vizuelno perceptivnu komponentu (npr, . , labialni glasovi). • Mogu imati poteškoće u upotrebi konvencionalnih gestova i pokreta tela koje deca neoštećenog vida koriste u konverzacionim interakcijama.

Fonološki razvoj • Očekuje se da je auditivna diskriminacija mnogo rafiniranija kod slepe dece u odnosu na decu tipičnog razvoja. • U odnosu na decu bez oštećenja vida slepa deca prave više grešaka u produkciji vidljivih glasova. • Slepa deca supstituišu glasove iz drugih kategorija (npr. labijal M, sa alveolarom N), jer je za njih važnija auditivna od vizuelne komponente. Deca bez oštećenja vida ne supstituišu glasove iz drugih kategorija (nikada M sa N, već pre M sa P i B) • Slepa deca bolje moduliraju visinu i koriste glasnost u odnosu na decu bez oštećenja

Prve reči i leksika • Neki autori tvrde da kasni pojava prve reči, neki autori ne. Smatra se da se javlja otprilike u isto vreme. • Prvih 50 -100 reči koje usvajaju slepa deca se razlikuju od onih kod dece tipičnog razvoja, zato što za njih drugi aspekti realnosti primljeni pomoću drugih čula mogu da budu mnogo značajniji nego što su za njihove vršnjake koji vide. • Slepa deca koriste manje reči koje označavaju životinje, dok koriste više reči za kućne aparate i nameštaj. • Neki autori navode odsustvo upotrebe funkcionalnih reči kod slepe dece.

Prve reči i leksika • Slepa deca grade značenja prvih reči sa različitim, mnogo ograničenijim znanjima o objektima i njihovim međusobnim odnosima. • Važna komponenta u značenju reči je pozicija na kojoj se reč nalazi u rečenici, kao i reči koje je prate. Slepa deca prema tome nisu u nepovoljnijem položaju u odnosu na decu koja vide zbog toga što ona ne dobijaju manju količinu verbalnih informacija. • Slepa deca imaju poteškoće prilikom generalizacije pojmova (npr. reč , , meda, , koriste samo za određenog medu, ali ne i za svakog).

Morfologija i sintaksa • Nema pokazatelja o velikim devijacijama u ovim oblastima kod dece sa vizuelnim oštećenjima, ni na mlađem, ni na starijem uzrastu. • Kada postoje problemi često se radi o višestrukoj ometenosti. • Sintaksni razvoj može biti spor u trećoj godini života, ali slepa deca, uopšte uzev, imaju uzrasno odgovarajuću srednju dužinu iskaza oko treće godine. • Ipak pokazuju zaostajanje prilikom usvajanja pomoćnih glagola. • Za razliku od dece koja vide, slepa deca koriste prošlo vreme kao jedno od njihovih najranijih markera, ali lokativne predloge počinju da upotrebljavaju kasnije u odnosu na decu koja vide. • Slepa deca izgleda da pojmom vremena ovladaju pre nego pojmom prostora, dok se suprotno dešava kod dece koja vide.

Semantika i pragmatika • Slepa deca više pričaju o sopstvenim postupcima nego o tuđim. • Ređe opisuju u odnosu na decu tipičnog razvoja. • Više pričaju o prošlim događajima, dok deca koja vide teže ka tome da pričaju o ovde i sada. • Slepa deca ređe započinju komunikaciju • Imaju više poteškoća od dece koja vide u uspostavljanju i održavanju teme razgovora, u proizvođenju kohezivnog diskursa, i prilikom korišćenja deiktičkih markera.

Druge paralingvističke sposobnosti Iako rane studije ukazuju da kongenitalno slepa deca gotovo i ne koriste pokrete šaka i ruku u toku govora i tako sam govor čine manje ekspresivnim, novija istraživanja prikazuju drugačiju sliku. Slepa deca upotrebljavaju gestove u približno istom procentu kada su u komunikaciji sa slepom i decom normalnog vida. Ovakvi podaci pokazuju da vizuelno iskustvo nije presudno za razvoj gestova. Zaključuje se da oštećenja vida nemaju toliko negativan efekat na razvoj jezika, za razliku od oštećenja sluha. Deca koja su slepa uče govorni jezik i takođe mogu naučiti da čitaju uz pomoć specijalno prilagođenog sistema pisanja kao što je Brajeva azbuka i kompjutera koji skeniraju ono što je napisano i pretvaraju u govor.