Hrianstvo u srednjem veku Pojava monatva Hrianstvo je

Hrišćanstvo u srednjem veku

Pojava monaštva • Hrišćanstvo je bitno doprinelo očuvanju kulturnih vrednosti antičkog sveta • Propadanje sistema vrednosti antičkog doba dovelo je do toga da mnogi hrišćani odgovor na novo vreme nalaze u monaškom pokretu • Monaški pokret je začet u pustinjama Egipta i Palestine, u 3. veku • Ocem istočnog monaštva smatra se Sveti Vasilije Veliki

• Tvorac zapadnog monaštva bio je Sveti Benedikt iz Nursije • On je 529. god. osnovao manastir Monte Kasino i osnovao prvi monaški redbenediktinski • On je napisao i prvo pravilo, po kojem se ustrojava život u manastiru • Manastirsko pravilo se na istoku naziva tipik a na zapadu regula

• Monte Kasino • Model za budući razvoj monaštva • Na važnom strateškom mestu, pa je uništavan nekoliko puta, poslednji put u II svetskom ratu 1944. god.

Delatnost misionara • Krajem 6. i početkom 7. veka na čelu rimske crkve nalazio se papa Grgur I, zaslužan za širenje hrišćanstva • Svojim osnovnim zadatkom smatrao je širenje hrišćanstva izvan granica Rimskog carstva • Najpoznatija misija bila je misija 40 benediktinskih kaludjera u Britaniju, krajem 6. veka

• Još u 5. veku su sa istoka krenule prema zapadu monaške misije • Jedna od takvih misija bila je misija Sv. Patrika, koji je u Irskoj organizovao prve monaške naseobine i proglašen je nacionalnim svetiteljem • Irski monasi su širili hrišćanstvo, najpre u Škotskoj i Engleskoj, a zatim i na čitavom kontinentu

• Najpoznatiji učeni irski monah bio je Sv. Kolumban, koji je osnovao nekoliko važnih centara pismenosti, sa monaškim školama • U manastirima su osnivani skriptorijumi, u kojima su prepisivana dela crkvenih otaca i antičkih pisaca • Manastiri su bili jedini centri pismenosti, sve do Karolinške obnove • Zato se čitava kultura ranog srednjeg veka može nazvati “monaškom kulturom

Odnos duhovne i svetovne vlasti • Slom carstva Karla Velikog doveo je do političke i ekonomske nestabilnosti u Evropi • Najezde Normana, Madjara i Saracena dovele su do slabljenja centralne vlasti kraljeva i jačanja vlasti lokalnih gospodara, grofova i vojvoda • Lokalni gospodari počinju da prisvajaju crkvene posede i položaje u crkvenoj hijerarhiji, ne poštujući pravila crkve

Klinijevska reforma • Početkom 10. veka dolazi do svesti da je neophodna obnova manastira, monaške discipline i vraćanja izvornom hrišćanstvu • Reforma crkve počela je u manastiru Klini, u kojem je osnovan klinijevski monaški red, koji se odlikovao čvrstom disciplinom • Zalagao se za: poštovanje celibata, borba protiv prodaje crkvenih položaja, zalaganjem za ukidanje uticaja svetovnih vlasti na crkvu

Manastir Klini • Osnovan 910. u Burgundiji • Bio je benediktinski manastir • Papa Urban II, inicijator I krstaškog rata bio je iz Klinija • Kasnije je bio pod jakom uticajem francuskih kraljeva • Iz njega su poticali kardinali Rišelje i Mazaren • Definitivna propast manastira usledila je u vreme francuske revolucije,

• Opati manastira Klini bili su uticajni, kada su u 11. veku za pape birani prvi klinijevci to je dovelo do zaoštravanja sukoba: • Sa nemačkim carevima • Sa Carigradom, kao crkvenim centrom

Borba za investituru • Nemački carevi su koristili slabost crkve, oni su presudno uticali na izbor vodećih crkvenih velikodostojnika, uključujući i papu • Osim toga raširena je bila simonijakupoprodaja crkvenih položaja • Ovi problemi su pretili da dovedu do raspada zapadnog hrišćanstva

• Pokret za reformu crkve krenuo je iz manastira Klini • Taj pokret se naročito proširio sredinom 11. veka • To je dovelo do velikog sukoba izmedju duhovne vlasti (papa) i svetovne vlasti (nemački car) oko toga ko postavlja visoke crkvene velikodostojnike • Taj sukob je poznat kao “borba za investituru” • Vrhunac sukoba je usledio kada je za papu izabran papa Grgur VII • On je zahtevao da papu mogu birati samo kardinali, da papa isključivo postavlja biskupe i da crkveni prihodi pripadaju samo papi • On se tada sukobio sa nemačkih carom Henrihom IV

• Na državnom saboru 1076. god. car je pokušao da svrgne papu, na šta ga je papa isključio iz crkve i njegove podanike oslobodio zakletve vernosti • Nemačko plemstvo se odmetnulo od cara i on je morao da traži oproštaj od pape (“pokajanje u Kanosi”

Pokajanje u Kanosi

• Borba za investituru je nastavljena i za vreme njihovih naslednika • Spor je rešen kompromisom, tzv. Vormskim konkordatom 1122. god. • Tim sporazumom uvedena je dvostruka investitura: crkva je postavljala biskupe i sveštenike (duhovna investitura) a nemački car ih je uvodio u posed (svetovna investitura)

Raskol crkava • Ideja o univerzalnom carstvu Romeja na čelu sa vizantijskim carem i carigradskim patrijarhom postala je neodrživa usled sve veće moći zapadnih sila • Sa druge strane širenje uticaja vizantijske crkve na istočne slovenske narode dovelo je u pitanje načelo o prevlasti rimskog pape u jedinstvenom hrišćanskom svetu

• Raskol u hrišćanstvu bio je olakšan jačanjem uticaja klinijevaca na zapadu i slabljenjem carske vlasti u odnosu na carigradskog patrijarha • Do podele hrišćanstva došlo je 1054. god. , crkva je podeljena na istočnu (pravoslavnu) i zapadnu (katoličku)

Pojava jeretika • Moralnom slabljenju crkve papa Grgur VII suprotstavljao se jačanjem crkvenih dogmi • Sukob oko investiture doveo je do pojačanog interesa za pravnu nauku, bio je u središtu interesovanja pravnika • Isto tako doveo je i do formiranja teologije kao naučne discipline

• Direktno povezana sa jačanjem uticaja crkve je i pojava jeretičkih pokreta • Jeretička učenja su sva učenja koja su bila suprotna zvaničnom tumačenju crkve • Jeretička učenja su imala dosta zajedničkog sa reformatorima crkve, bili su odani moralnim načelima crkve i insistirali su na vraćanju izvornom hrišćanstvu

• Prva jeretička učenja imala su dualistički karakter, po kojem postoji stalna borba dveju suprotstavljenih sila: dobra i zla • Najrasprostranjenije jeretičko učenje u zapadnoj Evropi bili su katari (čisti), insistiraju na čistoti pred Bogom • U severnoj Italiji se zovu patareni, a na jugu Francuske albižani

• Posebno mnogo pristalica stekli su na jugu Francuske, koja je u to vreme bila poznata po razvijenoj kulturi, književnosti, toleranciji • Papa Inoćentije III je protiv njih 1209. god. proglasio krstaški rat, nakon čega je sproveden pokolj albižana

Inkvizicija • Inkvizicija je posebna ustanova za borbu protiv jeretika, neka vrsta crkvenog suda • Osnovana je još 1184. god. kao biskupska inkvizicija, pošto je svaki biskup na svom području imenovao sveštenika za borbu protiv jeretika, otkrivene jeretike crkva je prepuštala svetovnim vlastima • Rimsku ili papsku inkviziciju osnovao je papa Grgur IX, u prvoj polovini 13. veka • Najpouzdaniji papin oslonac u borbi protiv jeretika bio je crkveni red dominikanaca, koji je imao status službenih inkvizitora od 1235. god.

• Osnivač tog reda bio je Dominik Guzman • Dominikanci su spadali u red tzv. ”prosjačkih” monaških redova • Osim dominikanaca u prosjačke redove spadali su i franjevci, čiji je osnivač bio Sv. Franjo Asiški • Inkvizicija je otkrivala jeretika, vršila isledjivanje i iznudjivala priznanje, nakon čega su jeretici predavani svetovnim vlastima

• Pošto crkva nije dozvoljavala prolivanje krvi, jeretici su kažnjavani spaljivanjem na lomači